गुंपुन्हिकुन्हु जुइगु गतिविधि

सन सायमि

गुंलाथ्व पुन्हियात गुंपुन्हि धाइ । गुंपुन्हियात गुन्हुपुन्हि, क्वातिपुन्हि, जनैपूर्णिमा, ऋषि तर्पणी, रक्षा बन्धन, राखी बन्धन व श्रावणी आदि नं धायेगु याः । थ्व पुन्हि शैव, हिन्दू व बौद्धमार्गतय् तःधंगु न्हि खः । थुकुन्हु सिलुतीर्थ (रसुवा), मणिलिंगेश्वर (मणिचूड दँ), सक्व, कुम्भेश्वर (क्वन्ति, यल), अनन्तलिंगेश्वर महाद्यः (ख्वप, भ्वँत)या सिलुतीर्थ व पशुपति महाद्यः आदि थासय् तःधंगु मेला हनी ।

झीगु तजिलजि कथं थुकुन्हु गुता थीथी वस्तु नयाःगुधाः हितिया लः त्वनाः गुधाः थीथी वसः पुनाः, गुंगू थीथी बहाःबही चाःहिलाः बहिद्यः स्वयेमाः धाइगुलिं यल पञ्जरांनिसें फ्वयातःगु, गुम्ह गुम्हसिनं प्यन्हु न्ह्यः गुंलाथ्व द्वादशीकुन्हु सक्व चंगु नारायणद्यःया जात्रा यानाः येँय् हनुमानध्वाखा लाय्कुलिइ दुकायेवं (क्वाति फ्वयेकेत वःम्ह द्यः नं धाइ) क्वाति फ्वयाः चुलि जाःगु क्वाति द्यःयात छानाः झिकुचा ह्वानाः त्वनी ।

क्वातिइ थःगु ख्वाः स्वयेमाः धाइ । क्वाति धायेवं गुता बूबः तग्वःगु कय्गू, चिग्वःगु कय्गू, ग्वःमाय्, पःमाय्, ग्वभू, भुति, मुस्या, सिम्पु, मस्यां थौंकन्हय् चाना, बकुला व राजमा नं ल्वाकछ्याः । खय्तला बौद्ध धर्म संस्कृति कथं थीथी बहाःबहिली गुंलाथ्व द्वादशीनिसें अष्टमी (कृष्णाष्टमी) तक बहिद्यः ब्वयेगु धकाः क्वाःपाःद्यः÷सम्यकद्यः, तग्वः जाकि, लुँ आखः व वहः आखलं च्वयातःगु नामसंगीति, स्तोत्र, पौभाः, धोंलाहिति, लुँहिति, वहःहिति, पुलांगु लँ, बसजाः, मुखः, बौद्ध जातकया बाखं हनातःगु पौभाः लिसें द्यःया न्ह्यःने थाय्भुइ थीथी कथंया नेवाः मरिचरि व सिसाबुसा नं ब्वइ । थ्वहे झ्वलय् ताहाचलय् च्वंगु खुसिबहिली ‘ज्यामनि सिलापता’ धकाः मिसातय्गु पुंलांगु थीथी लं ब्वयातइ । भाष्करकीर्ति केशचन्द्र पारवर्त महाविहार इतुंबहालय् गुरुंमापाया बाखं किपा हनातःगु व विक्रमशील महाविहार थँबहिली सिंहसार्थबाहु (चकंद्यः) सिंहलदीप यात्राया पौभाः व लुँ आखलं च्वयातःगु नामसंगीति स्तोत्र सफू न्ह्यब्वयेगु याइ । यलया गुइत बहिली गुइत अजि (लक्ष्मी थकुं) ब्वइ । न्हापा कृष्णाष्टमी तक ब्वइगु बहिद्यः सुरक्षाया अभावं सापारुतक (गुंलागा पारु) ब्वइ । बहिद्यः स्वयेगु धकाः गुंपुन्हिकुन्हु त्वाः, गुथि, खलः, मुनाः धाः बाजं (गुंला बाजं) थानाः बहिद्यः स्वःवनी ।

गुंपुन्हि कुन्हु ब्यांजा नकेगु धकाः किसानीतय्सं ब्यांचां बुँइ दाइपिं थीथी की नयाः बाली बांलाकेत ग्वाहालि याःगु गुण लुमंकाः फसिहलय् क्वाति व थीथी नसा तयाः दकलय् न्हापां पिखालखुइ छानाः थःगु बुँइ छाःवनी । ब्यांजा तयेगु धयागु सीपिनिगु नामय् सुथय् तयेगु जा खः । अथेहे तुं गनं गनं क्वःयात नं जा नकीपिं दु । थुकुन्हु क्वःया मचाया जंकु नं धाइ । थुकुन्हु निसें सिलुम्ये नं हालेगु याइ ।

