डोनाल्ड ट्रम्पया समस्या आखिरय् छु ? – १

अमेरिकाया राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पं थः चुनावी मैदानय् कुहां वयेत अमेरिकी जनतायात थथे धकाः बचं बियाः चुनावय् त्याकावःगु खः –
१. अमेरिका देय्यात हाकनं विश्वया दकलय् महान् (शक्तिशाली) देश दयेका बी ।

२. अमेरिकी जनतायात आतंककारीतपाखें मुक्त याना बी ।

३. अमेरिकी जनतातसें न्हापांनिसें शत्रु धयातःगु देय्त नाप न्हूगु पलाः छिनाः मित्रताया सम्बन्ध दयेकाबी, अले विश्वय् शान्ति हया बी ।

४.देशय् दुने च्वंगु भौतिक संरचना दक्व भ्वाथः जुया वनेधुंकल, उकिं न्हू कथं संरचना दयेका बी ।

थुपिं नारा न्यनेबलय् सुयात जक मयइ ? अमेरिकाय् जक मखु, संसारय् न्ह्यागु हे देशय् च्वंम्ह मनूयात नं थःगु देय्या राजनेतापाखें आशा याइगु मुख्य विषय थुलि हे खः । थथे जूगुलिं हे चुनावय् डोनाल्ड ट्रम्प त्याःगु खः । तर चुनाव त्याकेधुंकाःट्रम्पयात थःम्हं बियागु बचन पूवंकेत छाय् थाकुया च्वन ले? थुकियात छक्वः दुवाला स्वये ।

१.अमेरिकायात हाकनं विश्वया दकलय् महान (शक्तिशाली) देय् दयेकाबी
दकलय् न्हापां वयागु थ्व बचंयात दुवालास्वये । महान देश दयेकेत वं न्ह्याकूगु पलाः (कार्यक्रम) थथे खः –

क. देसय् दुने न्हापा न्हापा (सन् १९८० स्वयां न्ह्यः) थें हे हाकनं कल–कारखाना उद्योगत चले यानाः देय् दुने च्वंपिं जनतायात (मुख्य यानाःम्हो शिक्षित, तर अधिकांश जनतातय्त) लजगाः (रोजगारी) बीगु । थुकिया निंतिं अज्याःगु उद्योग याइपिं उद्योगीतय्त कर छुट बीगु । पिने देसं अप्वः यानाःम्हो शिक्षितपिं मनूत दुहां वयाच्वंगु दु, नापं अज्याःपिं मनूतसें म्हो ज्याला कयाःज्या यायेत तयार जुइगुलिं अमेरिकी जनतायाज्या मदयाच्वंगु खः, उकिं आप्रावासीतय्तहे पना बीगु ।

ख. खुल्ला वैदेशिक व्यापार नीति व सन्धि सम्झौताया कारणं अमेरिकाय् विदेशी सामान यक्व दुहां वल, तर अमेरिकी सामान धाःसा विदेशय् म्हो जक विक्री जुयाच्वन । थ्व हुनिं अमेरिकी उद्योगत बन्द जुया वनाच्वन, व्यापार घाटा अप्वल, बेरोजगारी अप्वयावन, अर्थतन्त्र धमाधम स्यना वन । उकिं थ्व खुल्ला बजार अर्थतन्त्र त्वताः अथवा विकल्प मालेगु ।

देशय् दुने हाकनं कल–कारखाना चलय् यायेगु, विदेशी सामान दुकायेगु म्हो यायेगु अर्थात “स्वदेशी बन, स्वदेशी भन, सम्हाल नेपाल” धकाः जुजु महेन्द्रं विक्रम संवत् २०२० पाखे नारा बिउथें हे डोनाल्ड ट्रम्पं नं “स्वदेशी बन, स्वदेशी भन, सम्हाल अमेरिका” धाःगु दु । अमेरिका स्वावलम्बन जुल धाःसा, विदेशी सामान आयात याये मालीमखु, रोजगारी दत धाःसा जनता धनी जुइ व अमेरिका “महान् देय्” जुइ ।

