कोभिड-१९या इलय् नुगलय् ब्वलनीगु तनावया व्यवस्थापन

कोरोना भाइरस (कोभिड-१९) महामारीया प्रकोप जुयाच्वंगु परिस्थितिइ तसकं म्हाइपुइगु, बिचाः अप्वये यायेगु, अलमल जुइगु, आत्ते चाइगु वा हिमि चाइगु थज्याःगु खँ झी अप्वसित जुइगु जुयाच्वनी । थुकीयात असामान्य परिस्थितिइ जुइगु सामान्य प्रतिक्रियाया कथं कायेमाः । थज्याःगु तनावयात मनूतय्सं गुकथं नालाकायाच्वंगु दु वा गुकथं नालाकायेगु धकाः विश्व स्वास्थ्य संगठन लगायत थीथी श्रोतपाखें नं साभार यानाः छुं छुं बुँदात क्वय् न्ह्यथनाच्वना ।

१. थज्याःगु इलय् थःपिनि तसकं विश्वास यायेबहःजूपिं छेँजःपिं, पासापिं वा मेपिं सःतिपिं नाप खँ ल्हाय्वलय् फाइदा जुइ । तर थज्याःगु अवस्थाय् पासाभाइ नापलायेत वनेगु सुरक्षित वा सम्भव मजुइगुलिं फोन वा अनलाइनय् खँल्हानादिसं । थःगु नुगलय् दुगु खँ कनेगु यानादिसं । वय्कःपिंसं दुःख प्वंकादीगु इलय् बांलाक न्यनादिसं । खँ न्यं जक न्यंसां थःगु नुगः हल्का जुइ । तर छम्हं मेम्हेसित त्रास ब्वलंकीगु हल्लाय् तक्यनेमजिउ ।

निश्चित इलय् निश्चित थासं जक बुखँ न्यनेगु व ब्वनेगु बानी दयेके । स्यंगु, दुनावंगु जक मखु भिंगु व बांलागु आशा ब्वलंकीगु बुखँ नं माला ब्वनेगु बानी याये ।

२. थ्व ई झीगु न्हिया न्हिथं न्हापालिपा स्वयां पाइगु जूगुलिं थःयात व्यस्त तयेगु योजना दयेकादिसं व वहे कथं ज्या यानादिसं । हरेक न्हियात गुकथं सदुपयोग यायेगु धकाः बिचाः यानाः न्ह्याः वंसा अःपुइ । न्हि सुरु याये न्ह्यः हे जिं थौं थ्वथ्व ज्या याये धकाः योजना दयेकादिसं । उकी थुपिं खँत नं दुथ्याकादिसं, जस्तै : थःयात स्वस्थ तयेत यायेमाःगु ज्या, इलय् नयेगु व द्यनेगु, व्यायाम, छेँजःपिंनाप च्वेगु, न्ह्यइपुकेगु वा न्ह्यइपुगु ज्या यायेगु, छेँ दुने हे वा छथाय् हे च्वना यायेफइगु ज्या यायेगु ।

३. थ्व ई धाइगु सतर्क जुइगु तर आतंकित मजुइगु ई खः । उकीं आःया इलय् छु दु, सरकारं जारी याःगु सूचं छु खः, व मेगू तथ्यगत खँया बारेय् छुं विश्वास यायेबहःम्ह छेँजः वा संचार माध्यम वा सरकारी श्रोतयात जक थःगु सूचंया निंतिं छ्यलादिसं । पाय्छिगु सूचं व जानकारीं झीत समस्या नाप ल्वायेत ग्वाहालि याइ ।

४. सामाजिक सञ्जाल वा मेमेगू संचार माध्यमय् न्हिच्छि ई छ्यायेगु व नकारात्मक बुखँ जक मालामाला न्यनेगु ब्वनेगु बानी झी यक्वसिकें दयाच्वनी । नापं झीसं मेपिंत नं वहे ग्याचिकु ब्वलंकेगु कुतः यानाच्वंगु दइ । थज्याःगु ज्याखँपाखें झीत सजग जुइगु स्वयां नं आतकिंत यायेत जक ग्वाहालि याइ । उकीं थुकीयात म्हो यायेनु । बरु निश्चित इलय् निश्चित थासं जक बुखँ न्यनेगु व ब्वनेगु बानी दयेके । स्यंगु, दुनावंगु जक मखु भिंगु व बांलागु आशा ब्वलंकीगु बुखँ नं माला ब्वनेगु बानी याये । छुं नं कथंया हल्ला न्यनेवलय् थःम्हं थःत थुगु न्ह्यसः न्यनेगु बानी याये : छु थ्व विश्वास यायेबहः जूगु श्रोतपाखें न्यनागु खःला ? थ्व खँया यथार्थ गुकथं सीकेगु ? सुं विश्वास यायेबहः जुइफुम्ह मनू दु सुयात हानं न्यनेफइ?

५. न्हापा नं थाकुगु इलय् झीसं गुकथं थःगु नुगःयात क्वाःतुका तयागु खः धकाः लुमंके व उकीयात हानं नं सदुपयोग याये । दसूया निंतिं : व्यायाम, योग, ध्यान, प्रार्थना, संगीत न्यनेगु, फिल्म स्वयेगु, ब्वनेगु, थः मस्तय्त ई बीगु आदि ।

ग्याचिकु म्हो यायेगु निंतिं धुम्रपान, मद्यपान वा लागुपदार्थय् झन अप्व फसेजुइगु सम्भावना दइ, थ्व खतरया खँ खः धकाः याद यानादीमाल ।

६. झीसं चाहे जुयाः वा चाहेमजुसें नुगलय् वइगु खँपाखें झीगु नुगलय् ग्याचिकु, तं थज्याःगु भावनायात अप्वयेकीगु वा म्हो याइगु यानाच्वनी । उकीं जब छिगु नुगःयात थाकुइ थःयात हे थुगु न्ह्यसःत न्यनादिसं : जिं छु बिचाः यानाच्वना? जिं मनंमनं छु यानाच्वना? थुगु बिचाः गुलि तक पाय्छि खः? थुगु बिचाः गुलि तक आवश्यक वा ज्यालगे जूगु खः? जिं थ्व खँयात गुकथं काःसा अःपुइ? समस्या समाधान यायेमाःगु खःसा गुकथं समस्या समाधान यायेगु ?

७. गुलिखें मनूत थःगु ग्याचिकु म्हो यायेगु निंतिं धुम्रपान, मद्यपान वा लागुपदार्थय् झन अप्व फसेजुइगु सम्भावना दइ, थ्व खतरया खँ खः धकाः याद यानादीमाल ।

अन्त्यय्, म्हय् वा नुगल् तसकं थाकूगु अनुभव जूसा सुयात ग्वाहालिया निंतिं धायेगु धकाः न्हापा हे सुं मनू वा स्वास्थ्य संस्था वा अन्य संघ संस्थाया फोन वा अनलाइन थाय्बाय् नापं तयातयादिसं । थौंकन्हय् आपालं स्वास्थ्य संस्था व मानसिक मनोसामाजिक ग्वाहालि याइगु पुचःतय्सं ग्वाहालि यायेगु निंतिं स्वपुतयेगु फोन वा अनलाइन सुविधा बियाच्वंगु दु । सुरक्षित जुयादिसं, सतर्क च्वनादिसं व थःगु ईया सदुपयोग यायेगु योजना कथं ई फुकादिसं ।

(चिकित्सा मनोविद शाक्य मानसिक स्वास्थ्य विभाग, त्रिवि शिक्षण अस्पतालया उप प्राध्यापक खः ।)