नेपालय् नरभक्षी धुँ अप्वयावल, नियन्त्रणया उपाय छु ?

मानव वस्तीइ हिंस्रक आतंक न्यंका वयाच्वंपिं निम्ह धुँयात ज्वनाः छुं न्हि न्ह्यः पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्जया खोरय् तयेहःगु दु । पर्सा निकुञ्जया खोरय् थ्वयां न्ह्यः हे थज्याःपिं स्वम्ह धुँ तयातःगु दु ।

निकुञ्जया सहायक संरक्षण अधिकृत सन्तोष भगतया कथं थुपिं निम्ह धुँ मध्ये छम्हेसित २०७९ सालया चैतय् पर्साया ठोरी गाउँपालिकां उद्धार यानाहःगु खःसा मेम्हेसित २०८० सालया असारया २३ गते चिवतनं उद्धार यानाहःगु खः ।

भदौया स्वंगूगु वालय् ठोरी गाउँपालकाया सुवर्णपुरं हःम्ह नरभक्षी माधुँ धाःसा खोरय् हे सीधुंकूगु निकुञ्जया प्रशासनं धाःगु दु । ‘मनूतय्त बचे यायेगु निंतिं मानववस्तीइ दुहां वःपिं थुपिं नरभक्षी धुँयात घाःपाः जूगु अस्थाय् उद्धार यानाः हःगु खः’ संरक्षण अधिकृत भगतं कनादीगु दु । खोर अभाव जूगुलिं थथे ज्वनाहःपिं धुँयात खोरय् तयेत तकं समस्या जुयाच्वंगु दु । निम्ह जक न्ह्यनीगु खोरय् स्वम्ह धुँ तयातःगुलिं सरसफाइ यायेत तकं समस्या जुयाच्वंगु दु । अथेहे उपचार यायेमाःपिं घाःपाः जूपिं धुँयात नं माःगु फुक्क कथंया उपचार जुइमफयाच्वंगु भगतं कनादीगु दु ।

झिंच्याम्ह धुँ खोरय्
पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्जया खोरय् तयातःपिं नरभक्षी धुँ मध्ये छम्हेसित न्हिं न्यागू किलो मेय्या ला नकेमाः । छम्ह धुँयात नकेत जक न्हिं थ्यंमथ्यं खुद्वः तका खर्च जुयाच्वंगु व खोरय् तयातःपिं धुँया स्याहारया निंतिं थप कर्मचारी आवश्यक जूगुलिं नं समस्या वयाच्वंगु दु । थौंकन्हय् देय्न्यंकं झिंच्याम्ह धुँयात थीथी निकुञ्जया खोरय् तयातःगु दु ।

थज्याःगु परिस्थितिइ निकुञ्जय् धुँया ल्याः अप्वया वनाच्वंगु खँ संरक्षणकर्मीतय्सं धयाच्वंगु दु । झिंनिदँ न्ह्यः तक स्वम्ह जक धुँ दुगु पर्साया राष्ट्रिय निकुञ्जय् आः पीछम्ह बयस्क धुँ दु । संरक्षणया कुतःया कारणं दँय्दसं धुँया ल्याः अप्वया वनाच्वंगु दु । थौंकन्हय् नेपाःन्यंकं यानाः ३५५ म्ह धुँ थीथी निकुञ्जया जंगलय् दु ।

गुलि धुँ अप्वल ?
नेपालय् वंगु प्यदँया दुने १२० म्ह धुँ थप जूगु दु । सन् २०१८ य् तक नेपालय् मुक्कं २३५ म्ह धुँ दुगु खःसा लिपांगु गणनाया इलय् ३५५ म्ह थ्यंगु दु । थुपिं मध्ये दकलय् अप्वः चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जय् १२८ म्ह धुँ दुसा बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जय् १२५ म्ह दु । अथेहे शुक्लाफाँट राष्ट्रिय निकुञ्जय् ३६ म्ह व बाँके राष्ट्रिय निकुञ्जय् २५ म्ह बाघ दु । नेपालय् दँय्दसं धुँया ल्याः अप्वया वनाच्वंगु तथ्यांकं खनेदु ।

सन् १९९५ य मुक्कं ९८ म्ह धुँ दुगु खःसा सन् २००० य् १०९ म्ह, सन् २००५ य् १२६ म्ह, सन् २००९ य् १२१ म्ह, सन् २०१३ य् १९८ म्ह थ्यंगु खःसा सन् २०१८ थ्यंबलय् ला २३५ म्ह थ्यंगु खः । धुँया ल्याः दँय्दसं अप्वया वनाच्वंगु स्वयेबलय् वइगु छु दँ दुने थ्व ल्याः यक्व हे अप्वया वनीगु खनेदुगु संरक्षण अधिकारीतय्सं धाःगु दु । थथे धुँया ल्याः अप्वया वनाच्वंगु, तर संरक्षण क्षेत्रया सीमितताया कारणं धुँया व्यवस्था गथे यानाः यायेगु व गुलि तक धुँ दयेमाः धयागु न्ह्यसः ब्वलना वःगु दु ।

