‘छिपिं भाग्यमानी खः’
काशिनाथ टमोट
संसार न्यनाच्वंगु नेपाललिपि सफूया हुनिं नेपाललिपिया विशेष ज्ञान दुपिं विदेश वनेमालेयः खनि । खँ चीनया हाङ्चाउ शहरया लिङ्यिन देगलय् दुगु भुजिंम्वः सफू स्वयेत जितः अन सःतूगु खँ थन न्ह्यथनाच्वना । खँ छु जुल धाःसा हाङ्चाउ बौद्ध प्रज्ञा–प्रतिष्ठानं ई. २०१६ अक्टोवर १५–१६ स बौद्ध सूत्रया भाषा व लिपिबारे देशंदेय्या न्हापांगु तःमुँज्या यात ।
अन भारत पुनाया पुना विश्वविद्यालयया डा. अनिर्वन दास व अमेरिकाया विस्कन्सन विश्वविद्यालयया प्रा. गुद्रुन बुह्नेमान नं ब्वति काः झाल । अन तःमँुज्याय् ब्वति काः वःपिंत अनया अभिलेख–ग्रन्थ थुवाः लिङ्यिन देगःया छ्याञ्जें ताडपत्र सफूया छपौ प्रतिलिपि सकसित इनाः थ्व छु धकाः न्यन ।
ब्वति काःपिंमध्ये डा. दासं आलेखन व सामान्य अंग्रेजी अनुवाद यानाः बिलधाःसा मय्जु बुह्नेमानं उकिया किपा कयाः छवाः लिपा जितः इमेलं छ्वयाहल । वय्कलं थ्व नेपालय् काशीनाथ तमोटं ब्वनेफु धकाः सिफारिश यात खनि । मय्जु बुह्येमान दँय्दसं निवाःति नेपाः वयाः नेवाः रेखाचित्र सफुती च्वयातःगु नेपाल–भाषा÷लिपि ब्वंझाइ ।
छ्वयाहःगु लिपौपाखें सीदत — लिङ्यिन ल्हाःसफू ने.सं ५२०या बौद्ध दशकर्म विधि जुयाच्वन । उगु सफू सम्पादन यायेत पाली व संस्कृत भाषाया प्राध्यापक डा. अनिर्वन दासयात बिल । ग्रन्थया किपा च्वय्क्वय् लानाः सम्पादनया झ्वलय् खँझ्वः छुइत समस्या जुल, नापं भुजिंम्वः लिपिया वेशिष्ट्य मथुयाः नं समस्या जुयाच्वन ।
जिमिसं सफू १०ः४५ ताकय् स्वयेगु शुरू यानाः १२ः३० तिनि क्वचाय्का । न्हापां सफूया क्रम जवय् ल्याःग्वलं व खवय् आखःग्वलं च्वयातःगु मिले याना । आखःल्याः (अक्षरांक)या प्रकाशित ज्वलं जिं यंकागु रूजु याना ।
उकिं जितः उकिया समीक्षक (रिभ्युअर) नियुक्त यात । पीस्वपौ (४३)या उगु ग्रन्थया न्हय्पौ मदु । सम्पादनया झ्वलय् ग्रन्थया निगू पाठ्य सफू मध्ये न्हापांगु कर्माधिकारबिधान नां छुनातःगु सफू राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत ३–३८०स दुगु सिल । उकिं न्हापांगु पत्र प्राप्त जुल । व ग्रन्थया डिजिटल प्रतिलिपि कायेत हाङ्चाउ बौद्ध प्रज्ञा–प्रतिष्ठानया निर्देशक वेइ ली, सहायक अनुवादक डा. याङ् सियाओतोङ व डा. अनिर्वन दास १८ मे २०१८ स येँय् झाल ।
जितः नं नापलात, कन्हय्कुन्हु आशा सफूकुथिइ क्यना, २१ मे महिनाय् राष्ट्रिय अभिलेखालय यंका । सम्पादन जुयाच्वंगु ग्रन्थया लिपि, भाषा समस्याबारे छलफल जुल, मूल सफू स्वयेमाःगु बोध जुल । प्रा. ली सहायक सहित डेक्कन कलेज, पुनाय् दयेकाच्वंगु विशाल संस्कृत शब्दकोश निर्माण प्रक्रिया स्वयेत भारत भ्रमणय् झाःगु खः, अनं यँय् झाःगु खः ।
बौद्ध प्रज्ञा–प्रतिष्ठान, गुथाय् चीनय् संस्कृत भाषा स्यनेज्या जुयाच्वंगु दु, उगु संस्थां २०१८ अक्टोवर २०–२१स बौद्ध सूत्रया भाषा व लिपि विषय दुने संस्कृत द्विभाषिक कोशय् केन्द्रित यानाः तःमुँज्या याइगु जुल । अबलय् हे मूल ग्रन्थ स्वयेत व मुँज्याय् ब्वति कायेत जितः २२ जुलाइस ब्वनापौ छ्वयाहल ।
