किपुल्चाया धंयाः

स्वनिगःया दक्षिण पश्चिमय् लाःगु येँ मरु सतलं १० कि.मि तापाःगु ऐतिहासिक नेवाः बस्ती किपुल्चा भौगोलिक रूपं चिकिचाधंसां कला व संस्कृतिइ तसकं भय्बिउगु थाय् खः । तत्कालीन महादेवस्थान गाविसय् लाःगु, थौंकन्हय् चन्द्रागिरि नगरपालिका वडा नं ५ य् लाः । ज्यापुतय्गु बाहुल्य दुगु थुगु थासय् श्रेष्ठ, खड्गी, कपाली व नकःमि च्वनाच्वंगु दुसा गैरनेवाःत नं च्वनेगु यानाहःगु दु ।

लिच्छविकालय् हे बस्ती विकास जुइ धुंकल धइगु थुगु थासय् आःतक लूगु प्यंगू लिच्छविकालीन अभिलेखं क्यनाच्वंगु दु । थुगु थाय् लिच्छविकालय् ‘किचप्रिचिङ’या नामं लोकंह्वाः । अथे हे प्राचीन थीथी अभिलेखय् थुगु थाय्या नां किसिप्पण्डे, किसिपिण्ड, किसिप्रे, किशपेर, किसिप्यडे, किसिपिडी आदि नां नं न्ह्यथनातःगु दु ।

मध्यकालय् थुगु थाय् पुरया रूपय् विकास याःबलय् हस्तिनापुर नां छूगु सीदु । थथे प्राचीन ईया थुगु नांयात दुवाला स्वयेबलय् किसिनाप स्वापू दुगु खनेदु । खय्तला थक्वाः (थानकोट) आदिनारायणद्यःथाय् च्वंगु बसन्तदेवया अभिलेखय् हस्तिमार्ग धकाः न्ह्यथनातःगु दु । उकिं थुगु थाय् लिच्छविकालं निसें हे किसिलिसे सम्बन्धित थाय् खः ।

थौकन्हय् थुगु थाय् किसिपिडी, किपुल्चाया नामं म्हसीका बियाः वयाच्वंगु दु ।नेवाःसमाजय् दछियंकं गुलि नं नखःचखः दु, थःगु उसाँय्यात केन्द्रीत यानाः गुलिं ईकथं, गुलिं लाकथं, गुलिं धर्मप्रति आस्थाकथं हनावयाच्वंगु दु ।

गथेकि यःमरि पुन्हि, घ्यःचाकु संल्हू ईकथं थःगु उसाँय्यात चिकुगुपाखें बचे यायेगु नितिं हनीगु खःसा धर्मकर्मकथं गुंलायात नालाः गुंला लछितक थीथी धर्मावलम्बीपिनि थीथी नखः ताहाकलं तःजिक हनेगु याइ । थ्व हे कथं गुंलां हनीगु थीथी नखःचखः मध्ये गुंलादुने मृत्यु संस्कारलिसे स्वापू दुगु धंयाः किपुल्चाय् च्वंपिनि तःजिक हनीगु छगू मौलिक नखः खः ।

नेवाःसमाजय् विद्यमान अमूर्त संस्कृतिमध्ये धंयाः नं छगू खः । नेपाल संवत्या ल्याखं गुंलागा पारु अर्थात् भाद्रकृष्णपक्ष पारुकुन्हु धंयाः हनी । दच्छिया दुने गुलि नं सीनावंपिं दु फुक्कं यमद्वारया पिने च्वनाच्वनी, अले थुगु दिनसं सीपिं सकलें थुकुन्हु यमलोकय् दुहां वनी धइगु जनधापूकथं हनावयाच्वंगु न्हि खः धंयाः÷धंजलियाः ।

धंयाःया पूर्वरूप ‘धर्मराज यात्रा’ जुइमा धइगु अनुमान यायेछिं । यल गुइँत बहिलय् धंलाय्हिति दु । थ्व हिति नं मृत्यु संस्कारनाप स्वापू दुगु हिति खः । थुगु हितियात धर्मराज हिति नं धाः । नेपालभाषाया खँग्वः धुकुतिइ धंजलियाःया अर्थ थुकथं न्ह्यथनातःगु दु । ‘सुयां छेँजःपिं दिवंगत जूपिनिगु नामं पिदनिगु सायाः÷सापारु’ ।