धुँया आक्रमण छाय् अप्वया वनाच्वन ?
धुँया अप्वया वन धायेवं उपिं च्वनीगु वासस्थानय् प्रत्यक्ष चाप लाइ । न्हूगु वासस्थान व आहाराया मालेत धुँ जंगलय् चाःहिली, अले नापसं लाःगु वस्ती तक वयेगु यानाच्वंगु निकुञ्जया पुलांम्ह प्रमुख संरक्षण अधिकृत अशोक रामं कनादिल ।

‘सामान्यतः जंगलय् छम्ह मिजंम्ह धुं ५२ व माधुं ३५ बर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलयात थःगु वासस्थान कथं छ्यलेगु याइ’ वय्कलं धयादी, ‘थःगु वासस्थानया क्षेत्रफल दुने मेपिं धुँ वयाः स्थायी रुपं च्वनेत स्वल धाःसा धुँतय् दथुइ ल्वापु जुइ । पुलांम्हेसिनं थःगु क्षेत्र त्वःते चाहे जुइमखु, तर ल्वापुइ बूम्हेसिनं वासस्थान व आहाराया निंतिं न्हूगु थ ाय् माः वनेमाली ।’

अथेहे छम्ह बाधुं थःगु क्षेत्रय् स्वम्ह तक माधुँयात च्वनेत थाय् बी, तर माधुं थःगु क्षेत्रय् न्हूम्ह माधुंयात दुकाइमखु । थज्याःगु अवस्थाय् स्वम्ह माधुं सीमित क्षेत्रय् सीमा निर्धारण यानाः थःगु वासस्थान दयेकाः च्वनी ।

‘माधुं सिमाय् कय्पुयाः, खि च्व फानाः सांकेतिक रुपं सीमाना निर्धारण याइ । उगु सीमाना स्वयां पिने मेपिं माधुंया सीमानाय् उपिं दुहां वनीमखु’ अशोक रामं कनादिल ।

माधुं सामान्यतः निम्ह निसें प्यम्ह तक मचा बुइकी, अले उमिगु मचा प्वाथय् दइगु ई ९३ न्हु निसें १०२ न्हु तक जुइ । माधुं थः मस्तय्त धुं पाखें बचे यायेगु निंतिं थःगु हे परिवारय् तकं ल्वाइ । माधुं थः मस्तय्त बचे यायेत तसकं सावधानी नाली, अले कुशलतापूर्वक थः मस्तय्त हुर्के याइ । माधुं मस्तय्त झिंच्याला तक थः नापं तयाः हुर्के याइ, अले वयस्क जुलकि त्वःताबी । वयस्क जूपिं धुं थःगु वासस्थान मालेगु झ्वलय् जंगल चाःहिली । थ्व इलय् उपिं मनूतय् बस्ती लिक्क तक थ्यंकेवइ ।

‘मानववस्ती लिक्क वयाः याउँक ला नये दइगु जूगुलिं थन छक्व वयेधुंकूम्ह धुं छक्वपतिकं वस्तीइ वयाः लहिनातःपिं जनावर, मनूतय्त आक्रमण याःवइ । थुपिं मानववस्तीइ वये पल्के थुइ । थज्याःपिं नरभक्षी धुँयात पिने त्वःतातयेगु सुरक्षित मजुइगुलिं खोरय् हे तयेमाःगु जुइ’ संरक्षणकर्मी रामं कनादिल ।

निकुञ्ज जःखः च्वंपिं मनूत धुँया ल्याः अप्वया वःलिसे ग्यानाः च्वनेमाःगु अव स्था दु । धुंया आक्रमणया कारणं मनू हे सीमालाच्वंगुलिं नं उपिं आतंकित जुयाच्वंगु खः ।
राष्ट्रिय निकुञ्ज तथा वन्यजन्तु संरक्षण ऐनं संरक्षित वन्यजन्तुया सिकार यायेत निषेध यानातःगु दु । संरक्षणविद्तय्सं थज्याःपिं धुँयात चिडियाखानाय् तयेफइगु विकल्प दुगु खँ धया वयाच्वंगु दु ।

कानुनं वेँ चाःपिं जंगली किसि, मनू नये पल्के थूपिं धुं व म्वाइ थें मच्वंगु ल्वचं थीधुंकूपिं, अंगभंग जूपिं वन्यजन्तुतय् सम्बन्धी बिस्कं हे व्यवस्था यानातःगु खँ अधिकारीतय्सं धाःगु दु ।

बिबिसी नेपाली अनलाइन