ने. सं. ११४४ कछलागा द्वादशी -

मलेरियापाखें बचे जुइ

छम्ह पतिं नं मनूयात मलेरियाया ल्वगि दयेकाबीफु । जलवायु परिवर्तनया हुनिं थ्व ल्वय्या खतरा झंझं अप्वया वनाच्वंगु दु । चिकित्सकतय् कथं पोथी एनाफिलीज पतिं न्याइगु कारणं थ्व ल्वय् जुइगु खः । मलेरियाया विषाणुपाखें संक्रमित पतिं न्यातकि वं थःगु लाःलिसे विषाणु नं मनूतय् म्हय् छ्वयाबी ।

मलेरियाया विषाणु म्हय् दुहां वनेवं हिया माध्यमं लिभर तक थ्यनी । अन विषाणु परिपक्व जुइ, अले मचा थ्वयेकी । विषाणु ल्याः अप्वया वःलिसे ल्वचं थियाहइ । थ्व ल्वचं थिलकि न्हापां ला म्ह स्यानाः ज्वर वइगु, छ्यं स्याइगु, बान्ता जुइगुया लिसें सुखा कफ जुइ । थज्याःगु लक्षण खनेदयेवं हिया परीक्षण याना स्वल धाःसा याउँक हे मलेरिया जू मजू सिइकेफइ ।

लापरवाही यानाः वास्ता मयासे च्वन धायेवं लिपा वनाः विरामी कोमाय् वनेफु, लिसें मृत्य नं जुइफु । सन् २०१० य् विश्व स्वास्थ्य संगठनं विश्वन्यंकं यानाः २१ करोड ९० लाखम्हेसित मलेरिया जूगु लुइकूगु खः । छगू अनुमानकथं उब्ले थ्व ल्वचं जक १२ लाखं मल्याकमनूत सीगु दु । अप्वःथे सीपिं अफ्रिकी देसय् च्वंपिं हे दु ।

सीपिं अप्वःथें मस्त हे जुयाच्वंगु दु । छगू ला मलेरियाया लक्षण सिइकेमफया, मेगु उमिगु म्हय् ल्वय् लिसे ल्वाय् प्रतिरोधात्मक क्षमता म्हो जूगु कारणं मस्त हे यक्व सीगु जुयाच्वंगु दु ।मलेरिया न्यंकीपिं पति सामान्यत तांन्वःथाय् दइ । तांन्वथासय् गनं अप्वः थें वा वयाच्वनी, वा फोहर लः मुनाच्वनी, अन मलेरियाया जिवाणु दइगु सम्भावना अप्वः दइ ।

भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान, म्यानमार, इन्डोनेसिया, मध्य व दक्षिण अफ्रिकी दय् लिसे दक्षिण अमेरिकी देसय् मलेरियाया खतरा दकलय् अप्वः दु । नेपालय् नं मलेरियाया समस्या खनेदयाच्वंगु दु। विश्व स्वास्थय् संगठनया कथं विश्वन्यंकं हरेक ९ मिनेटय् छम्ह मनू मलेरियाया कारणं सिनाच्वंगु दु । अफ्रिकी देसय् सीपिं मध्ये ८५ प्रतिशत मस्त हे लानाच्वंगु दु ।

प्वाथय् दुपिं मिस्तय्त मलेरिया जुल धाःसा वया प्वाथय् दुम्ह मचायात नं ल्वचं थी । तांन्वःथाय् जक मलेरियाया खतरा दइ धाःसां आः जलवायु परिवर्तनया कारणं धनी व सफागु देय् धयातःगु युरोप अमेरिकाय् नं थ्व ल्वय्या खतरा अप्वया वयाच्वंगु दु । वैज्ञानिक अध्ययन कथं तांन्वःगु अप्वया वयाच्वंगुलिं वइगु ५० दँ दुने मलेरियाया संक्रमण न्हून्हूगु थासय् नं जुया हे वनी ।

लिभरपुल विश्वविद्यालयया छगू अध्ययन प्रतिवेदन कथं सन् २०५० थ्यनकी अफ्रिकी देशय् मलेरियाया खतरा म्हो जुयावनी । छाय्धाःसां अन तांन्वःगु तसकं अप्वया वनी, अले वा वइगु म्हो जुइ । गुकिं यानाः पति म्वायेफइगु अवस्था दइमखु । थ्व ल्वय् अनं उत्तरी अफ्रिका व दक्षिण युरोपपाखे न्ह्याःवनी ।

मलेरियापाखें बचे जुइत तसकं थाकुगु नं मखु । छुं सावधानी जक नाल धाःसां थ्व ल्वय्पाखें बचे जुइफइ । नेपाः भारतय् ला पतिपाखें बचे जुइगु निंतिं झूल तयाः द्यनेगु याइ । विश्व स्वास्थ्य संगठनया लिसें सकलें धयाथें चिकित्सकतय् धापू कथं मलेरियापाखें बचे जुइगु दकलय् बांलाःगु उपाय झूल तयाः द्यनेगु व वासः छ्वाकेगु हे खः ।

थुकिया लिसेलिसें सरसफाइ नं उतिकं आवश्यक जुइ । फोहर लः छथाय् मुंके मबिल धाःसा न्हूपिं पति ब्वलनेफइ मखु । थुकिया लिसें छेँय् ध्वाक्वय् कुलामय् खिउँथाय् मुंकातइगु म्वाःमदुगु सामान चिइका छ्वल धाःसां पतिं सुलेगु थाय् दइमखु ।

गुलिखे थासय् पति स्यायेत फोहर लखय् मछिकं छ्वाकेगु नं याः । थुकिं पति ला स्यायेफइ, तर प्रदूषण नं अप्वइ । थुकिया पलेसा लःया सुका छ्वयेगु वा चां ल्हाकेछ्वयेगु हे दकलय् बांलाःगु उपाय जुइ । यदि ततःधंगु पुखू जूसा अन इलय्ब्यलय् सरसफाइ यायेगु हे बांलाइ ।