श्री वसुन्धरा देवीया व्रत वा तिलाव्रत

#अमररत्न वज्राचार्य

नेपाल मण्डलया बौद्धमार्गीतय्सं थी–थी कथंया द्यः तयेगु भक्ति यानाः धलं दनेगु वा व्रत च्वनेगु याना वया च्वंगु दु । गथेकि आर्यतारा व्रत, बसुन्धरा व्रत, मञ्जुश्री व्रत, अष्टमी व्रत, चतुर्दशी व्रत, पूर्णिमा व्रत, श्री स्वयम्भू धर्मधातु व्रत, लक्ष्यचैत्य व्रत आदि । तर सरकारया छगू जक भाषा नीति व धार्मिक नीतिं याना परापूर्व कालंनिसें चले जुया च्वंगु नेपाल मण्डलया थुज्वःगु ब्रत दनेगु ज्या म्हो जुजुं वना च्वंगु दु ।

नेपाल मण्डलय् परम्पराकालं निसें भाद्रकृष्ण पक्षया तृतीया (थुगुसी २०७६ साल भाद्र ३१ गते मंगलवाः) या दिन वसुन्धरा देवीया व्रत वा तिला व्रत दनेगु याना वया च्वंगु दु । थ्व व्रत भाद्र कृष्णपक्ष तृतीयाया दिं खुन्हु प्रारम्भ याना प्रत्येक महिनाया कृष्णपक्ष तृतीयाया दिनस व्रत च्वना श्रावण कृष्ण पक्ष तृतीयाका दिनस व्रत धुंकेगु याइ ।

तर अप्वः धयाथें मनूतय्सं भाद्र कृष्णपक्ष तृतीयाया दिनयात महत्व बियाः व दिन कुन्हु छन्हु जक व्रत च्वनेगु याना वया च्वंगु दु ।थ्व दिन कुन्हु थाय् थासय् च्वंपिं श्रद्धालु भक्तजनपिंसं बसुन्धरा देवीया व्रत मुंकाः धलं दंकेगु ज्या न्ह्याका वया च्वंगु दु । थथे मुंका तःथाय् व्रत च्वं वने मफुसां थःगु हे छेँय् जक जूसां वसुन्धरा देवीया भक्तिभाव यानाः ब्रत च्वनाः वया च्वंगु खनेदु ।

थ्व व्रत नेपाःया आदि कालनिसें चले जुया वया च्वंगु व्रत खः । थ्व व्रत दनेगुया मूल उद्देश्य धइगु देसय् दुःख मदयेमा, सकल सत्वप्राणीपिनि सुख वृद्धि जुइमा, भूमि उत्पत्ति जुइगु धातु रत्न, ब्रीहि अन्न आदि सामा वाली बांलाना वयेमा, विश्वय् शान्ति जुइमा धकाः ब्रत च्वनिगु खः । थ्व व्रतया फलं ल्वचं कया च्वंपिन्त रोग शान्त जुइ, निर्धनी जुया च्वंपिं धनवान् जुयाः वइ, अष्टधातु, नवरत्न, नवब्रीहि आदि पूर्ण जुया वइ नापं सन्तान मदुपिन्त सन्तान दइ ।

वसुन्धरा नेपाली बौद्ध समाजय् छगू महत्वपूर्ण व लोकप्रिय मिसा देवीत मध्ये छम्ह खः । लक्ष्मी द्यःथें सम्पन्नता व समृद्धिया दाता धकाः विश्वास नं याना तःगु दु ।बसुन्धरादेवी अन्न, धन, रत्न धारण यानातःम्ह द्यः कथं कयातःगु दु । अन्न, धन, रत्नयागु स्रोत धयागु हे पृथ्वी जूगुलिं बसुन्धरा देवीयात बुद्ध धर्मय् पृथ्वीयागु प्रतीक कथं नं कयाःतःगु दु ।

वसुन्धरा नेपाली बौद्ध समाजय् छगू महत्वपूर्ण व लोकप्रिय मिसा देवीत मध्ये छम्ह खः । लक्ष्मी द्यःथें सम्पन्नता व समृद्धिया दाता धकाः विश्वास नं याना तःगु दु ।

पृथ्वीया हे प्रतीकात्मक स्वरूपया वसुन्धरायात पृथ्वी माताया रूपय् नं कया तःगु दु ।वसुन्धरादेवी म्हासुगु वर्ण, कोमल शरीर, ख्वाःपाः स्वपाः व ल्हाः खुपा दु । मूलगु दथुया ख्वाः म्हासुगु वर्ण सुरज समानं तेज थिना च्वंम्ह वसुन्धरा देवी, जवगु ख्वाः कुंकुम वर्ण (म्हासुगु व ह्याउँगु ल्वाकज्याःगु) पृथ्वीया स्वरूप सृष्टिया प्रतिक महालक्ष्मी, देपाःगु ख्वाः ह्याउँगु वर्ण कुमारीया ख्वाः, हि थें ह्याउँसे च्वंगु ।

दुःखिजन प्राणि उद्धार यायेत वय्कलं स्वंगुलिं रूप (महालक्ष्मी, वसुन्धरा व कुमारी) कया बिज्याना च्वंगु दु ।वय्कःया जव पाखे प्रथमगु ल्हाःतं समाधि वा ध्यानया प्रतीक जपमाला ज्वना बिज्यानाच्वंगु दुसा, निपागु ल्हाःतं रत्नमण्डली शक्ति ज्वलान्हाय्कं ज्वना च्वना बिज्याःगु दु, अथे हे स्वपागु ल्हाःतं सत्वप्राणीपिंत अभयवरदान बिया बिज्याना च्वंगु दु ।

