ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

ज्यापु दिवस व नेवाः म्हसीका

यःमरि दयेकाः नइपिं अझ न्हापा बुँ दुपिंसं वा दुकयाः भकारिइ स्वथनाः पुजा याइपिं ज्यापुत जक मखु, नेवाःत सकलें खः । अथे खःसा यःमरिपुन्हि कुन्हु गथे जुयाः ज्यापु दिवस जुल ? यःमरि पुन्हिकुन्हु ज्यापु दिवस हनाः ज्यापुतसें नेवाःतय्गु दथुइ विभाजन हयेगु जकं ज्या यानाच्वंगु मदुला ? १६क्वःगु ज्यापु दिवस हनाच्वंगु इलय् तकं थ्व न्ह्यसः थनीपिं दनि ।

तर मूलतः यःमरिपुन्हि वा दुकयाः जाकिचुंया यःमरि दयेकाः नयेगु बुँज्यानाप सम्बन्धित जूगु पर्व जूगु व ज्यापुत मूलतः बुँज्यानाप हे सम्बन्धित जुयाच्वंगु हुनिं थुकुन्हु ज्यापु दिवस हनेगुया औचित्य सिद्ध जू वइ । गन तक नेवाःतय्गु दथुइ विभाजन वइगु आशंका दु, थुगु सवालयात नं ज्यापु दिवसया ग्वसाः खलःया मनूतसें धुवांधू स्पष्ट याये धुंकूगु दु । अथे जूगुलिं थ्व खँ आः उलि कुला च्वनेमाःगु खँ मखुत । आः वया ज्यापु दिवस नं छगू परम्पराया रूपय् स्थापित जुइधुंकूगु दु । ज्यापु दिवसया लसताय् पिहां वइगु ¥याली व मूल समारोहं नेवाःतय्गु हे प्रतिनिधित्व यानाच्वंगु खनेदु ।
पहिचानया सवाल पिदनाच्वंबलय् थीथी समुदायपाखें थःथःगु तःधंगु नखःया झ्वलय् सार्वजनिक ज्याझ्वः यानाः थःथःगु म्हसीका ब्वया वयाच्वंगु दु । नेवाःत कुहां वइगु धइगु नेपाल संवत्न्हूदँ कुन्हु खः । तर थ्व संवत् नेवाःतय्गु जक मखु । गथे तमु ल्होछार, सोनाम ल्होछार, ग्याल्पो ल्होछार, उभौली, थारुतय् माघी, मगःतय् माघे संक्रान्ति, राई–लिम्बूतय् उभौलीबलय् इमिसं गुकथंया सार्वजनिक ज्याझ्वः यानाक्यनीगु खः, उकथं नेपाल संवत्या सांस्कृतिक ¥यालीयात कायेमछिं । थ्व आवश्यकतायात स्वयेगु खःसा ज्यापु दिवसया ज्याझ्वः व पाहांचः¥हेबलय् हनीगु नायः दिवसपाखें पूर्तिं जुयाच्वंगु वाःचायेकेमाः । नां ज्यापु दिवस जूसां थुकिं नेवाः म्हसीका हे बियाच्वंगु दु धइगु खँय् आः विवाद यानाच्वनेमाःथें खनेमदु ।

नेवाःतय्गु म्हसिकाकथं काइगु थीथी पर्व, जात्रा, संस्कृति धइगु ज्यापुतय्पाखें जुयाच्वंगु दु । धिमे, पछिमा बाजं, दाफा जक मखु, हाकुपतासिलिसें मिजंतय्गु लँ नं ज्यापुतय्गु जक मखु, नेवाःतय्गु हे म्हसीका जुयाच्वंगु दु । वास्तवय् नेवाःया प्रतिनिधिमूलक थीथी खँत मूलतः नेवाः दुने धाःसा ज्यापुतय्गु जुयाच्वंगु दु । थ्व खँयात गैर ज्यापु नेवाःतसें मनन यायेमाःगु खनेदु ।

तःदँ न्ह्यः इनाप वाःपतिइ छपु च्वसु पिदंगु खः । सन्दर्भ यःमरि पुन्हि खः । कि म्हय्तय्सं तःसिंयात न्हूगु कु जाकि बी यंके धुंकाः यःमरिपुन्हि कुन्हु तःसिंतय्सं यःमरि व जाकिचुंया थीथी परिकार दयेकाः म्हय्या परिवारयात माया मतिना यानाः नका–त्वंकाः हइगु खः । च्वसुया सार धाःसा सामन्ती व्यवस्था धायेवं तुं खराब जुइमखु । सामन्त धायेवं तुं शोषक जुइमखु धइगुकथंया खः । खतुं भूमिइ आधारित सामन्ती व्यवस्था धइगु इतिहासय् दकलय् ताः ईतक न्ह्याःगु व्यवस्था खः ।

युरोपय् औद्योगिक क्रान्ति लिपा जक पूँजीवादया विकास जूगु खः । वयांलिउया आधुनिक चिन्तनं जक सामन्तवादया शोषणयात उजागर याःगु खः । अथे जुयाः बांलाः बांमलाः, भिं मभिं धइगु खँ गुगु चेतनाय् च्वनाः लनेगु धइगु खँनाप नं स्वानाच्वंगु खँ खः । नेवाःतय्गु आपाः नखःचखः इत्यादि स्वयेगु खःसा बँुँज्याकाल वा सामन्तीकालया हे खः । थ्व विवाद यानाच्वनेमाःगु खँ मखु ।