थनथाय् लाक्क ट्रम्पं छु ख ल्वःमंकाच्वन धायेबलय्, (१) अमेरिकायागु अर्थनीतिया जग धयागु पूजीवादी सिद्धान्त (Capitalist Economic principles)खः, अले उदार अर्थनीति व बजार अर्थतन्त्र थ्व सिद्धान्तया मुख्य ज्याभः । थ्व अर्थनीतियात थःगु देय् दुने जक मखु कि विश्वन्यंक लाःगु यायेमाः धकाः अनेक हथकण्डा यानाः माल धाःसा सरकार तकं पल्टेयाना वयाच्वंगु देय् अमेरिका खः ।

Globalization j World Trade Organization पाखें बजार अर्थतन्त्र जबरजस्ति विश्वय् लादे यायेगु ज्याया नेतृत्व याःम्ह हे अमेरिका खः । थाँै वयाः थ्व नीतिया कारणं थःगु हे देय्यात नोक्सानी जुल धकाः ट्रम्पं खुल्ला बजार अर्थनीति हे मयः धयाच्वन । थुकियात मेमेगु देसं (यूरोपियन यूनियन, क्यानाडा, चीन, जापान आदि) नं विरोध याइगु ला स्वाभाविक हे जुल, तर थःगु देसय् च्वंपिं धनाढ्ययतसें हे विरोध यानाच्वंगु दु ।

अमेरिका दुने “थ्व नीतिया लिच्वः छु वल ?” धयागु ख ४० दँ लिपा सन् २०१६ या अमेरिकी चुनावय् डोनाल्ड ट्रम्पं छर्ल· याना बिल । अजू चायापुगु खँ ला छु धायेबलय्, सन् २०१६ या राष्ट्रपति चुनावया मैदानय्, पू“जीपतिवर्गयात प्रतिनिधित्व यायेगु इतिहास ज्वना वया च्वंंगु रिपब्लिकन पार्टी मजदूर तयेगु रोजगारी समस्यायात मुद्दा दयेका कुहां वये माल

(२) मेगु आधारभूत ख— पूजीवादी सिद्धान्तया जग धयागु पूजी लगानी यासेंलि गुलि फु उलि अप्वःलबःनयेगु । सन् १९७० या दशकय् शुरु जुयाः सन् १९९० या दशकय् चरम अवस्थाय् थ्यंगु विश्वया तस्बिर धयागु विकसित औद्योगिक देय्तसें थःथाय् च्वंगु कल–कारखानात म्हो विकसित देसय् तये यंकेगु चलन खः । थ्व चलन शुरु यायेत नं अमेरिका हे दकलय् न्ह्यःने वंगु खः । थ्व चलनया लिउने सुलाच्वंगु स्वार्थ थथे खः –
(१) विकसित देसय् वातावरण प्र्रदूषण प्रति जनता जागरुक जुयावल, वातावरण संरक्षणया कडा कानून दयेकाहल । प्रदूषण म्हो यायेगु उपाय नं विकास ला यात, तर उत्पादनया मूल्य वृद्धि जुल, उद्योगपति तयेगु नाफा म्हो जुयावन ।

(२) ज्यामि ज्याला वृद्धि यायेगु मागया कारणं विकसित देय् दुने हे कारखाना चलय् यायेबलय् झन्हे उत्पादन मूल्य थहां वन, अले नाफा म्हो जुल ।

(३) सन् १९७० या दशक धयागु ‘स्वंगूगु विश्व’या देय्तय्सं थःगु देय्या आर्थिक विकास यायेत औद्योगीकरण यायेमाल धकाःथीथी नीति व कानूनत दयेकेगु शुरु याःगु ई खः ।

थनथाय् लाक्क झीसं थ्व ख“ नं ल्वःमंके मजिउ कि अविकसित देशतसें आर्थिक उन्नति यायेत उद्योग धन्दा यायेमाः, गां–गांमय् कृषि यानाच्वंपिं अर्ध–रोजगार वा बेरोजगारतय्त कल–कारखानाय् ज्या याके हयेमाः, अथे उद्योग याये धाइपिंत सरकारं थीथी सुविधात, गथे कि कर छुट बीगु, म्हो ब्याज कयाः सहुलियत ऋण बीगु, विदेशीतय्त नं लगानी याके बीगु व माःगुतक सुविधा बीगु धकाः ज्ञान व शिक्षा ब्यूवयाच्वंंपिं नं थुपिं हे विकसित देय्त खः ।