गुंपुन्हियात जनैपूर्णिमा धाःगुया कारण हिन्दूमार्गीत सुथ न्हापां दनाः खुसि वा पुखुलिइ म्वःल्हुयाः जनाइ हिलीगुलिं जनैपूर्णिमा धाःगु खः । नेवाःतय् ६ थरि श्रेष्ठ (कर्माचार्य, गुरुवाचार्य, जोशी, प्रधान, अमात्य, राजभण्डारी)तय् नं जनाइ हिलेमाः । गथांमुगः कुन्हु जुजुबाज्यापिंसं छुं मनसे इकाः, पःकाः, आखय् प्वः चिनाः मन्त्र साधना यानाः जनाइ हिनातइ । ब्रम्हूतय्सं जनाइ हिलाः जनाइ (रक्षा सूत्र) चिकेगु याय ।

जनाइ चिकेबलय् ब्रम्हूनं थथे मन्त्र ब्वनी, ‘येनवद्धो बलिराजा दान वेन्द्रो महाबलः । तेनत्वां प्रतिवध्नामि रक्षे माल चल मा चल’ अर्थात गुम्ह भगवानं तसकं बल्लाःम्ह दानवराज बलियात रक्षा यानादिल, व हे रक्षा मन्त्रं जिं छन्त चिना तये । हे रक्षा सुत्र निश्चल (मसंसे) जुयाः रक्षा यानाच्वं । खय्त ला जनाइ कचिका निलाः हलू पानातःगु दइ । आयुर्वेदय् हलूयात तसकं ज्या वःगु वस्तु कथं कयातःगु दु । थुकी की स्यायेफुगु शक्ति दु । उकिं थ्वयात ऐन्टिसेप्टिक वा एन्टिबायोटिक कथं छ्यला वयाच्वंगु दु । थुकुन्हु मिजंतय्सं जवय् व मिसातय्सं खवय् नारिइ जनाइ चित धायेवं दछि तक छुं ल्वचं व मभिंगु तत्वं थीफइमखु धाइ । स्वन्तिबलय् लक्ष्मीपुजा कुन्हु जनाइ चफुनाः साया न्हिपनय् चिनाः सा पुज्यात धायेवं सी धुंकाः साया न्हिप्यं ज्वनाः स्वर्गय् वैतरणी खुसि छीफइ धाइ । गुम्हेसिनं येँयाःबलय् यमाःद्यःया ल्हातय् जनाइ चफुनाः चिइमाः धाइ ।

तागाधारीत थुकुन्हु सुथ न्हापां दनाः खुसि वा पुखुलिइ दतिवनं वा चुलाः तुयूगु चा, सौ व नौ बुलाः म्वःल्हुयाः सप्तऋषि (कश्यप, भारद्वाज, गौतम, अग्नि, जगदग्नि, वशिष्ठ व विश्वामित्र) पिंत पुज्यानाः तर्पण याइगुलिं ऋषि तर्पणी धाइ । ऋषिपिंत छाःगु नीलः व महाद्यःयात छाःगु जलं जनाइ व काय् तयाः मन्त्र ब्वनी । थुकुन्हु जनै हिलाः पशुपति महाद्यःया दर्शन याःवइपिं म्वःम्वः दइ ।

गुंपुन्हि श्रावण शुक्ल पुन्हि कुन्हु हनीगुलिं थ्वयात श्रावणी धाःगु खः । रक्षाबन्धनयात तराइपाखे व भारतय् राखीबन्धन धाइ । तताकेहेँपिंसं थः दाजुकिजापिंत ल्हातय् राखि (कापु) चिकाः थःगु भ्रातृ प्रेम ताःई तक ल्यनाच्वनेमाः धकाः पुज्याइ । थुकुन्हु सकसिनं क्वाति दायेकाः त्वनीगुलिं क्वातिपुन्हि धाःगु खः । चुलिजाःगु गुता बूबःया क्वातिइ छुचुंमरि क्वफानाः गुम्हेसिनं ममचा दयेकाः नइ । क्वाति त्वनीबलय् शरीरयात माःगु थीथी पोषणतत्व प्रोटिन, कार्वोहाइड्रेट आदि कायेफइ । क्वातिइ इमू ह्वानाः त्वनीबलय् प्वाथ् च्वंगु विकार, वायु तनीगुलिं थुकी वैज्ञानिकता सुलाच्वंगु दु । सिन्हाज्या इलय् लिमलाः फमलाः उखेंथुखें वां दायेकाः ज्या यायेबलय् स्याःगु म्ह व सर्दी क्वाति दायेकाः त्वनीबलय् लनावनी । थुकुन्हु पतिया खुपा तुति मध्ये छपा तुति त्वःधुइ धाइ ।

