गुदँ लिपा बाग्लुङय् ऐतिहासिक हनुमान प्याखं जुइगु

गण्डकी (रासस)÷ बाग्लुङय् गुदँ लिपा ऐतिहासिक हनुमान प्याखं पिदनीगु जूगु दु । हनुमान प्याखं पिथनेगु निंतिं थौंकन्हय् बाग्लुङया नारायण चोकय् प्याखं स्यनेज्या जुयाच्वंगु दु । प्याखं थ्व हे वइगु भदौ ११ गते पिदनाः चैतया अन्तिम मंगलवाः क्वचायेकी । साउन १ गते निसें न्ह्याःगु स्यनेज्या साउन लछियंकं न्ह्याइगु खँ धाःगु दु । बाग्लुङया नेवाः समुदायया प्रचलित हनुमान प्याखं पिथनेगु निंतिं हनुमान नाच संरक्षण परिषद्ं प्याखं स्यनेज्या न्ह्याकूगु खः ।

हनुमान प्याखं क्यनेगु निंतिं बाग्लुङया तःम्ह ल्याय्म्हत प्रशिक्षणय् सहभागी जुयाच्वंगु दु । थथे हे प्रशिक्षणय् सहभागी जुयाच्वंम्ह अनिल प्रधानं धाल, ‘ऐतिहासिक प्याखंया प्याखंम्वः जुइखनाः तसकं उत्साहित जुयाच्वनागु दु । जि लिसें तःम्ह ल्याय्म्ह पासापिंसं हनुमान प्याखं स्यनाच्वनागु दु । अग्रजपिनिपाखें थःपिनिगु सांस्कृतिक प्याखं स्यनेदयाः जिपिं तसकं लय्ताः ।’ अथेहे नेपालभाषा मंकाः खलः बाग्लुङया सचिव सुदीप राजभण्डारीं थःम्हं स्वक्वःखुसी हनुमान प्याखं हुलेत्यनागु खँ कसें धाल, ‘झीगु परम्परागत प्याखं, म्ये न्हू पुस्तायात हस्तान्तरण मजूगुलिं लोप जुइगु खतरा जुयाच्वंगु दु । थुकियात ल्यंकातयेत इलय्ब्यलय् अभ्यास व प्रशिक्षण जुयाच्वनेमाः । थ्व पालय् धाःसा न्हू पुस्तायापिं न्ह्यथनेबहः कथं दुथ्यानाच्वंगु दु ।’ प्याखं स्यनाच्वंपिं मध्ये ४० म्हेसित प्याखं क्यनेगु निंतिं ल्यइ । अथेहे बाजं थायेगु निंतिं नं च्याम्ह निसें झिम्ह तक ल्यइ ।

वि.सं. २०७२ लिपा थुगुसी विधिवत रुपं हनुमान प्याखं पिदनेगु तयारी जुयाच्वंगु खँ परिषद्या अध्यक्ष तीर्थप्रसाद श्रेष्ठं कनादिल । थ्वयां न्ह्यः २०६३ सालय् प्याखं पिदंगु खः । प्याखं ३, ५, ७ व ९ यानाः बिजोड दँय् क्यनेगु परम्परा दुगु खँ नं श्रेष्ठं कनादिल ।

भदौया न्हापांगु वा निगूगु मंगलवाः नारायणचोकय् हनुमानया मूर्ति थापना यानाः पुजा यानाः हनुमान प्याखं पिथनेगु चलन दु । थुबलय् हे थनया भिंद्यःयाथाय् नं विशेष पुजा यानाः दुगु बलि बीमाःगु परम्परा दु ।

पौराणिककालय् वीर हनुमानया आराधना यातकि शक्ति चूलाइगु व सुख, समृद्धि दइगु विश्वासं हनुमान प्याखं क्यनेगु शुरु याःगु खँ बाग्लुङया संस्कृतिविद् प्रेम छोटां कनादिल । रामायणया छम्ह पात्र हनुमानया पराक्रम, वीरता, अनुशासन व भक्तिभावयात प्याखनय् न्ह्यब्वयेगु याइ ।

‘प्याखनय् झिंस्वज्वः कलाकारतय्सं हनुमानया रुप धारणा यानाः थीथी झिगू तालय् प्याखं न्ह्यब्वइ । थ्व प्याखं न्यासः दँ न्ह्यः ख्वपय् सुरु जूगु खः । ख्वपं बाग्लुङ वःपिंसं हे थ्व प्याखंयात नं थन हःगु खः’ भाजु छोटां कनादिल ।

बाग्लुङय् नेवाः समुदायया इतिहास थ्यमथ्यं स्वसःत्या दँ पुलां । वि.सं. १७६८ य् न्हापांखुसी नेवाःत बाग्लुङय् दुहां वःगु इतिहास दुगु खँ वय्कलं कनादिल । वय्कःया कथं हनुमान प्याखं मल्लकालीन इलय् ख्वपया जुजु भुपतिन्द्र मल्लं सुरु याःगु खः । थ्व प्याखं मंगलवाः, बिहिवाः व शनिवाः जक हुलेमाःगु परम्परा दु ।

