गुंला पर्व व न्यकू बाजं

नेपाल संवत् कथं गुंला छगू महत्वपूर्ण ई व पर्व खः । स्थानीय नेवाः भासं “ला” धइगु महिना व “गुं”या अर्थ पहाड व जङ्गल धइगु जुइ । विक्रम संवत् कथं साउन शुक्लपक्ष प्रतिपदानिसें भाद्र शुक्लपक्ष प्रतिपदा तक लच्छिया ई हे गुंला खः । थ्व इलय् जुइगु ऐतिहासिक, सांस्कृतिक व धार्मिक गतिविधियात कःघानाः गुंला पर्व हनी ।

साउन शुक्लपक्षं न्ह्याइगु थ्व पर्वय् बज्रयानी बौद्धमार्गीपिंसं मौलिक बाजं थानाः विस्कं कथं बुद्धया उपासना याइ । थ्व इलय् न्यकू बाजं (जंगली अर्नाया न्यकूयात विशेष कथं दयेकातःगु), म्वाहालीनाप धाः बाजं थानाः थीथी बहाः, बही, चैत्य व थूरय् परिक्रमा याःवनेगु चलन दु । विशेष यानाः स्वयम्भू महाचैत्य जःखःया लकस गुंला पर्वया इलय् संगीतमय यायेगुलिइ थुपिं मौलिक बाजंया भूमिका अग्रणी खनेदु ।

थ्व शैली लिपांगु इलय् धाःसा विकसित व परिमार्जित जुयाच्वंगु दु । न्हापांगु इलय् न्यकू बाजंय् सीमित जूगु चैत्य सेवाया सांगीतिक लकसयात आः धाःसा आधुनिक बाजंया समिश्रणं अझ भव्य यानाबिउगु दु । चैत्य दर्शन यानाः नामसंगीति पाठ यायेगु गुंला पर्वया मेगु विशेषता खः । गुंला पर्वयात मेगु खँग्वलय् गुणिला धाइ ।

थ्व ई येँया नेवाःत विशेष यानाः सुथय् स्वयम्भू महाचैत्य दर्शन यायेत थ्यंकी । अथेखःसां ख्वप, काभ्रेया भ्वँत, थिमि, किपूनाप स्वनिगः पिनेया नेवाःत लिक्क लाःगु बुद्ध बिहार, चुक, चैत्य परिक्रमा याःवनी ।

गुंला पर्वया किंवदन्ती व न्यकू पुइगु परम्परा
श्रृङ्गभेरी अवदानय् शशीपट्टन नगरया जुजु सिंहकेतुया पूर्नजन्मनाप गुंला पर्व सम्बन्धित जूगु उल्लेख यानातःगु दु । शिकार याये न्ह्याःम्ह जुजु सिंहकेतुया अहिंसावादी लानी दइ । जुजुं याःगु शिकार व लानीया अहिंसाया बाबजुद पुर्नजन्मय् इमिगु मिलन जूगु किंवदन्ती दु । ब्राम्हण कूलय् जन्म जूम्ह रुपवती व शालीन स्वभावया धनी सुन्दरीं हिंसावादी स्वभावया जुजुयात उद्धार याइ ।

साउन शुक्लपक्षं न्ह्याइगु थ्व पर्वय् बज्रयानी बौद्धमार्गीपिंसं मौलिक बाजं थानाः विस्कं कथं बुद्धया उपासना याइ । थ्व इलय् न्यकू बाजं (जंगली अर्नाया न्यकूयात विशेष कथं दयेकातःगु), म्वाहालीनाप धाः बाजं थानाः थीथी बहाः, बही, चैत्य व थूरय् परिक्रमा याःवनेगु चलन दु ।

बोधिसत्वया छ्याता कथं म्येय् जन्म कयाः सीवं सिंहकेतुया नामय् चैत्य दयेकाः परम्परागत बाजं, न्यकू पुयाः नीछक्वः तक प्रार्थना याइ । सुन्दरीया प्रार्थना व साधनाया हुनिं सिंहकेतुया पापमोचन जुयाः हाकन मनू जन्म काःवःगु उल्लेख यानातःगु दु । उगु इलंनिसें परम्परागत बाजं थायेगु चलन शुरु जूगु जनश्रुती दु ।

