वनस्पति म्हसिइकेगु बिधि
प्रा.डा. धर्मराज डंगोल
जिगु कःसिइ थौंकन्हय् स्वांह्वः । गमलाय् पिनातयागु स्वांत ह्वयाच्वंगु दु । छता निता स्वां ह्वयेत मुखू ब्यनाच्वन । छता निता ह्वयेमत्यनी थे च्वं ।
जितः जिगु कःसिइ ह्वयाच्वंगु स्वांया नां नेवाः भासं नं सिइके मास्ति वल । जिं जिमि जहान याके न्यना ।
“जर्मिन स्वां, अजू स्वां, पिटुनिया, गुंतुसि घाँय्” वं धाल । छता निता अझ न्यनेगु दुगुलिं जिमि जःलाखःला जुना कःसिइ वःबलय् न्यना । वं नं स्यू जुयाच्वन, “माय्माय् स्वां” धाल । जिगु कःसिइ पिना मतःगु “धन्यूचा”, “गोलभेडा” छता निता जुनाया कःसिइ जिं खना । ध्यबा थें च्वंगु म्हासुगु स्वांया नां छु धकाः न्यनाबलय् “ज्ञानमय्जुस्वां” धाल वं ।
कःसिइ पिनातःगु वनस्पतिया नेवाः नां सिइके दयाः जि लय्ताया । जिगु लागि कःसिला सिइकेगु, थुइकेगु, ज्ञान कायेगु व थःत माःगु स्वांमाः, सि, व तरकारी पिनाः उत्पादन यायेगु नं थाय् जुयाच्वन । जिं सयेका थें स्कूलय् ब्वनीपिं मस्तय्सं नं थःगु छेँय्या कःसियात “क्लास रुम” यानाः ब्वनेगुलिइ छ्यले ज्यू, छ्यलेत छाय् मस्वयेगु ?
मस्तय्त ब्वंकेत जिइक वनस्पतिया थीथी प्रजातियागु उन्यू, सल्ला, धुपि, स्वांमा, सिसाबुसामा कःसिइ पिनातःगु दतकि मस्तय्सं वनस्पतिया विविधता छु खः धकाः सयेके जी, नां व वर्गिकरण ब्वनेत ज्यालगय् जुइ ।
जिमि काय्चा अनुजं कःसि क्यबया बारे हिकाष्ट कलेजय् कृषि ब्वंबलय्याःगु अनुसन्धान लुमन । वयात ब्वनाः यलय् लुँहितिइ च्वंम्ह केहेँ डा. निर्मला जोशीयाथाय् वनागु नं लुमन । वयागु कःसिइ पिनातःगु वनस्पति, अम्बःमा, सल्ला धुपियात पुड्क्या (बोन्साइ) याना तःगु, वंगलसिमायात नं पुड्क्या यानातःगु खनाः जितः ल्वःवन । वयाथाय् दुगु झिता झिंन्याता वनस्पति (स्वांमा सिमा) हयाः थःगु कसिइ नं पिइगु बिचाः वल ।
निर्मला केहेँ मयजुं वनस्पतिया बारे विद्यावारिधि याःगु खः । वय्कः गोदावरी वनस्पति उद्यानय् अनुसन्धान अधिकृत जुयाः सेवा याःगु, थापाथली वनस्पति विभागया जडिबुटी शाखा व बायोडाइभरसिटी शाखाय् च्वनाः नं सेवा याःगु अलय् रिटायर्ड जुइ धुंकाः थःगु कःसियात कःसिक्यब दयेकाच्वन । मेथाय्यागु स्कुल मखुसां यलयागु स्कूलं वय्कःयागु कःसियात वनस्पति सयेकेगु पाठशाला अले वयकःयात वनस्पति स्यनाबिइम्ह गुरुमां यायेफःसा स्कूलयात नं, विद्यार्थीपिंत नं, नापं वयकःयात नं फाइदा जुइथें तायेका च्वना जिं ।