खवः पाखेया प्रथमगु ल्हाःतं ज्ञानबुद्धिया प्रतीक प्रज्ञा पुस्तक सपूm ज्वना बिज्याना च्वंगु दुसा, द्वितीयागु ल्हाःतं धनधान्यया प्रतिक वागुइँ च्वना बिज्याना च्वंगु दु, अथे हे तृतीया ल्हाःतं पूर्णताया प्रतीक भद्रघट कलश ज्वना बिज्याना च्वंगु दु । वयकः ललितासनं कलशय् फ्यतुना बिज्याना च्वंंगु दु ।

नवयौवनं युक्त जुयाः रत्नया मुकुट पुनाः अत्यन्त शोभायमान जुया बिज्याना च्वंम्ह बसुन्धरा देवीया व्रत दनागु पुण्यं सकल दुःख, दरिद्र मोचन जुयाः जनधन सम्पत्ति, ऐश्वर्य आदि पूर्ण जुया त्रिमण्डल शुद्ध जुया पुण्यसंभारं पूर्ण जुया अनुत्तर सम्यक संबोधि ज्ञान प्राप्त जुइगु जूगुलिं झी सकल श्री बसुन्धरा देवीयागु मण्डलय् शरण वने ।

बसुन्धरादेवी नेपाल मण्डलया बौद्ध नेवाःतय् दथुइ अतिकं लोकप्रिय जू । नेपाःया नाप नापं तिब्बत व भारतय् नं अतिकं लोकं ह्वाना च्वंगु दु । तिब्बतय् थ्वयात सम्पत्ति देवीया रूपय कया तःगु दु । तिब्बतय् २१ म्ह तारा द्यः मध्ये छम्ह तारा गुम्हेसित गोल्डन÷पहेंलो ताराया रूपय नं म्हसिउ । अथे हे भारतय् वसुधरी वा “रत्नया धारा” लक्ष्मीया रूपय कया तःगु खनेदु ।

यें, यल, ख्वपः, किपू, भ्वँत आदि थासय् च्वंपिंं बौद्ध धर्मावलम्बी मिसामिजं निखलं सिया म्ह छम्ह म्हासुगु वसः पुना खुसिइ वना म्वः ल्हुयाः श्री बसुन्धरा देवीया ब्रत च्वनी । थ्व ब्रत दनेबलय् द्यःयात छायेगु फुक्कं सामान गथेकि फलपूmल, इताः, द्यःयागु तिसा, जाकि, जजंका, कापः, क्वखाः मरि, स्वां आदि फुक्कं हलू बुलाः म्हासुसे च्वंका ब्रत दनी ।

झीथाय् स्वयम्भुया बसुपुर व महाराजगंजया बसुन्धरा द्वंय् बसुन्धरा द्यःया मूर्ति पलिस्था याना तःगु खनेदु । बौद्ध धर्मावलम्बीतय्गु छेंय् बसुन्धरा देवीया मूर्ति वा कलश वा तस्वीर जक तयाःसां द्यः पुज्याना वया च्वंगु खनेदु ।

नेपालय् अति श्रद्धां पाठ यायेगु याना वयाच्वंगु गुंगू गन्थत मध्ये छगू महत्वपूर्ण ग्रन्थ ललितविस्तरय् नं बसुन्धरा देवीया ब्रतया विषय थथे च्वया तःगु दु — छन्हु सुचन्द्रगृहपति महाजनया काय् सुनन्द दुर्जनतय्गु उपदेशं यानाः थःके दुगु धन, रत्न आदि तयातःगु वस्तु फुक्क लोप जुयाः दरिद्र जुया दुःख सिया च्वन ।

छन्हु सुचन्द्रगृहपतिं भगवान बुद्ध बिज्याःगु समाचार न्यना वय्कःयागु दर्शन याना — हे भगवान संसारे लोकपिं दरिद्र जुयाः दुःख सिया च्वंगुलिं छु याःसा उमिगु दरिद्र नाश जुया धनाढ्य जुइ धकाः बिन्ति यासेंलिं भगवानं बुद्धं थुकियागु उपाय कना बिज्यात — थ्व संसारय् सकल तथागतपिनि माता जुया बिज्याःम्ह श्री वसुन्धरा देवीया व्रत च्वना धारणी या ।

श्री वसुन्धरा देवीयागु मण्डल दयेकाः विधिकथं पूजा यानाः गुरुयात भक्तिभाव तया नमस्कार यानाः श्री त्रिरत्नयाके शरण वना पूजा यानाः धारणी ब्वना ब्रत या । थुगु पुण्यया प्रभाव धनधान्य सुवर्ण आदि सकतां परिपूर्ण जुइ । सुनां वसपोलयागु धारणी ब्वनाः धारणा याइ उम्हसिया दरिद्र नाश जुयाः अचिन्त्य धनसम्पत्तिं पूर्ण जुइ ।

थनंलि सुचन्द्रगृहपतिं श्री वसुन्धरा देवीयागु धारणी धारणा यानाः थुगु पुण्यया प्रभावं सुचन्द्रगृहपतिया छेँय् न्हापासिकं नं दुगंछि भण्डार पूर्ण जुया वल । उकिं सुनां श्री वसुन्धरा देवीयागु धारणी धारणा याइ उम्हसिया दुर्भिक्षया भय गवलेसं दइमखु नापंं धनसम्पत्ति नं पूर्ण जुया वइ ।

थ्व सूत्र कथं स्वयेबले भगवान बुद्ध स्वयाः नं न्ह्यः हे वसुन्धरा देवीयागु व्रत च्वनेगु परम्परा दये धुंकूगु खनेदु । थ्व हे परम्परा आः तक नं नेपाःया महायान वज्रयानपिसं श्री वसुन्धरादेवीया धारणीया धलं दना वयाच्वंगु खनेदु ।