जिगु स्वर्ग थें बांलाःगु स्वनिगः

स्वनिगः (येँ, यल, ख्वप ) तसकं पुलांगु प्राचीन शहर जूसां थ्व शहर दयेकूगुपिंसं शहर दयेकेत माःगु दक्व आधुनिक मूल्य व मान्यता नं कःघानातःगु खनेदु। दसुया निंतिं शहर दयेकेत माःगु कथं लः दइगु थाय्, अले जग बल्लाइगु चट्टान दुगु भूमि ल्यःगु खनेदु। बुँज्या यायेत पाय्छि मजूगु अले बुँज्या याये हे मज्यूगु थाय् ल्ययाः उमिसं थःगु बुद्धि व विवेक छ्यलातःगु खनेदु ।

बुँज्या यायेत पाय्छि जूगु बांलाःगु, भिंगु चाः दुगु थाय्यात बुँज्या हे यायेत ब्याकं तयातःगु खनेदु। बुँज्यां बाली सइगु म्हो जुइगु कथं गबलें नं मनू च्वनेगु बस्ति दयेकूगु खनेमदु। थथे यानाः स्वयेबलय् स्वनिगः दुने भू-उपयोग सिद्धान्तया छ्यलाबुला पूवंक जूगु खनेदु।

मनूत च्वनीगु थाय् भचा तजाःगु थासय् दयेकातःगु खनेदु गन लःया निंतिं गाःहिति (ल्वहं हिति ), अले धः निकासया बांलाःगु व्यवस्था दइ । खुसिं चुइकीगु व चलखं नं रक्षा जुइकथं, अले माःगुकथं लः मुंकेत थाय्थासय् पुखू दयेकातःगु खनेदु। थथे यानाः व्यवस्था यानातःगु लः भूमिगत भण्डारण जुयाच्वनी । भण्डारणया लः पुनःस्थापिकरण नं जुइगु जुयाः माःगु बखतय् तुं दयेकाः छ्यलेगु ज्या यानातःगु खनेदु ।

काठमाडौं शहर (स्वनिगः) दयेकूबलय् बस्तिया दथुइ तःधंगु चुकः, बहाः, लाछि अले ननि थेंज्याःगु चकंगु थाय् दयेकाः बस्तिइ मिं नइबलय्, भुखाय् ब्वइबलय् थेंज्याःगु आपदविपदया इलय् मुनेत, भ्वय् यायेत, गुथिं थेंज्याःगु सामाजिक ज्याझ्वः यायेत छ्यलीगु खनेदु। थज्याःगु व्यवस्थायात आधुनिक आर्किटेक्टपिंसं ‘एसेम्बलि पोइन्ट’ धाइ ।

बस्तिइ छेँ नं छखा छें मेगु छेँयात थितुंथिक घाना छधी यानातःगु दइ । थुकिं यानाः भुखाय् ब्वइबलय् दुनावइगु जोखिम म्हो जुइ । बस्तिं पिने ततःधंगु ख्यः दयाच्वनी, अले थुकिं यानाः स्वस्थ फय् वयाः बस्ति दुने बांलाःगु वातावरण जुयाच्वनी ।

तर दुर्भाग्य धायेमाः, आधुनिकरणया नामय् अज्याःगु ख्यःत थौंकन्हय् नष्ट, ध्वष्ट यानाः स्यंकाछ्वत । सरकारं हे थज्याःगु चकंगु ख्यः अतिक्रमित यानाः स्यंकाछ्वगु खँ तसकं दुःखया खँ खः । सरकारं विकासया नामय् पुर्खौंपुर्खानिसें च्वनाच्वंपिंनिगु अल्याखः बस्ति स्यंकाच्वंगु दु। अल्याखः मनूतय्त सडक बिस्तारया नामय् थनाछ्वःगु दु ।

आधुनिकरणया परिभाषां पुर्खांनिसें च्वनाच्वंपिं आदिवासी जनतां थःगु थाय्बाय् मदयेकाः च्वनेमाःगु दु। तजिलजि न्हना वंगु दु, सम्पदा स्यनावंगु दु। काठमाडौं प्राचीन जुइमखुत अथे जुयाः तजिलजि, सम्पदा हाकनं स्थापित याये म्वाः धकाः सुनांनं धया जूसा, थ्व बिचार पाय्छि धकाः धायेगु खँ जुइमखु ।

सरकारं हःगु अब्यावहारिक गुथि विधेयक नेवाः समुदायया कडा प्रतिकारया हुनिं लितकाःगु दु। तर कोरोनां आक्रान्त जुयाः लकडाउन जुयाच्वंबलय् तकं सरकारं चलखेल यायेगु त्वःतूगु मदु। हाकनं स्वनिगःया पुर्खानिसें च्वनाच्वंपिं जनतायात सुकुम्बासी यानाः पिने जिल्लां दुहां वःपिंत बुँ इनेगु खँयात थनया स्थानीयतय्सं गथे यानाः जक सह याये फइ । थज्याःगु ज्यायात सह यायेगु खँ हे वइमखु। थुकिया परिणाम पुर्खानिसें थन च्वनाच्वंपिं जनतायाके विद्रोह यायेगु भावना ब्वलना वयाच्वंगु दु ।