अले थुकिया नेतृत्व नं अमेरिकां हे याःगु खः । थुलि नीतिगत पूर्वाधार तयार याये धुकाः तिनि विकसित देशय् च्वंगु कलकारखानात स्वंगूगु विश्वय् सारे याःगु खः । विकसित देय्या उद्योगपतितय्त थ्व नीतिया फाइदा धयागु दंक लाःगु मजदूरतय्गु श्रम जुल, अले कारखाना चलय् याके बियाच्वंगु देय्यात फाइदा धयागु जनतायात रोजगारी उपलब्ध याकेगु जुल ।

थ्व नीतिया भरपूर फाइदा दक्षिण पूर्वी एसियाली देय्त ताईवान, थाइल्यान्ड, द. कोरिया, मलेसिया, इन्डोनेसिया, फिलिपिन्स आदि देशं काल । थन झीसं छु बिचाः यायेमाः धायेबलय् थ्व इलय् थथे विदेशय् तयेयंकूगु उद्योगत धयागु अप्वः यानाः“हेभि इन्डस्ट्रिज”त खः, गुकी यक्को मजदूरत आवश्यक जुइ, अले यक्व प्रदुषण नं याइ ।

थ्व हे इलय् कम्प्यूटरया विकास जुल । विकसित देय्त, विशेष यानाः अमेरिकां देसय् दुने थ्व क्षेत्रय् लगानी यायेत बढावा बिल । विदेशय् यंकाः चलय् याना तयागु उद्योगया लवः नं दुहां वल, स्वदेशय् न्हूगु क्षेत्र आइटीयानं विकास जुल । अमेरिका देय् झन् हे धनी जुल । शुरु शुरुइ ला निखलकं देय्त खुसी हे जुया च्वंगु खः ।

उद्योगपतित व सरकार, निखलकं दंग जुया च्वंगु खः । तर, अमेरिका दुने “थ्व नीतिया लिच्वः छु वल ?” धयागु ख ४० दँ लिपा सन् २०१६ या अमेरिकी चुनावय् डोनाल्ड ट्रम्पं छर्ल· याना बिल ।

अजू चायापुगु खँ ला छु धायेबलय्, सन् २०१६ या राष्ट्रपति चुनावया मैदानय्, पूजीपतिवर्गयात प्रतिनिधित्व यायेगु इतिहास ज्वना वया च्वंंगु रिपब्लिकन पार्टी मजदूर तयेगु रोजगारी समस्यायात मुद्दा दयेका कुहां वये मालसा, मजदूर व विपन्न बर्गयात प्रतिनिधित्व यायेगु इतिहास ज्वना वया च्वंगु डेमोक्राटिक पार्टी तुलनात्मक रुपय् सम्पन्न व शिक्षित वर्गतय्त प्रतिनिधित्व याना मैदानय् वल ।

छाय्धाःसां, ४० दँया दुने, अमेरिकी समाजय् तःधंगु हे ह्यूपाः (परिवर्तन) वये धुंकूगु जुया च्वन । कम शिक्षित व मजदूरी याना नयेमाःपिं पुलांपिं अमेरिकी मनूतय् रोजगारी मदयाः गरीब जीवन हनेमालाच्वन । थज्याःपिं मनूत यक्व हे दयेधुंकूगु जुया च्वन । अले, इमिसं याना वयाच्वंगु मजदूरी ज्या न्हूपिं आप्रवासितसें म्हो जक ज्याला कया याना वया च्वन ।

थ्व ख, डोनाल्ड ट्रम्पं बांलाक्क हे सिइका तःगु खने दत । तर, उखे डेमोक्राटिक पार्टीं छु ख मथुल धाःसा, सन् १९७० लिपा अमेरिकाय् दुह वया च्वंपिं न्हूपिं अमेरिकीत धयापिं न्हापा न्हापा सन् १८०० वा सन् १९०० बलय् दुहा वःपिं अमेरिकनत थें किसान ज्या व मजदूरी ज्या याइपिं अशिक्षित यूरोपियनत थें मखुत, बरु पुलापिं अमेरिकीत स्वयाः नं आपाः शिक्षितपिं मनूत खः।

उकिं न्हूपिं आप्रवासित, न्हापा थें कृषि अथवा मजदूरी ज्या याना थःगु न्हूगु अमेरिकी जीवन शुरु याइपिं मखये धुंकल । बरु थुपिं न्हूपिं आप्रवासित ला तप्यंक हे (IT) क्षेत्रय् अथवा अप्पो ज्याला दईगु white-collar job ज्या शुरु याना आरामदायी जीवन हनेत सक्षमपिं मनूत खः ।