गुंला पर्वया इलय् परम्परागत बाजं थानाः बौद्ध चैत्य परिक्रमा यायेगु चलन न शुरु जूगु धकाः श्रृङ्गभेरी अवदानय् उल्लेख यानातःगु दु ।
भाषा वंशावली विक्रमादेव जुजुं नेपाःया बौद्ध धर्म अनुयायीपिंत साउन शुक्ल प्रतिपदानिसें लच्छि तक गुंलाधर्म यायेत आदेश बिउगु न उल्लेख दु ।

चैत्य प्रदक्षिणा यानाः, परम्परागत बाजं थानाः नामसंगीति पाठ याःसा पुण्य सत्धर्म चूलाइगु व नरक भोग याःगु आत्माया नं उद्धार जुइगु सर्वज्ञमित्रावदानय् उल्लेख दु । परम्परागत बाजं थानाः चैत्यसेवा यायेगु प्रसङ्ग वृष जन्मावदानय् नं दु । नीछन्हु तक चोखो फि छ्यलाः दयेकातःगु चैत्ययात न्हियान्हिथं पूजा यानाः त्रि–रत्न शरण व नामसंगीति पाठ याइबलय् फल प्राप्ति जुइ धयातःगु दु ।

थ्व ई प्रत्येक सुथय् न्हापां प्रज्ञापारमिता, ललितबिस्तर, नामसंगीति पाठ यानाः धाः बाजं व परम्परागत न्यकू पुयाः बौद्ध बिहार व चैत्य परिक्रमा यायेगु चलन खः ।गुंला पर्वय् दिवंगत जूपिं मनूया लुमन्तिइ आत्माया चीर शान्तिया नितिं न्यकू पुइगु खः । विशेषयानाः येँ च्वंपिन्सं पराम्परागत मान्यताया रुपय् न्यकू बाजं पुयाः स्वयम्भू महाचैत्य परिक्रमा याइ ।

अथे हे, मानव अस्तु तयाः चैत्य दयेकेगु परम्परा तकं आः नं अस्तित्वय् दनि । येँ त्वःता मेमेगु थासय् न्यकू पुइगु वा पुइकेगु परम्परायात दिवंगत छेँजःया आत्मशान्तिइ जक सीमित मजू । ख्वप, थिमि, काभ्रे व मेमेगु थासय् स्थायी बसोबास यानावःपिं मानन्धर समुदायं न्यकू बाजंयात गुंला पर्वय् लच्छि तक पुइगु यानावःगु खनेदु ।

अझ सवा लाख चैत्य दयेकेगु ज्या अर्थात गुंलाधलंया धार्मिक अनुष्ठानय् न्यकू व चति बाजंयात अनिवार्य बाजंया रुपय् स्वीकार यानातःगु दु ।बिस्कं महत्वया बाजं मध्ये “नौ बाजं” मुख्यगु बाजं खः । गुंगू कथंया बाजं दइगु जुयां न थुकियात नौ बाजं धाःगु जुइमाः ।

न्यकू, चति, पस्ताः, प्वङा, पछिमा, धलक, ध्यमाय्चा, नाय्खिं, कोखिं, धाः, नगरा, डबडब, भुस्याः, ख्वालीमाली, ताः आदि बाजंयात नौ बाजं कथं कयातःगु दु । नेपाःया अस्तित्वय् दुगु तःताजि बाजंयात आदिवासी, जनजाति व खसआर्य समुदायं छ्यलाच्वंगु दुसां न्यकू व चतियात निश्चित समुदायं जक छ्यःगु खनेदु ।

न्यकू व चति बाजं
साधारणतयाः जंगली अर्नाया न्यकू छ्यलाः दयेकातःगु मौलिकता बाजंया छगू दुर्लभ रुप हे न्यकू बाजं खः । लिपांगु इलय् जंगली अर्नायात राज्यं संरक्षित वन्यजन्तुया धलखय् तयाःतःगुलिं लहिनातःपिं म्येय्या न्यकू छ्यलेत बाध्य जूगु दु । अर्धगोलाकार न्यकूयात च्वका लूथाय् त्वाःल्हानाः ह्वःथाय् ह्वाङ्ङ त्वःताबी ।

त्वाःल्हानातःगु ब्वय् म्हुतुं पुयाः न्यकूलिं सः पिहांवयेकीगु खः । न्यकू व शंखया सः थ्यंमथ्यं अथे हे जुइ । भ्याःचिया म्वय्ह्यूगु न्यकूयात पंकथीइ स्वानाः चति बाजं दयेकी । आकर्षक ढंगं रंगरोगन यानाः दयेकीगु चति व न्यकू बाजंया ताल धाःसा परिपूरक जुइ । थ्व दँय् मध्यपुर थिमिइ दुर्लभ कथंया न्यकू बाजंयात छ्यःगु दु ।