महेन्द्रं २०२१ सालं हःगु भूमिसुधारं म्हय्तय्त कानुनी रूपं अस्तित्व बियाः छेँ दनेगु धकाः बुँथुवालं चीकेमाःगु प्यब्वय् छब्व बीमाःगु यात धाःसा लिपा थुकथं सनेबलय् झन्झट जुयाः म्हय् व तःसिं मिले जुयाः बछि बछि यायेगु नं जुयावल । हानं २०५२ सालय् थ्यंबलय् शेरबहादुर देउवाया सरकारया पालय् भूमिसम्बन्धी ऐन संशोधन यानाः म्हय् व तःसिंयात बराबर जग्गाया हकदार यानाः छुटे याना काये फइगु जुल । थ्व ऐन पिहां वयेधुंकाः आपाःसिनं जग्गा बछिबछि इनाकाल व मीगु यात । थ्व व्यवस्था वयाः नं स्वनिगःया जग्गा मीगु प्रचलन अप्वःगु व बुँया फाँट भकाभक सिधयावंगु खः । तर थ्व लिपाया अवस्थाय् धाःसा छेँय् नयेत अन्न दुसां व्यावसायिक व आर्थिक ज्या यायेत पूँजी मदुपिं ज्यापुतय्के पूँजी दयाः व्यावसायिक जुयावःगु नं खनेदत ।

आः बुँ मदुगु व मेमेगु व्यवसाय यानाः नयेमाःगु अवस्थाय् ज्यापुत गुलि प्रतिस्पर्धी जुइफइ धइगु सवाल नं दु धाःसा स्वनिगः कंक्रिटया जंगलं जाःगु व गैर नेवाःतय्गु जनसंख्या अप्वःगु धइगु नेवाःतय्गु नितिं हे हाथ्याया विषय जुयाच्वंगु दु ।
थुकथंया हिलावंगु परिवेशय् हे तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाया पालय् सरकारं छुं ध्यबाय् कोषय् तयाबियाः ज्यापु संस्कृति विकास कोष दयेकूगु खः । थुगु ज्यापु संस्कृति विकास कोषया ग्वसालय् हे ज्यापु दिवस हनेगु परम्परा सुरु जूगु खः ।

‘ज्यापु’ खँग्वः न्हापा अपमानजनक खँग्वः जुयाच्वंगु थासय् थुगु जातिया चेतनशील न्ह्यलुवातसें व्यक्तिगत रूपं ‘जि ज्यापु खः’ धायेगु व थर नं ज्यापु धकाः तयेगु यानाः थुगु खँग्वःयात सम्मानजनक खँग्वः दयेकूगु थुथाय् न्ह्यथनेबहजू । थ्व हे झ्वलय् ज्यापु महागुथि थुज्वःगु संस्था नीस्वनेगु ज्या नं जुल । नेवाःतय्गु दथुइ ज्यापु महागुथि जक मखु, थीथी ३२ गू जातीय संगठन दु व सकलें नेवाः देय् गुुथिइ आबद्ध जुयाच्वंगु दु । अथे जूगुलिं मेमेगु जातित सकलें थर च्वयेबलय् जक थःगु थर च्वयेगु, परम्परागत रूपं हनेमाःगु ज्याखँय् जक थःगु जातीय पहिचान तयाः थौंकन्हय् सार्वजनिक रूपं पिहां वइबलय् नेवाः हे जक जुयाच्वन धइगु खँ नं मखु ।

साँस्कृतिक रूपय् जक मखु, राजनीतिक आवश्यकताकथं नं नेवाः एकता थौंया आवश्यकता खः । वैचारिक आस्थाकथं नेवाःत थीथी दलय् संलग्न जुइफु, गुलिं जुजुवादी नं जुइफु तर नेवाःतय्गु इस्यू जुल धाःसा छथाय् हे च्वनेफयेकेमाः, आन्दोलनय् कुहां वये फयेकेमाः । थुकथं आन्दोलनय् कुहां वयेबलय् पार्टीं कारवाही याःसां नेवाः मुद्दाया सवालय् अविचलित जुइ फयेमाः धइगु हे आःया नेवाःतय्गु अहम् सवालया विषय खः । अले नेवाः मुद्दायात ज्वनाः गुगुं नं राजनीतिक दल वा शक्तिं लबः काये मफयेमा धइगु खँय् नं नेवाःत सचेत जुइमाः । अथे जूगुलिं नेवाः मुद्दाया नेतृत्व नेवाः न्ह्यलुवातसें यायेमाः वा इमिगु सल्लाहकथं ल्याय्म्ह पुस्तां यायेमाः धइगु खँ पिहां वयाच्वंगु दु । थुकथंया गहन सवालय् ज्यापु दिवसयात थुुगु खँया साधक दयेकेमाः, नेवाःतसें हे बाधक खनेगु धइगु पाय्छिगु खँ मखु ।