उकिं धंजलियाः धइगु हे सायाः जुल । अथेहे A Dictionary of Contemporary Newari खँग्वःधुकुतिइ धंयाःया अर्थ थुकथं न्ह्यथनातःगु दु – ‘second day of ‘guṃpunī’ ‘, festival held on the day after the full moon of the month of guṃlā’ . । धंजलियाःयात थौंकन्हय् पुलांगु यलया लागाय् धंज्याः, धंल्याः धयाः वयाच्वंगु दनिसा किपुल्चाय् धंयाः धाइ ।

नेपाल संवत्या ल्याखं दँय्दसं गुंलागा पारुकुन्हु लाइगु दिंयात धंयाः धाइ । धंयाःयात दुवालाः स्वयेबलय् थःपिंसं हनाः वयाच्वनापिं पितृयात तरे यायेगु छगू कथंया आस्था खः । थम्ह फुथें चाःथें थः पितृयात याइगु सम्मान, समर्पण व आदर भावया संयुक्त अर्थ हे धंयाः खः । पितृयात लुमंकाः थुगु दिनयात पुर्खापिंसं धंयाःया नामं हनावयाच्वंगु खःसा थुकिया पर्यायवाची खँग्वःकथं सायाः, सापारु धकाः न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।

अधिकांश मनूतय्सं थुगु दिनयात सायाः व सापारुया नामं हनावयाच्वंगु दुसा किपुल्चाय् धाःसा धंयाःया नामं हे हनावयाच्वंगु दु । थुगु दिं धार्मिक आस्थाकथं सीम्ह मनूया हंस स्वर्गय् छ्वयेकथं हनावयाच्वंगु खः । दछिया दुने सीपिनि छेँजःपिंसं सीम्हेसिगु नामं सा छ्वल धाःसा सीम्हेसिगु आत्मा सा नापं तुं वैतरणी खुसि अःपुक छिनाः वैतरणी तरे जुइ धइगु धापूकथं थुगु दिनसं सा छ्वइगु खः ।

थुगु दिनय् सुथय् सा छ्वयेगु याइसा न्हिनय् सा घ्यःतय्त बजि नकः वनेगु धकाः मिजंत मिसा जुयाः बजि नकः वयेगु नापनापं समाजय् जूगु समसामयिक घटनाया नापनापं सामाजिक, राजनैतिक, आर्थिक आदि बिषयबस्तु दयेकाः ब्यंग्य यायेगु नं याइ । अले दान बीगु नं याइ । दान बीगु क्वचायेखतं पुखू जात्रा तःजिक याइ ।

नेवाः समाजदुने मृत्यु संस्कारलिसे स्वापू दुगु सायाः मल्लकालंनिसें न्ह्याःगु खः धकाः नालातःगु दु । मल्लकालीन जुजु प्रताप मल्लया काय् चक्रवर्तिेन्द्र मल्लया मृत्युं शोकय् लानाच्वंम्ह लानिया मन शान्त यायेगु नितिं न्ह्याकूगु धकाः इतिहासय् न्ह्यथनातःगु दु । तर नेपाःया हे आःतक लूगु वंशावलीमध्ये दकलय् पुलांगु वंशावलीइ सायाःया बारे चर्चा जुइ धुंकल ।

उकिं सायाः नेसं ५०० जःखः वा वयां न्ह्यः हे न्ह्याये धुंकल धइगु सीदु । सायाःया बारे गोपालराज वंशावलीइ धाःसा थथे न्ह्यथनातःगु दु । थ्वया सन्तजा ञके पाह्र पालास थङं सायातकोह्नु झ्वांपानस थङाव मूल लन्न यो ठङ मुल खास चोय प्यह्नु लिव युनकोस खो वङाव पूजा याय ।

सायाः स्वनिगःया नेवाःतय्सं जक मखु स्वनिगलं पिने च्वंपिंसं नं हनीगु जुयाः थ्व छगू नेवाःतय्गु मंकाः नखः नं जुयाबिउगु दु । पुर्खापिंसं थः पितृयात लुमंकाः इमिगु आत्मायात मुक्त यायेगु नितिं पृथ्वीलोकय् मदुपिनिगु लुमंतिइ पिथनीगु सायाः यमलोकया लुखा चायेकेत विवश याकीगु तःजिगु यात्रा खः । सायाः यमलोकया धर्मराजनाप तप्यंक स्वापू दुगु यात्रा खः ।