स्वनिगलं पिनेच्वंपिं यक्व आप्रवासीतय्गु थ्व मत दु कि प्राचीन शहरय् हाकनं लिहां वने फइमखुत । अथे जुयाः आधुनिकरण यायेमाल, अले स्मार्ट सिटि दयेकेमाल । थथे धाःगुया अर्थ खः पुर्खानिसें च्वनाच्वंपिं जनताया छेँ बुँ लाकाकयाः न्हून्हूगु संरचना दयेकेगु धाःगु खः । थथे यायेबलय् पिनेच्वंपिं आप्रवासी हाकनं स्वनिगलय् आकर्षित जुइगु जुल, थुकिं थनया जनसंख्या झन अप्वः जुइगु जुल । जनसंख्या अप्वः जुल, हाकनं भौतिक संरचना मगात ।

थथे यानाः आधुनिक शहर दयेकेगु धाःगुया अर्थ थन आप्रवासीतय् जनसंख्या अप्वयेका यंकेगु संकेत खः धाःसां छुं पाइमखु। थनया आदिवासीजनताया छेँ-बुँ लाका काकां यंकेगु, न्हून्हूगु संरचना दयेकुं दयेकुं यंकेगु, अले आप्रवासीतय् जनसंख्या अप्वः यायां वनेगु। थ्व धयागु थनया आदिवासी जनतायात विस्थापित यायेगु हे जक खः । थज्याःगु विस्थापन धयागु विकास खः कि विनास ? झी गुखे पाखे स्वयाः वनाच्वना ? न्हापा हे विकास जुइधुंकूगु तसकं बांलागु, भिंगु निंगु जीवनशैली स्यंकाः कंक्रिटया जङ्गल दयेकाः मभिंगु लँपुइ झी छाय् वनाच्वनागु ?

दक्वसिबय् तःधंगु समस्या धयागु थनया जनसंख्या खः । अथे जुयाः आप्रवासीतय्त क्वःबुँइचा थें मुंकेत आधुनिकरण यायेगु ज्या गुगुं नं अवस्था जुइमज्यू । आः झीसं मूकथं यायेमाःगु धयागु थनया आप्रवासीतय् जनसंख्या म्हो यायेगु अले नियन्त्रण यायेगु। थौंकन्हय्यागु हे पहः जुल धाःसा थन जनसख्या तसकं अप्वइगु, गुगु थ्व शहरं कःघाये फइमखु ।

सुविधा दुगु थासय् अवसरया निंतिं पिनेयापिं च्वंवइगु स्वभाविक खः धकाः धाइपिं नं मदुगु मखु। मू खँ थुइकेमाःगु छु धासा ब्वनातःपिं, विद्वान, व्यापारी, कर्मचारी, नेता दक्वसित छाय् स्वनिगलय् हे छेँ दयेकाः च्वनेमागु? थःथःगु थाय्यात बिकास यायेगु उमिगु नैतिक जिम्मेवारी दु कि मदु? थःगु थाययात विकास यायेगु नैतिक जिम्मेवारीया ज्या पूवंकूसा थन वया अवसर माः हे वयेमाली मखु। उमिसं थःगु जिम्मेवारी त्वःताः स्वनिगः आधुनिकरण याः वयेमाःगु आवश्यक मदु।

विकास सन्तुलित जुइमाःगु खः । दक्व गां विकास यानाः अवसर दयेकेमाः । स्वनिगः जक केन्द्रीत यानाः यायेगु विकास थौंया इलं फ्वनाच्वंगु मदु। थनया जनसंख्या म्हो यायेत सकसिनं ग्वहालि यायेमाः । आधुनिकरणया परिभाषां पुर्खांनिसें च्वनाच्वंपिं आदिवासी जनतां थःगु थाय्बाय्म दयेकाः च्वनेमाःगु दु। तजिलजि न्हना वंगु दु, स्यनावंगु दु। सांस्कृतिक, ऐतिहासिक सम्पदा व धरोहरत दक्व नाश जूगु दु ।

काठमाडौं प्राचीन जुइमखुत अथे जुयाः तजिलजि, सम्पदा हाकनं स्थापित याये म्वाः धकाः सुनांनं धया जूसा, थ्व बिचार पाय्छि धकाः धायेगु खँ जुइमखु। तनावंगु, स्यनावंगु, न्हनावंगु तजिलजि व सम्पदा दक्व हाकनं स्थापित यानाः संरक्षण यायेमाः ।

थ्व ला जुल काठमाडौंया सांस्कृतिक व ऐतिहासिक निर्जीव अमूर्त धरोहरतय्गु खँ । भौतिक रुपं चलायमान व जीवन्त मूर्त संस्कृति धयापिं ला थन च्वंपिं समुदाय हे खः । जीवन्त समुदायं हे दक्व तजिलजि, संस्कार व सम्पदायात नं जीवन्त तयातइ अले चलायमान नं यानातइ । थज्याःगु अति हे गहन दायित्व क्वबियाच्वंपिं आदिवासी जनता विस्थापित जुइबलय् गथे यानाः अमूर्त सम्पदा ल्यनी ?

धाथें सम्पदा व तजिलजि हाकनं स्थापित यायेगु खःसा अले निरन्तरता बीगु खःसा विस्थापन ला पने हे माः । अले विस्थापित जूपिंत हाकनं व हे थासय् स्थापित यायां वनेमाः । समुदायय् हाकनं स्थापित जुइगु तसकं हे महत्वपूर्ण जू । अले जक बिरुप जुइधुंकूगु जिगु स्वनिगः हाकनं स्वर्ग थेंच्वंक बांलाःगु, यःगु स्वनिगः जुइ ।

(च्वमि नेवाः पुचः युएईया संरक्षक व विश्व नेवाः संगठनया केन्द्रीय दुजः खः ।)