थ्व ख“ डेमोक्राटिक पार्टीं चट्ट ल्वोमंका छ्वल, सिर्फ परम्परागत “आप्रवासि” नारा यात जक चुनावी मुद्दा दयेका चुनावय् क्वहा वः बलय्, अमेरिकी राजनीतिया दुने म्हो जक शिक्षित ग्रामीण जनतात, किसानत व मजदूरतय्त प्रतिनिधित्व याइपिं “शून्य” जुया च्वोंगु ४० दँ हे दयेधुंकूगु जुया च्वन ।

सन् २०१६ या चुनावय् ला झन हिलारी क्लिन्टनं गोप्य रुपं देशया ततःध“गु बैंकया बैकर्सत व लगानीकर्तात नाप च्वना ईमिगु हित कथ“ ज्या याये धका कबूल याःगु ख पिहा वःबलय् ला झन् हे मखुथे जुल । थुगु किसिमं डेमोक्राटिक पार्टीं गामय् च्वंपिं पुलांपिं तर गरीब अमेरिकी जनतात डेमोक्राटिक पार्टीनाप तंचाःगु खः ।

अमेरिकी जनता पाखें डेमोक्राटिक पार्टी तसकं तापाना वना च्वनेधुंकल धयागु ख थ्व चुनावया नतिजां स्पष्ट याना बिल । White Supremacist तसें थःगु छ्यों ल्ह्वना हःगुया मुख्य कारण थ्व हे खः ।थन आः, डोनाल्ड ट्रम्प या समस्या छु ले ? (क) छु, “हेभि इन्डस्ट्रिज” त हाकनं देशय् दुने हयाः वातावरण प्रदुषण याकेत अमेरिकी जनतां वयात स्विकृति बिइ ला ? Global warming, व climate change धयागु झुठा धका ट्रम्पं धयाच्वंगुया कारण थ्व हे खः ।

अमेरिकी जनतापाखें वयात देसय् दुने प्रदुषण याके बिइगु छुट आवश्यक जुया च्वंगु दु । (ख) छु, अमेरिकी उद्योगपतित आपाः ज्याला बिइमाःपिं अमेरिकी मजदूरतय्त ज्या याकाः म्होचा जक लवः नयाः उद्योग चलय् यायेत तयार दु ला ? खय्त ला, डोनाल्ड ट्रम्पं कर छुट नं बिया बिइ धुंकल, तर अय्नं, छम्ह निम्ह बाहेक, उद्योगपतित अमेरिका दुने कारखाना चलय् यायेत तयार जुया च्वंगु आः तक्क खनेमदुनि ।

पूजीवादी अर्थ व्यपस्थाय् म्हो जक लवः कयाः उद्योग ब्यापार यायेत सु लगानीकर्ता तयार जुइ ?
(ग) छु, बिदेशी सामान आयातय् भन्सार महसुल अप्वयेके बलय् मेमेगु देय्त सुम्क च्वना च्वनीला ? आः तक्कया प्रतिक्रियात स्वयेबलय् ला, सुम्क च्वनी थें मच्वं ।

चीन, यूरोपियन यूनियन, क्यानाडातसें ला बदला कया हयेगु शुरु याये हे धुंकल ।अमेरिकाया दक्कले सत्तिक मित्रता दुगु देय्त, ब्र्रिटेन व जापानं तक्क नं बदला काये धका धया हये धुंकल । छु, थ्व Trade War य् डोनाल्ड ट्रम्पं धया च्वोंथें अमेरिकां त्याका काये फई ला ?न्हापा न्हापा थें आः सु न देय् आर्थिक रुपं स्वतन्त्र व आत्म–निर्भर मजुइ धुंकल ।

अमेरिका ला झन् हे आत्म–निर्भर मदु । डोनाल्ड ट्रम्पं परिकल्पना याःगु अमेरिका व बिश्व धयागु थौं स्वया ७०–८० दँ न्ह्यःयागु अमेरिका व बिश्व खः । हाकनं न्हापायागु हे संसारय् लित यंका बिइ धकाः धया च्वंगु धयागु हे डोनाल्ड ट्रम्प यागु मूल समस्या खः ।
कथहं