थुगु इलय् यात्रा छाय् यायेगु यानातःगु धकाः गरुडपुराणपाखें थुइकेफु । गरुडपुराणय् न्ह्यथनातःगु छु ंछुं खँ थथे दु । “वर्षाऋतुइ विरक्त जुयाच्वंपिन्त गुम्हसिनं दान, मान व च्वनेगु थाय् बी नापं दुःखं कयाच्वंपिं दुखीपिन्त बांलाक बचं तइ नापं इमित च्वनेगु थाय् बी , सत्य व धर्मया पालना याइ, तं म्वयेकीमखु, लोभ याइमखु, मांबाःया भक्ति, गुरुया सेवाय् न्ह्याबलें न्ह्यचिली ।

अथे हे भूमिदान, सादान, विद्यादान, पुराण न्यनीपिं, कनीपिं व वेदय् दक्वं सिउम्ह, सुशील व बुद्धि दुम्ह जक पूर्वया लुखां दुहां वनेखनी नापं धर्मराजया सभाय् थ्यनी ।”थुकिं छु सीदु धाःसा बर्षाऋतुइ गुलि नं दान बीगु, पुजापाठ याइगु, दुःखीतय्त सेवा आदि यात धाःसा यमलोकया पूर्वद्वार जुयाः धर्मराजया थाय् आनन्दपूर्वक वनेखनी ।

थ्वहे कथं धंयाः नं बर्षाऋतुं हे न्ह्याइगु जुयाः मदयेधुंकूपिनिगु नामं भक्तिभावं आदर तयाः इमिगु हे नामं दान बीगु अले व हे दान धर्मपाखें पुण्य प्राप्त जुयाः सीपिं यकलोकय् दुहांवनी धइगु विश्वासं बर्षा ऋतु अर्थात गुंला लछितक दान, धर्म, पुराण ब्वनेगु, दान बीगु, थःत यःगु छुं छताजि त्याग यायेगु छुकिया नं लोभ मयायेगु आदि यानाः पुण्य कमे याइगु खः ।

पितृतय्गु नामं बहाबही चाःहीलिगु, मत च्याकीगु, मतयाः वनीगु आदिं इमिगु हंस यमलोकया द्वारय् छुं पंगः मवयेक याउँक दुहां वनेफयेमा धकाः सम्मानकथं याइगु छगूकथं पुण्यगु यात्रा नं खः ।

सापा छ्वयेगु
नेवाः समाजदुने मृत्यु संस्कारलिसे स्वापू दुगु सायाः गुबलेनिसें न्ह्यात धइगु सीमदुसां थः पुर्खापिंसं थः पितृयात लुमंकाः उमिगु आत्मायात मुक्त यायेगु नितिं न्ह्याका थकूगु छगू क्रिया खः धायेफु । भाद्रकृष्ण पारुया दिनय् सीम्हेसिगु आत्मायात मुक्त यायेगु तातुनाः सीम्हेसिगु नामय् सा छ्वयेगु याइ ।

प्रत्येक नेवाःबस्तीइ सा छ्वयेगु मूलभूत खँ छता हे जूसां पिथनेगु, सायात याइगु समाः, सायात पुंका हइगु वसः आदि थाय्अनुसार छुं छुं पाःगु खनेदु । गनं सा छम्ह जक नं छ्वयेगु यानाच्वंगु दुसा गनं सा छज्वः हे छ्वयेमाः । अथे हे गनं सा सीम्हेसिया नामं जक छ्वयेगु यानाच्वंगु दुसा गनं न्हूगु छेँ दने क्वचायेवं सा छ्वयेमाःगु परम्परा नं दु ।

