कर्मशील मूर्तिकार सन्त कुमार

कला व ललितकलां भय्बियाच्वंगु प्राचीन व ऐतिहासिक नगर ललितपुर (यल) महानगरयात विश्व कला परिषदं कलानगरी घोषणा यायेधुंकूगु दु । यल देय् काष्ठकला, धातुकला व प्रस्तरकलाया निंतिं हलिमय् नां जाः । धातुकला व धातु मुर्तिकलाया लागिं खास यानाः उबाहाःया नां बिस्कं हे जाः।

वंगु २०८१ असार २७ गते नेपाल सरकारपाखें स्थापित राष्ट्रिय तथा प्रादेशिक प्रतिभा पुरस्कार अन्तर्गत ललितकला विधापाखें उबहाःया काय्मचा धातुमुर्ति कलाकार सन्तकुमार शाक्ययात राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्मार २०८० पाखें सम्मानित याःगु खः । उगु पुरस्कार व सम्मानयात कयाः सम्मानित जुयादीम्ह भाजु शाक्यं धयादीगु दु, ‘२०१९ सालं निसें निरन्तर रुपं धातु मुर्तिकलाया ज्याय् कर्मशील जुयाः ज्या याना वयाच्वनागु कर्मया कर्मफलकथं थ्व पुरस्कार वःगु खः ।’

धातु मुर्तिकलाया बारे वय्कलं धयादी ‘न्हापा न्हापा उबहालय् व्यावसायिक रुपं द्यःया मूर्ति मदयेकु, खालि छेँय् वा देगलय् थापना यायेत जक दयेकीगु खः । अझ ध्यबाया लागि द्यःया मूर्ति दयेकेमत्यः धाइ । उकिं कसरी, आम्खोरा, ताँफ, करुवा, कुलि, कतरा, धाला, झारी, अन्ति, थ्याका, कलश, कायगः, होखा आदि थेंज्याःगु बसाः दयेकीपिं जक अप्वः । बरु भोजपुर व चैनपुरय् थ्यंक नं उबहाःयापिं वनाः थःपिनिगु बसाः ज्याया लजगा बिस्तार याःवन । लिपा थन दयेकूम्ह ढलोटया डान्सिङ्ग तारा भारतया अलिगढय् कपि कयाः साइन काष्टिङ यानाः पिकाल । तर थनया थें बांमलाःगुलिं थनयागु हे माग अप्वः जुयाः ढलोतया द्यःया मुर्तिं दयेकेगु ज्यां व्यावसायिकता काल ।’

अथेहे सिजःया द्यःया मूर्तिबारे वय्कलं धयादी ‘चीनय् माओ त्से तुङया साँस्कृतिक क्रान्तिया हुनिं ल्हासाय् च्वंगु गुम्बाया यक्व हे धातुया द्यःया मुर्ति नष्ट याःगु जुयाच्वन । उगु इलय्् नेवाःतसें तिब्बतं बचय् यानाः नेपालय् ज्वनावःगु स्यंस्यंगु मूर्तित मर्मत यायेगु झ्वलय् तिनि सिजःयापिं द्यःया मूर्ति दयेकेगु ज्या शुरु याःगु धायेमाः ।’

२००४ साल पौष ६ गते यल उबाहा, तःजलय् थःपिनिगु कुलछेँय् रत्नमाया शाक्यया कोखं जन्म जूम्ह सन्तकुमार शाक्यया अबु चिरीकाजी शाक्यं थःपिनिगु पुख्र्यौलि पेशा लुँया ज्या मसःगु कारणं परिवार लहीत ज्यामि ज्या याना वयाच्वंगु जुयाच्वन । काय् म्ह्याय् पिं लहीत व थःपिनिगु जीवन न्ह्याकेत त्वनेगु व म्हितेगु थेंजाःगु बांमलाःगु बानि दुम्ह थः भाःतया कमाइनं जक खर्चं भाय् मल्हाःगु कारणं वय्कःया मामं नं अनेतने ज्या यायेगु नापं थःपिनिगु छेँय् हे नपसः तयेगु ज्या नं यानादीगु जुयाच्वन ।