केहेँ निर्मलायात जिगु छेँंय्नं सःतेगु बिचाः याना, कःसिइ पिनातयागु फुक्क वनस्पतिइ, वनस्पतियागु वैज्ञानिक नां, अंगे्रजी नां, नेपाली नां, छ्यलाबुला च्वयाः टाय्ग दयेकेगु बिचाः याना । थथे टाय्ग बांलाक दयेकेत मल्टिप्रिन्टिङ्ग प्रेसयात ज्या बिइबलय् बांलाःगु लेबल टाय्ग फुक्क वनस्पतिइ तये दइ। अले भिन्चापिं, काय्चा, म्ह्याय्चापिं वइबलय् इमिगु लागि जिगु कःसि क्यब पाठशाला जुइ, जि वहे पाठशालाया गुरुबा जुइ खनि ।
छन्हु भिन्चा निक व म्ह्याय्चापिं रुमेक्सा व रुपसना जिथाय् छेँय् वल । उमित ब्वनाः कःसिइ वना । जि गुरु जुयाः उमित कना “मस्त ! झीसं म्हं मस्यूगु वनस्पति म्हसिकेत सफूत स्वयाः म्हसिइके ज्यू, शब्दकोष स्वयाः नं म्हसिइके ज्यू, वनस्पतिया विज्ञतय्के न्यनाः नं म्हसिइके ज्यू, वनस्पतिया नां दुगु फोटो गुगलय् स्वयाः नं म्हसिइके ज्यू । नापं संग्रहालययागु हर्बेरियम नमुना व थम्हं म्हसिइके माःगु वनस्पतिया तुलना यानाः नं म्हसिइके ज्यू ।” जिं विश्वविद्यालययापिं विद्यार्थीपिंत स्यनेगु थें यानाः कना ।
“म्हसीकेत दयेका तःगु बोटानिकल की (ताः) स्वयाः नं म्हसीके ज्यू” धकाःजिं थपे याना । थथे जिं कनाबलय् मस्तय् प्राक्टिकल यानाः स्वये मास्ति वलधकाः जित कन । थ्व हे मौका खः धकाः मनय् तयाः स्यनेगु याना ।
सफू स्वया म्हसीकेगु
जिके दुगु “नेवाः नखःचखः व संस्कारय् वनस्पति” सफू इमित क्यनाः धया “थ्व सफू छ्यलाः झीसं १५४ किसिमयागु वनस्पतिया नेवाः नां, नेपाली नां, वैज्ञानिक नां, परिवारया नांनापं छ्यलाबुला सिइके ज्यू ।”
शब्दकोष स्वयाः म्हसीकेगु
अले थ्व शब्दकोष “सि व पुया नेवाः नां” ज्यापु पञ्चजुं च्वयादीगु खः, थ्व सफुती १६७ प्रकारयागु सि व पु वनस्पति नेवाः भासं, खय् भासं, अंग्रेजी भासं, वैज्ञानिक भासं नापं छु छु ज्यालगय् जू धकाः सिइकेत वनस्पतिया म्हसीका (introduction) नं बिया तःगु दु ।”
“वैज्ञानिक भासं दुसि यात छु धाई?” जिगु न्ह्यसः ।
“इल्युसिन कोरोकाना” मस्तय्गु लिसः ।
‘धन्यूचायागु वैज्ञानिक नां छु ?’ जिगु न्ह्यसः ।
“कोरिएन्ड्रम साटिभम” मस्तय्गु लिसः ।
जिं “माय्माय्चा स्वां” म्हसीका बिइ धुंकाः रुमेक्सायात ज्या ब्वया–“रुमेक्सा मोवाइलं फोटो छपाः का थुकियागु ।”
रुमेक्सां छपा फोटो काल ।
फोटो स्वयाः म्हसीकेगु