सा छ्वयेगु धइगु सा हे छ्वयेगु मयासे साया प्रतिनिधिकथं मनूयात सा दयेकाः छ्वयेगु चलन नं दु । सायाःया दिनसं बिशेष यानाः कय्तापुजा मयाःनिपिं मचातय्त सा यानाः छ्वयेगु याइ । किपुल्चाय् ज्वःसा छ्वयेगु परम्परा दुगुलिं सा जुइम्ह निम्हेसित हाकु पर्सिं सिंकाः, न्याता सिन्हलं मिखाया जःखः समाः याकाः जनिखं चिकाः भिम्पूमाः, वहःसिखः क्वखायेकाः, वहःया कलि नं न्ह्याकीगु चलन दुसा म्हय् कापतं चिकी ।

पिरङ्गीइ नेकू खनेदयेक कापतं चिनाः न्ह्यःने साया ख्वाःपाः च्वयातःगु रंगीन भ्वंया व लिउने गणेद्यः च्वयातःगु तइसा पिरङ्गीया जवं खवं भ्वंया झण्डा दुगु कथि तयाः सा जूपिं मस्तय्त तपुलिं पुइकाः पिरङ्गीं पुइकेगु याइ । इकँलय् जनी बँय् लुक चिकाः सा जूपिं मस्तय्त इकं क्वखायेकी । सा वाइपिं साघ्यः लुसि ज्वनाः तयार जुइ ।

कय्तापुजा मयाःनिपिं मचातय्त सा दयेकेगु क्वचायेवं छेँया म्ह्याय्मचां सापायात पिखालखुइ तयाः जाकिं पुजा यानाः धिमेबाजंया लिउलिउ किपुल्चाया लाछिइ नासःद्यःया न्ह्यःने छ्वयाहइ । गुलि नं सीछेँजः दु सकसिगुपाखें वयेमाःगु सापा थ्यनेधुंकाः नापं देसाः चाःहुइके यनेगु ज्या न्ह्याइ ।

सापा फुक्क मुनेधुंकाः धिमेबाजं लिउ देय्या पीगणय् (पीठय्) चाःहिकाः ध्वाखापिने जुयाः देशय् दुत हयेगु याइसा नासः न्ह्यःने हे तयेगु याइ । गुंलाय् दान बीगु हे तःधंगु पुण्यकथं कायेगु याः । उकिं नासः न्ह्यःने फुक्क छथाय् मुनेधुंकाः सीछेँजःपाखें माल्पा, हलिमलि, फलफुल आदि द्वल्चाय् तयाः दान बीगु याइसा थौकन्हय् धाःसा प्लास्टिकय् प्वःचिनाः बीगु यानाहःगु दु ।

थथे दान बीगु छन्हुया छपाःया ल्याखं ३६५ (स्वसः व खुइ न्यापा) पाः माल्पा दान बी । दान बी क्वचायेधुंकाः सापातय्त जलपान याकेगु याइ । थुगु दिनसं सा जूपिं, सा वाइपिं सा घ्यः, बजि नकः वइपिं मिसा मिजं सकसियां जलपान जक याइ । अन्नया नामं छुं नं नयेमजिउगु जुयाः बजि नकेगु ज्याझ्वः क्वमचाःतले छुं नं नइमखु ।

अथे हे दछिदुने मनू सीगु छेँय् सापा पिछ्वयेधुंकाः ग्वसाइँचा जुयाः नं छम्ह वनेमाःगु परम्परा दु । थुम्ह ग्वसाइँचा जुइम्ह मनू सीम्हेसित मितःम्ह काय्मचा दुसा छेँजःया काय्मचायात तुयुगु कय्तां चिकाः म्हय् ॐ च्वयाः जव लपु खव लपुइ त्रिशुल च्वयाः कपालय् त्रिपुन्द्र (महाद्यःया थें स्वझ्वःया सिन्हः) तिकाः चिन्ता छगू, लीया ख्वला छगः, कमण्डलु ज्वंकाः भिक्षा फ्वंकेछ्वयेगु याइ ।

भिक्षा फ्वनीम्ह न्हापां नासःद्यःया दर्शन यानाः देय्या द्वारे माहाःपिनिगु छेँय् भिक्षा फ्वंवनी, अनं लिपा गन गन भिक्षा बीत च्वनाच्वंगु दु उमिगु थाय् फ्वंवनी । थथे भिक्षा फ्वंवनीबले भिक्षा फ्वंवइम्हसिनं न्ववाये मजिउ । उकिं भिक्षा फ्वंवइम्ह नाप पासा छम्ह वनेगु याइ ।