सफू स्वयेत जक अपाय्सकं तापाः थाय् छु वनेगु धकाः जिं नेपालभाषा अभिलेख ग्रन्थय् छ्यलीगु संस्कृत भाषा विषयया मुँज्यापौ च्वयाछ्वया । जि हाङ्चाउ वना १७–२४ अक्टोवर च्वना वया । हाङ्चाउ चीनया ३४गू प्रान्तीय स्तरया प्रशासनिक एकाइमध्ये चेच्याङ प्रान्तया राजधानी खः । थ्व पूर्वी चीनय् पूर्वी चीन सागरनापं दुगु रमणीय स्थल खः ।
हाङ्चाउ दुने नं लिङ्–यिन (आत्मिक ध्यानस्थल) देगः क्षेत्र तसकं नांजाःगु बौद्ध पर्यटन क्षेत्र खः । जि छन्हु न्ह्यः चान्हय् थ्यंसां ग्रन्थ सम्पादक पुनां कन्हय्कुन्हु जक थ्यंगुलिं कंसकुन्हु अक्टोवर १९स जिमिसं सफू स्वये खन । हनेबहम्ह भिक्षु हुइ याङ (लिङ्यिन देगःया छ्याञ्जे)या उजनं जिपिं सफू तयातःगु छेँय् वना, ताःचा दुम्ह सःतल, सफू हल, सरासर छम्ह मेम्ह श्रामणेरनाप च्वय् मेगु छेँय् वना । व सफूकुथि खनि ।
छगू टेबलनापं च्वना, सफूकुथिया श्रामणेरं जिमित ग्लोभ बिल, टेबल सफा हे जू, अय्नं उकी कापः लात, ग्रन्थ बक्सा चायेकल, ताडपत्र सफू पिने तल । ग्लोभ पुनाः ताडपत्र पुइके थाकुल, उकिं व लिकया ल्हातिं हे जिमिसं सफू पुइके माल ।जिमिसं सफू १०ः४५ ताकय् स्वयेगु शुरू यानाः १२ः३० तिनि क्वचाय्का ।
न्हापां सफूया क्रम जवय् ल्याःग्वलं व खवय् आखःग्वलं च्वयातःगु मिले याना । आखःल्याः (अक्षरांक)या प्रकाशित ज्वलं जिं यंकागु रूजु याना । अनंलि डा. दासं आलेखन याःगु नाप पत्रपत्तिकं न्हापांगु व लिपांगु आखःझ्वः ब्वनाः रूजु यात । अनंलि नाप कया —
– कं (सिँया गाता) ३२.५×५.५ सेन्टिमिटर
– ग्रन्थ ३१.६×५.० सेन्टिमिटर
– किनार १.८÷२.० (जवंखवं) सेन्टिमिटर
०.९÷१.० (च्वय्क्वय्) सेन्टिमिटर
ग्रन्थय् दथुस्वयां खवय् भचा कम गाताय् तक पुतु ची जीक ह्वः दु ।
अन जिं चिइगु पुतु छगू ध्यबाय् चिनातःगु खनाः । श्रामणेरयाके न्यना थ्व ध्यबाय् छु च्वयातःगु दु ? वय्कलं जिगु नोटबुकय् च्वयादिल चिनिया लिपिं व रोमन आखलं Jin Qing monarch, 1796–1820 (वादशाह च्याछिङ) । लिपा गुगलं सीदत छिङवशी अन्तिम जुजु (त्यलनदबय थोङ्पाओ) च्याछिङया व मुद्रा खनि । छिङ जुजुपिंसं दथुइ प्वाः दुगु ध्यबा पिकाःगु खनि ।
सफूया कंया छथाय् ल्याः (१८?) च्वयातःगु खना । शायद व अन दुगु संस्कृत ग्रन्थया ल्याः जुइमाः । मुद्रा तयातःगु ल्याखं उगु सफू उम्ह जुजुया पालय्् (नेसं ९१६–९४०) अन थ्यंगु संकेत यानाच्वंगु दु । उगु ग्रन्थया सूची विवरण फ्रान्सया जर्नल एशियाटिकय् ई. १९३४ (नेसं १०५४)स हे लिपिविज्ञ लुइ फिनोतं पिकाये धुंकूगु दु ।
जिपिं माःगु ज्या पौने २ घण्टां सिधयेकाः लिहां वया । जीवनय् छगू महत्वपूर्ण ज्या याये खन । लिपा मेमेपिंसं धाल छिपिं भाग्यमानी खः, छिपिं सफूकुथिइ वने खन, पवित्र सफू स्वये, थिये खन !
LEAVE YOUR COMMENTS