छन्हु वय्कः मचाबलय् हे वय्कःया अबुं जू म्हिताः बूगु दां पुलेत झिंच्यासः दामं थःपिं च्वनाच्वंगु छेँ न्हापं थम्हं गंकगंक नं मिउगु लू आः तकनं वय्कःयात संकिपा थें मिखाय् झलझल वयाच्वं । निम्हतिपुया न्हियान्हिथंया कचवंया हुनिं वय्कःया मां म्ह्याय् छम्ह थःम्हं ज्वनाः छेँ त्वतावन । अबलय्निसें वयकःया जीवनय् धाथेंगु संघर्ष न्ह्यात ।

न्हियान्हिथं नयेत्वनेया लागिं हे ज्या याःवनेमाःगु जूगुलिं वय्कलं उबहाः, कुलांया रत्नराजया स्वम्ह काय्पिंथाय् सुथय्, न्हिन्हय् व बहनी यानाः सीया द्यः दयेकेगु ज्या यानादिल । उकथंया ज्या ससं थौं सुथय् ज्या याःम्ह कन्हय् कुन्हु सुथसिया चार बजेतक नं ज्या यायेगु यानादिल । थ्वहे झ्वलय् नयेगु मदयाः मनसें ज्या यानाच्वंगु इलय् छन्हु चातु हे वाःवन । थ्व खनाः साहुया तिरिमय्जुं जा थुयाः नयेत धकाः जाकि बिउगु खँ गुबलें ल्वःममनिगु घटना जूगु खँ वय्कलं कनादी । २०१९ सालंनिसें थःगु हे ज्यासः दयेकाः ज्या यायेगु न्ह्याकादिलसा सहश्रभुज लोकेश्वर द्यःया मूर्ति दयेकुसांनिसें आर्थिक रुपं नं सम्बृद्धि चूलाकेत ताःलात । व हे मूर्तिया कारणं थौं नां, दां व कलाकारया रुपं थःगु म्हसिका, पुरस्कार, मान सम्मान चूलाःगु खँ वय्कलं नुगः चकंका कनादी ।

वय्कलं १८ इन्चीं निसें २२ फिट तजाःम्ह तक सहश्रभुज लोकेश्वरया मूर्तित दयेकेधुंकूगु दु । वय्कलं दयेकूगु द्यःया मूर्तित भारत, चीन, कोरिया, मलेसिया, अमेरिका, अष्ट्रेलिया, भुटान, थाइल्यान्ड, सिंगापुर आदि देशय् निर्यात जुइधुंकूगु दु ।

मूर्ति व्यवसाययालिसें वय्कलं छम्ह सामाजिक अभियन्ताया रुपय् नं ज्या याना वयाच्वंगु दु । थःम्हं कारणवश एसएलसी जाँच बीमफुसां उबलय् हे उबहालय् महाबुद्ध सहशिक्षालय् चायेकाः थम्हं नं आखः ब्वंकाः स्थानीय मस्तय्त साक्षार यायेगु ज्या यानादीगु खः । थुगु खँ न्ह्यब्वयेगु झ्वलय् थ्व च्वसुया च्वमि जिं नं वय्कःपाखें हे अंग्रेजीया एबिसीडी सयकागु खँ न्ह्यथनेगु सान्दर्भिक तायेका ।

‘वि.सं. २०२८ सालया नयाँ शिक्षा नीतिं याना उगु सहशिक्षालय बन्द याये माल’ वय्कलं धयादिल ।थीथी संघसंस्थापाखें थीथी पुरस्कार त्याकेधुंकूम्ह वय्कःया छक्वः जंक्व धुंकूसां जोश व जाँगरं उलि हे जाःनि । थौंकन्हय्यापिं ल्याय्म्हतय्त नं न्ह्याःवनेगु लागि न्ह्याब्लें हःपा बियावयाच्वंगु दनि । छुं ई न्ह्यः तिनि वय्कलं ‘मैन, मुर्ति र म आफैलाई फर्केर हेर्दा’ धयागु थःगु आत्मवृतान्तया सफू नं न्ह्यब्वयादीगु खः ।

न्ह्यब्वःम्ह ः ब्रम्हदेव शाक्य