थ्व हे दिंया न्हिनस दच्छिया दुने गुलिनं सीपिं दु उमित लुमंका उमि छेँजःपिंत सीम्हेसियागु लुमंति पाखें साला नुगःमछिंकाच्वंगु लकसयात न्हिलासु पाखे यंकेत सा वाइपिंत बजि नकः वनेगु ज्याझ्वः कथं पुर्खांनिसें छगू कथं न्ह्याका वयाच्वंगु ख्यालः खः । थुगु ज्याझ्वः देय्या प्यंगू त्वाः लाछि, क्वय्छेँ, कुलाछेँ, द्यःकुनय् याइ ।

थुगु ज्याझ्वः न्हापां लाछि त्वाःया नासःद्यःया न्ह्यःने न्ह्याकी । मिजं मिसा जुयाः अन्ति ज्वनाः वनीम्हेसित सीछेँजःया मनुखं कुसां कुइकाः खःमू कुबिया वंम्हेसिया लिउने तयायंकेगु याइ । थथे सा, साघ्यः, बजि नकः वनीपिं यानाः न्याम्हं सीछेँजः व इमि फुकित जुइमजिउ देय् दुनेया मेगु छेँजःपाखें ज्या कायेगु याइ ।

गुलिनं साघ्यःत दु सकसियागु बजि नकः वइपिं लाछि थ्यने धुंकाः नासःद्यःया न्ह्यःनेसं ग्वःपाः सापा दु वःम्ह हे साघ्यःत झ्वःलिं फ्यतुइ । सुथय् देसाः चाःहिलेत नासःद्यः न्ह्यःने गुगु सापा दकलय् न्हापां थ्यनी वया साघ्यःयात दकलय् च्वय् फ्यतुकी । अले धिमे बाजंया तालय् बजि नकः वःम्ह भाजुं (बुँया छेँथुवाः कथं) ब्व तयेगु याइ । थथे ब्व तयेगु नितिं थीथी ज्वलं माः ।

ब्व तइबलय् नं धिमेया तालय् सुयापाखें वःगु खः वया साघ्यःयात रोलं सकसियां नापनापं हे तयेगु याइ । न्हापां फसि हः लप्तेकथं धिमे बाजंया तालय् प्याखं हुहुं स्वकुमि सकसित नं ब्वयाः क्यना फसि हः लाइ । फसि हः लायेधुंकाः बजिकथं मँ, मँ धुंकाः गुंलाया बिशेष नसा मूतु, मूतु धुंकाः दुसि मरि बाय् वःया कथं सौपा, सौपा धुंकाः मरि, तरकारी कथं फसि बुँ स्वां, फसि बुँ स्वां धुंकाः वाउँचा कथं छ्वस आदि तयेधुंकाः धौया प्रतीक अइकः तयाबी ।

सकतां तयेधुंकाः सलिंचा व स्वंमा ज्वनाः थ्वँ लुइ । गबलें गबलें साघ्यःयात थ्वं लुनाः हायेकेगु नं याइ । थथे ब्व तये सिधयेकाः बजि नकः वःम्ह भाजुया ज्या क्वचाइ । भाजुया जहान कथं मिजंम्ह मिसा जुयाः साघ्यःतय्त अय्लाः लुइगु ज्याझ्वः न्ह्याकी । अय्लाः लूवनीबलय् सुयागु सीछेँजःयापाखें वःगु खः वया साघ्यःयात जक लुइ ।

थथे अय्लाः लूवनीबलय् धिमे बाजंया तालय् प्याखं हुहुं लुइगु याइ । थथे फुक्क ज्याझ्वः क्वचाये धुंकाः साघ्यःतय्सं नयेगु भाय् यानाः फुक्कं ह्वलाछ्वइ । थथे धिमेया तालय् ब्व तइबलय् कृष्ण गौ बोल थाइ ।थुकथं नासःद्यः न्ह्यःने बजि नके क्वचाये धुंकाः क्वय्छेँ व कुलाछेँय् नासःद्यःया न्ह्यःने गथे नकूगु खः अथे हे नकेगु याइ ।