गुंला पर्वय् दिवंगत जूपिं मनूया लुमन्तिइ आत्माया चीर शान्तिया नितिं न्यकू पुइगु खः । विशेषयानाः येँ च्वंपिन्सं पराम्परागत मान्यताया रुपय् न्यकू बाजं पुयाः स्वयम्भू महाचैत्य परिक्रमा याइ । अथे हे, मानव अस्तु तयाः चैत्य दयेकेगु परम्परा तकं आः नं अस्तित्वय् दनि ।

थ्यंमथ्यं ५० इन्च ताःहाकःगु न्यकूयात निगू दशक लिपा हाकन सार्वजनिक रुपं छ्यलेहःगु दु । सिवाः साय्मि खलःया दुजःया छेँय् वा बोरां ल्हानाच्वंगु अवस्थाय् उगु न्यकूयात लुइकूगु दु । ताः ई तक मछ्यःगुलिं थ्यंमथ्यं तनेधुंकूगु न्यकूयात थ्व दँय् सार्वजनिक याःगु दु । थ्वहे बाजंनाप मेमेगु बाजं थानाः मध्यपुरय् गुंला लच्छि प्रत्येक सुथय् सांगीतिक रुपं नगर परिक्रमा याकेगु ज्या न्ह्यानाच्वंगु दु ।

नगरया बौद्ध बिहार, चैत्य, बहाः,बही परिक्रमा यानाः दुर्लभ न्यकू व चतियात छ्यःगु दु । नेपाल संवत् तिथि कथं गुंलाथ्व पारुनिसें ञलाथ्व पारु तक लच्छि धरतीमातायात आह्वान यानाः थ्व प्रक्रिया निरन्तर न्ह्याइ । थुगुसिइ गुंला पर्वया सन्दर्भय् थिमिया बज्राचार्य, प्रजापति व मानन्धर समुदायपिन्सं गुंला बाजं पिकाःगु दु ।

उखे नगदेशय् धाःसा महर्जन समुदायं गुंला बाजं पिकाःगु खः । गुंला पर्वय् थाइगु थीथी बाजंया स्वरुपयात गुंला बाजं धायेगु चलन दु । बज्राचार्य समुदायया बाजंया पुचलय् म्वाहालीनाप आधुनिक कथंया साक्साफोनयात नं छ्यःगु खनेदु । महर्जन व प्रजापतिपिनिगु पुचलय् धाः बाजंनाप बांसुरीयात दुथ्याकूगु दु ।

अथे हे मानन्धर समुदायया बाजंय् मौलिक व दुर्लभ न्यकू अले चति पुइगु यानाच्वंगु दु । स्थानियपिनिगु पहलय् परम्परागत बाजं संरक्षण यायेगु अले ज्याझ्वःयात निरन्तरता बीगु अःपुगु ज्या धाःसा मखु । व्यस्त दैनिकी व आर्थिक समस्या सांस्कृतिक पक्षया नितिं मू हाथ्या खः । थुकियात स्थानीय मात्रय् सीमित मयाकुसें सम्बन्धित पक्षं विशेष ध्यान बीमाःगु खनेदु ।

नेपाःया शान जुयाबिउगु बिस्कं संस्कृति संरक्षण, सम्बद्र्धन व प्रबद्र्धन यायेगु दायित्व राज्य पक्षया खः । अथेजुयाः स्थानिय सरकार, गुथि संस्थान, पुरातत्व विभाग, नाट्य प्रतिष्ठाननिसें माःकथंया मेमेगु विभागं न च्यूताः तयेमाःगु दु । इलय् हे ध्यान मबिउसा “छगू देय्या बाखँ” जूवनी ।

(संचारकःमि केके मानन्धरं थीथी धार्मिक ग्रन्थ अध्ययन, बाजंया गुरु व सांस्कृतिक व्यक्तित्वनाप सहलह याःगु लिधंसाय् च्वसु तयार याःगु खः । वय्कः थीथी कलेजय् आमसंचार तथा पत्रकारिता अध्यापन याकीम्ह लेक्चरर नं खः ।)