“आ झीसं गुगल स्वयाः वनस्पति म्हसीइके मज्यूला ? नु कुने बैठक क्वथाय् वने”उमित ब्वनाः इन्टरनेट चायेका । ‘शब्दकोष स्वयाः सिइकाःगु दुसि इलयुसिन कोरोकाना, धन्यूचा कोरिआन्ड्रमसाटिभम, माय्माय्चा स्वांएन्टिरनम माजुस म्हसीकागु मिले जू मजू धकाः स्वये’, न्हिलाः धया । इमिसं ज्यू धाल ।
“न्हापां गुगलय् इलयूसिन कोरोकाना टाइप या, इमेज स्व, दुसिमा खःला?”, जिं न्यना ।
‘खः’ धकाः मस्तय्सं धाल ।
“आ कोरिआन्ड्रम साटिभम धकाः टाइप या, फोटो धन्यूचायागु वल ला?”, जिं न्यना ।
‘वल’ धाल ।
“एन्टिरिनम माजुस धकाः टाइप या, फोटोय् छु वल ?माय्माय्चास्वां वल खःला?’जिं न्यना ।
‘खः मिले जुल ननबा’ धाल । मस्तय्सं जितः‘ननबा’ धाइगु ।
“छिमिसं कःसी वना गमलाय् च्वंगु रबड घाँय्, गुंतुसि घाँय्, नवःघाँय् छमा छमा ज्वना वा ।”जिं इमित ज्या ब्वया । मस्तय्सं कया हल ।
“आः नु जिगु हर्बेरियम क्वथाय् कुने वने ।”
हर्बेरियम स्वया म्हसीकेगु
कुने हर्बेरियम क्वथाय् दुगु हर्बेरियम नमुना स्वयाः मस्तय्सं वैज्ञानिक नां पत्ता लगे यात ।
रबडघाँय्– स्टेलारिया मेडिया
गुंतुसि घाँय् – साइनोडन डक्टाइलन
नवः घाँय् – आजेराइटम कोनिज्वाइड्स
मिले जुल जिं धया ।
बोटानिकल ताःचा स्वयाः म्हसीके
थ्व ताःचा(Key)स्वयाः झीसं वर्ग (class) म्हसीके ज्यू । गथे कि हाया किसिम, हःया नसा, स्वांयागु हः, व पुलय् छबि लाकि निबिइ दु धकाः स्वया म्हसीके ज्यू । हा टाय्प, हःया नसा जालिथें, स्वाँलय् प्यहः या न्याहः, व पुलय् निबि दुसा व वनस्पतिया वर्ग डाइकट जुइ । हा फाइब्रस, हःया नसा समान्तर, स्वांलय् स्वहः या वाय्थें भूस, पुलय् छबि दुसा व वनस्पतिया वर्ग मोनोकट जुइ । क्वय् बिया तःगु बोटानिकल ताःचास्वयाः स्वांह्वइगु वनस्पतिया वर्ग म्हसीके ज्यू ।
थुइकाकाःगु खँ
मस्तय्सं छप्वाः म्हुतुं धाल“जिमिसं सिल ! थुल ! म्हमस्यूगु वनस्पतिया नां मांबाःपिंके व विज्ञपिंके न्यनाः सयेके ज्यू, सपूm स्वयाः नं नां सिइके ज्यू, शब्दकोष ब्वनाः नं सिइके ज्यू, गुगलया फोटो स्वयाः नं म्हसिइके ज्यू, बोटानिकल ताःचा स्वयाः नं म्हसीके ववर्गिकरण याये ज्यू ”
मस्तय्सं छप्वाः म्हुतुं न्हूगु योजना कन। वछु धाःसा इमिसं सयेका काःगुया बारे जि लिसे मिले जुयाःछगू सफू च्वयेगु, अले सफू पिकायेगु ।
“ज्यासयेकाः व छ्यलाःभासाम्वाकेगु जिमिगु बिचाः ननबायात गथे ताल ?ं”
जिं उमिगु बिचाःयात तालि थाना समर्थन याना । मस्तय्गु बिचाः छिकपिंत गथे ताल ?
LEAVE YOUR COMMENTS