अनं लिपा लिपांगु थाय् द्यःकुनय् नकेगु याइ । थन बजि नकीबलय् खःमुलिइ दुगु फुक्क तयाबीगु याइ, छुं नं ल्यंकी मखु । बजि नकेगु क्वचायेकाः फुक्क सापात सुयागु छेँजःपाखें वःगु खः व हे छेँय् लिहांवनी । गथे इहिपा याइबलय् छेँय् भम्चायात पुजा यानाः दुकाइ, द्यःयात पुजा यानाः दुकाइ अथे हे सापायात नं पुजा यानाः दुकायेगु परम्परा दु ।

सीछेँजःया म्ह्याय्मचां छेँया पिखालखुइ बँ थिलाः खुख्वः दुगु क्वपुचा तयातइ । व हे क्वपुचाय् सा जुयावंपिं मस्तय्सं तुति तयेमाः । खवय् च्वंम्हं जव तुति तइसा जवय् च्वंम्हं खव तुति तइ । सायात सीम्हेसिया म्ह्याय्मचां जाकिं पुजा यानाः सिन्ह तिकाः स्वां छुकाः पिरङ्गी च्वंगु नेकुलिं जजंका क्वखायेकाः च्वकाबजिं स्वकः पियाः लः हायेकाः लःधाः नापनापं दुकायेगु याइ ।

छेँय् दुहां वनेत जवः पाखे च्वंम्ह सां जवःगु न्यकुनं, खवपाखे च्वंम्ह सां खवगु खापा घ्वानाः दुहांवनी । दुहांवने न्ह्यः खापा नेकुनं घ्वायेखतं पिरङ्गी त्वकाः साघ्यःयात नासःद्यःथाय् छायेके छ्वइ । थथे ज्याझ्वः फुक्क क्वचाये धुंकाः सा जुयावंपिं, साघ्यः, बजि नकेत वंपिं व बाजंयात प्यता घासा तयाः सीछेँजःपाखें भ्वय् नकेमाःगु नं परम्परा दु ।

अथे हे प्राचीन यलया दक्व धइथें नेवाः बस्तीइ धंयाः (सायाः) कुन्हु पुखू नापं स्वापू दुगु जात्रा नं न्ह्याकाः वयाच्वंगु दु । गनं थुकिया मेय् छ्यं बीगु, गनं त्वान्ना बीगु धकाः धायेगु याना वयाच्वंगु दुसा किपुल्चाय् लाछि त्वालय् च्वंगु देय् पुखुलिइ नं उज्वःगु कथं खा बलि बियाः जात्रा न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।

पुखू जात्रा यायेत माःगु ज्वलं—
१. खा
२. न्हाय्पं कथि ८÷९ पू
३. मेय्या उना मतःनिगु छ्यंया छ्यंगू
४. चपुँइ

पुखू जात्रायात माःगु ज्वलनय् खा विशेष ज्वंलं खः । थुगु दिनय् देय्या द्वारें खा हइ । न्हाय्पं कथिया जोरजाम मू नायलं याइ । छुं जुयाः मू नायलं नायः, दुवाःयात ज्या ब्वल धाःसा इमिसं याइ । नायःनं हयाबिउगु मेय्या छ्यंया छ्यंगू, न्हाय्पंकथिया हलय् चिनाः यखायेकी । थुपिं फुक्क ज्या क्वचायेकाः जुगिं चपुँइ हयाः पुखूया लः पनेगु याइ ।

थथे लः पनेगु ज्या क्वचायेकाः पुखुलिइ बलि मबीकं लः थी मजिउ धइगु धापू दु । उकिं बलि मबीकं लः सुनान थी मखु । जात्राय् ब्वति कायेत गुलि नं बाजं खलः वइ, फुक्कसित द्वारें छेँय् ब्वनाः थ्वँ चिपं थीका छ्वयेगु परम्परा दुसा लाखे नं द्वारेया छेँय् चिपं थीत वनेमाःगु परम्परा दु । द्वारे छेँय्नं पिहां वयेगु ई मत्यःतले लाखेप्याखं हुइकाच्वनी ।