थ्व प्याखं नेवाःत बाहेक मेमेगु समुदाययापिंसं नं ब्वति कायेगु याइ । बाग्लुङ बजाःया थीथी त्वाः व बस्तीया लिसें मेथाय् गनं सःतल धाःसा जिल्लां पिहां वनाः नं क्यनेगु यानाच्वनागु खँ हनुमान प्याखंया मू कजि ईश्वर मुलेपतिं कनादिल । वय्कःया कथं न्हापा येँ, ख्वप, पोखरा व भैरवाहय् नं हनुमानप्याखं क्यनेज्या जूगु खः । ख्वपं सुरु जूगु खःसां थ्व प्याखं आः बाग्लुङ व बेनीइ जक हुइकेगु यानाच्वंगु दु ।

‘यक्व कलाकार माःगुलिं थ्व प्याखं पिदनेत यक्व खर्च माः । पुजा यायेत, वसःया लिसें बाजं व व्यवस्थापन ज्याय् यक्व खर्च जुइ’ वय्कलं धयादिल । प्याखं क्यनेगु निंतिं प्याखंम्वःत जक मखु, बाजं थाइपिं, प्याखंया व्यवस्थापन यायपिं कजि, ल्यू कजि, पुजारी, स्वयंसेवक आदि यानाः छक्वलं सछिं मयाक मनूत खटे जुइमाः ।

देवालय, सलामी, ६ ताल, ८ ताल, १२ ताल, २४ ताल आदि यानाः झिगू तालय् प्याखं ल्हुइगु खँ बाजं थानादीम्ह निरज शाक्यं कनादिल । न्हिप्यं तयाः हनुमानया वसः पुनाः च्वनीपिं कलाकारपिंसं कथि कथि ल्वाकाः तालया आधारय् प्याखं हुली । थथे प्याखं हुलीगु इलय् गुलिखे प्याखंम्वःयाके ‘बीर’ दुबिना वइ । ‘बाजंया तालय् प्याखं हलाच्वनीगु इलय् ताल स्यन धाःसा नं बीर दुबिउवयेफु, अथेहे पिनेयापिंत नं बीर दुबीफु’ शाक्यं कनादिल, ‘बीर दुबितकि म्ह खकाः ब्वाँय् ब्वाँय् वनेगु यानाहइ, अथे जुलकि धुपाँय् थनाः सामान्य अवस्थाय् हयेगु याइ ।’

स्वक्वः तक प्याखं हुलादी धुंकूम्ह प्याखंम्वः शाक्यं पौराणिक बाखं रामायणया थीथी घटना व प्रसंगया आधारय् ताल व प्याखंया संयोजन यानातःगु खँ कनादिसें धयादिल, ‘हनुमानं लंका घेरे याःगु निसें लडाइँ त्याकाः विजयोत्सव हंगु भाव व विषययात प्याखं हुलाः क्यनेगु याइ ।’

बल्लाइगु व सः नं तसः जुइक वइगु जूगुलिं प्याखं हुलीबलय् पलासया कथि छ्यली । हनुमान प्याखंया मू प्याखंम्वःयात ज्यामाको धाइ । ज्यामाको प्याखं हुलेधुंकाः जक मेपिं प्याखं हुली ।

वि.सं. २०४६ सालय् हनुमान नाच संरक्षण परिषद् गठन यानाः बाग्लुङय् थ्व प्याखंया संरक्षण व प्रवद्र्धनया ज्या सुरु जूगु खः । नेपालभाषा मंकाः खलः बाग्लुङया अध्यक्ष मुकेशचन्द्र राजभण्डारीं पुस्तान्तरण जुइमफुगुलिं नेवाः समुदायया गुलिखे संस्कृति लोप जुइगु अवस्थाय् दुगु खँ कनादिसें बसाइँसराइ, ल्याय्म्हत विदेश वनेगु प्रवृत्तिया कारणं नं पुलांगु कला, संस्कृति ल्यंकातयेत हाथ्या वयाच्वंगु बिचाः तयादिल ।

‘साँस्कृतिक पर्वय् प्याखं हुलीपिं, म्ये हालीपिं, बाजं थाइपिं पुलांगु पुस्ताया नं गुलिखे कलाकार थौंकन्हय् येँ, पोखरा थेंज्याःगु सहरय् च्वं वनेधुंकूगु दु, न्हूगु पुस्तायात नं थःगु इतिहास, भाषा, कला, संस्कृतिप्रति उलि चिउताः मदु । ब्वनेगु निंतिं व रोजगारीया निंतिं पिहां वनेगु प्रवृत्ति यक्व दु’ वय्कलं धयादिल । वय्कलं थौंकन्हय् जेनतेन धाने यानाच्वंगु नेवाः संस्कृति संकटय् लानाच्वंगु खँ धयादिल ।

वि.सं. २०४६ लिपा वःगु हिउपाः व आधुनिक विकासं नं परम्परायात मारय् लाकूगु बिचाः तयादिसें वय्कलं धयादिल, ‘न्हापा कृषिइ आधारित समाज व जीवनशैली दुगु खः । मनूतय् छथाय् हे च्वनीगु खः । थौंकन्हय् आप्रवासन अप्वल, ल्याय्म्हत पिहां वनाच्वन, थुकिं नं पुलांग्ु संस्कृति संरक्षणय् चुनौति वयाच्वंगु दु ।’