थुकुन्हु दछि दुने सीगु छेँ नं सुथ न्हापां दनाः म्हधुछि दानाः छेँ निसें लँय् देवाः च्याकाः गःचाः हिलाः स्वयम्भुइ थ्यंकाः स्वयम्भुइ सीम्हेसिया आत्माया शान्ति कामना यानाः गुरुजुपिंत नेकू नं पुइकी । ललित विस्तरया बुद्धवचनय् गुंलापुन्हिकुन्हु सवार्थसिद्ध गौतमबुद्धं काम, क्रोध, लोभ, मोह माया थेंज्याःगु मभिंगु मारयात त्याकाः सम्यक सम्बुद्ध जुयाबिज्याःगु, यमलोकया जुजु यमराजं षडक्षरी लोकेश्वरया रुप कयाः धर्मात्मातय्त धर्मोदेश बियाबिज्याःगु भिंगु दिं खः धयागु च्वयातःगु दु ।

गुंपुन्हि कुन्हु महाद्यःयात पुज्यानाः मेला दनेगु झ्वलय् सिलुतीर्थय् मेला हं वने मफुपिं यल क्वन्ति महाद्यः पुखुलिइ वनाः मेला हनी । किंवदन्ती कथं थुगु पुखुलिइ सिलुतीर्थया जल बाः वयाच्वंगु दु धाइ । न्ह्यकुन्हु बहनी सर्वेश्वर महाद्यःयात क्वन्ति पुखू दथुइ स्वनेवं नसंचा इलंनिसें नेपाःगाःया थीथी थासं मनूत म्वःल्हुयाः महाद्यःयात पुज्याइ । बहनी थुम्हु महाद्यःया जात्रा यानाः द्यः छेँय् थहां बिज्याकी ।

श्री स्वयम्भू महापुराणकथं थुुगु कुम्भतीर्थय् सर्वपाल वैद्य उद्धार जुयावंगुलिं थुकुन्हु थन बौद्धमार्गीत लवं, जीफ्वःस्वां स्वांता कयाः म्वःल्हुयाः कलश दान याइ । दथु सायाः कुन्हु मतयाः वनेगु झ्वलय् नेकू जात्रा ग्वसाः खलःपाखें क्वन्तिइ वयाः नौबाजा थानाः नेकू पुइ । अथेहे यलय् सापारुया सायाः वनेत त्वाःत्वाःपतिकं नाय्खिं च्वयेकी । किपुलिइ सापारुकुन्हु सायाः वनेगु झ्वलय् थुकुन्हु बहनी ‘बहाः चाःहिलेगु’ धकाः दछियंकं सीम्हेसिगु आत्माया शान्ति कामना यासें देय् चाःहिलेबलय् नस्वाःगु धुं, धुपाँय् मत च्याकाः बही चाःहिली ।
गुंपुन्हि निसें कृष्णाष्टमी तक गुन्हुयंकं नेपाःगाःया दुने थीथी थासय् सीम्हेसिगु आत्मा शान्ति कामना यासें सायाः पिथनेगु, दछियंकं देशय् दुने जूगु देय्या सामाजिक, आर्थिक व राजनीतिया विकृति व

विसंगतियात कयाः ध्याचू नकाः इतिइति न्हिइकाः ख्याः पिथनेगु, रोपाइँ जात्रा, लाखेजात्रा, बाघ जात्रा, थीथी द्यःया जात्रा, मेला, बहाबहली बहिद्यः ब्वयेगु, सिन्हाज्या सिधयेकाः फुर्सदया इलय् हनीगु गुंपुन्हि धार्मिक सहिष्णुताया न्ह्यइपुगु नखः खः ।

ग्वाहालि ज्वलं
प्रधान, ईश्वरमान, ११२२, झीगु तजिलजिइ नखः व जात्रा । येँ, नेपालभाषा एकेदेमि, पौ २२
वज्राचार्य, डा. चुन्दा, ११२०, नेवाः तजिलजिइ नखःचखः, येँ । नेपालभाषा एकेदेमि, पौ ४९–५२
वज्राचार्य, बद्रिरत्न, ११०३, श्री स्वयम्भू महापुराण, येँ ः सानुमाया तुलाधर, पौ ७७–८२
वज्राचार्य, पुण्यरत्न, १०८४, झीगु नखःचखः । येँ, पूर्ण बुक स्टल, पौ १६–१८
श्रेष्ठ, सुरेन्द्रमान, ११२१ नेवाः संस्कृतिइ नखःचखः । येँ, रामभक्त भोमि, पौ ६७–७०