थुगु दिनय् गथांमुगःकुन्हु लाखे जूम्ह हे जुयाः वयेमाःगु परम्परा दुुसा छुं जुयाः वं हे मेम्हेसित लाखे जुइत उजं बिल धाःसा मेपिं जुइ दइ । द्वारे माहां पुचः सकसितं नं सिन्हः तिकाः स्वां बियाः थ्वँ चिपं थीकाः द्वारेयात कुसां कुइकाः, द्वारे माहां नं खा ज्वनाः द्वारे माहां पुचः खुम्हेसिनं लाकां मन्ह्यासे नापं पुखू जात्राया नितिं पिहांवइ ।

थुगु दिनस द्वारें मुक्कं हाकु कोटं फिनां तक्वः तपुलिं पुयावइ । राजघरानाय् श्रीपेचया गुलि मान बियातःगु दु, गुलि महत्व दु उलि हे थुगु कोटयात नं मानसम्मान बियातःगु दु । गथे श्रीपेच बंशजकथं काय्मचायात पुइकी व हे कथं द्वारे धुंकाः द्वारेया न्हूगु पुस्तायात कोट लःल्हाइ । जुजुया हे मान कथं हाकुगु छत्रं कुइकाः लाखे, बाजं खलः व न्हाय्पंकथि ज्वनीपिंत न्ह्यःने तयाः जात्रा न्ह्याकी ।

न्हापां लाखे न्ह्यःने तयाः वया लिउलिउ धिमे बाजं, म्वाहालि बाजं, नाय्खिं बाजं थाकाः, लाखे हुइकाः इमिगु लिउलिउ न्हाय्पंकथि ज्वनीपिं च्वनीसा उमिगु लिउलिउ द्वारे माहां पुचः च्वनी व धुंकाः तिनि गां थुवाःत च्वनाः देसा चाःहिली । थथे चाःहिलीबलय् क्वछेँ जुयाः तार त्वाः जुयाः लाछि वइ । थुगु जात्राय् करं क्यंगु बाजं धइगु म्वाःलि बाजं व नाय्खिं बाजं खः ।

उकिं थ्व मदयेकं मगाःगु बाजं खःसा मेमेगु बाजं रहरं जक वइगु खः । देय् छचाः चाःहिलेक्वचाये धुंकाः पुखू स्वचाः नं व हे कथं चाःहिली । पुखू स्वचाः चाःहिलेगु क्वचाये धुंकाः पुखुलिइ बलि बीगु निंतिं बल्लाःम्ह स्वयाः ह्ययेकाः खा म्वय्हिलीम्ह तयार याइसा, लाखे ज्वनेत नं बल्लाःपिं स्वयाः प्यम्ह तयार याइ ।

फुक्क ठिक यानाः द्वारेयात छखेरिखे तयाः लाखे निम्हेसितनं जव लपु खव लपु ज्वनाः पुखू चाःहीकेत तयार याइ । खाया छ्यं म्वय्हिलाः पुखुलिइ कुहांवनेखतं लाखे निम्हं ल्यू वनेगु कथं छम्हेसित पुखूया जवपाखे व मेम्हेसित खवपाखें स्वचाः चाःहिकेगु याइसा श्रद्धालुतय्सं तुसि, लैं पुखुलिइ छायेगु याइ । लाखे चाःहीकेगु झ्वलय् स्वकुमिं सकसियां लाखेयात हीमी चायेक हायेकी ।

उकिया हे जोसं लाखे तिंतिंन्हुयाः लाकमं च्वायेगु याइ । थथे लाकमं च्वाःगु लात धाःसा दसां कइ धइगु जनविश्वास दु । प्वाः स्याःगु ल्वचं कःगु लनी धइगु धापू दुगुलिं प‘‘खली जलकथं लः काःवइपिं नापनापं रहर कथं धरंब्वाइपिं नं दु । थथे धरंब्वायेत खा म्वय्हिलीम्ह पुखुलिइ कुहां मवंकं ब्वाइमखु ।

खाया छ्यं ज्वनाः पुखुलिइ कुहां वंम्हेसिनं छ्यं ज्वनाः हे थहां वयेमाः छुं जुयाः छ्यं महल बाय् तंकल धाःसा खा पलेसा पुइकीगु याइ । पुखू चाःहीकेगु क्वचायेकाः लाखे छखेरिखे हयाः गुलिनं बाजंखलः नं ब्वति काःगु दु सकसिगुं तालय् पालंपाः हुइकेगु याइ । थथे लाखे हुइकीबलय् लाखेयात ध्यबा दान यातकि अतिकं हे भिं जुइ, पुण्य लाइ धइगु धापू दु ।

थुगु दिन द्वारें निम्ह लाखेयात नं च्याःना च्याःना ध्यबा बीमाःगु परम्परा दुगु खःसा आः धाःसा मनंतुना कथं बीगु यानाहःगु दु । थथे ध्यबा बी धुंकाः द्वारेयात नाय्खिं बाजं व म्वाहालि बाजनं छेँय् तःवनी । लाखे द्वारें ध्यबा मबिउतले जक हुइकेगु करं क्यं उकिं लाखेयात द्वारें ध्यबा बी धुंकाः द्वारेया छेँय् क्यपु काय्गु निंतिं वनी ।

न्हापां लाखे निम्हेसित निं क्यपु बीगु परम्परा दु ।.लाखेयात क्यपु बी सिधयेवं गुलिनं बाजंखलःतय्सं ब्वति काःगु खः सकसितं क्यपु बी । थथे क्यपु बीबलय् छेँयापिंसं बी । क्यपु धकाः छमना जाकि व इच्छा कथं ध्यबा तयाबीगु परम्परा दु ।

थथे क्यपु बीगु क्वचाये धुंकाः लाखे छेँय् यंकी अले बाजं खलःत नं थःथःगु छेँय् वनी । पुखू जात्रा पूवंगु लसताय् बहनी द्वारेया छेँय् बलि बिउगु खाया सीकाःभू याइगु परम्परा दु । द्वारे माहां सकलें व खा म्वय्हिउम्ह च्वनाः सीकाःभू यानाः पुखू जात्रा क्वचायेकी ।

लिधँसा
– उपाध्याय, मोहनराजा (टीका) २०५८, गरुडपुराणम् । वाराणसी ः बम्बई बुक डिपो, पृ. १८२–१८३ ।

– धौबन्जार, गोपाल, विसं २०६८, काठमाडौं उपत्यकाका बस्तीहरू । काठमाडौं ः श्रीमती कल्पना श्रेष्ठ ।

– नःघःभनी, तीर्थलाल, १११२, “सायाः” जः, ल्याः १६ । येँ : जः नेपालभाषा साहित्य पाःलाः, पृ. १२५–१५० ।

– मानन्धर, रश्मी, ११३३, “मृत्युलिसे स्वानाच्वंगु धंल्याहिति”, मतिना । लण्डन : अमृता श्रेष्ठ, पृं २०–२१ ।

– माली, इन्द्र, ११३०, नेपालभाषा तःखँग्वः धुकू । किपूः नेपालभाषा आकादेमि ।

– वज्राचार्य, चुन्दा, नेसं ११२०, नेवाः तजिलजि । येँ : नेपालभाषा एकेदमि ।

– वज्राचार्य, धनबज्र, विसं २०५३, लिच्छविकालका अभिलेख । कीर्तिपुर : नेपाल र एशियाली अनुसन्धान केन्द्र ।

– वज्राचार्य, धनबज्र, विसं २०५६, मध्यकालका अभिलेख । कीर्तिपुर : नेपाल र एशियाली अनुसन्धान केन्द्र ।

– शाक्य, हेमराज, १११७, गुँला धर्मया महत्व व थ्वया ज्याझ्वः । यल : हिरण्यवर्ण महाविहार ।

– Kolver Ulrika, Iswarananda Shresthacarya, 1994, A Dictionary of Contemporary Newari. Bonn: VGH Wissnschafisverleg.

– Vajrācārya, Dhanvajra, Kamal P. Malla, 1985, The Gopālrājavaṃśāvalī. Kathmandu : Nepal Research Centre.
न्यनेकने

– आशामरु महर्जन, किपुल्चा दँ ६२, मू नायः, द्वारेमाहां पुचः ।

– कृष्ण महर्जन, किपुल्चा, दँ ७१ ।

– नन्दलाल महर्जन, किपुल्चा, दँ, ४५, दुवाः, द्वारेमाहां पुचः ।

– हर्कबहादुर महर्जन, किपुल्चा, दँ ४४ द्वारे, द्वारेमाहां पुचः ।