ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

‘येँदेय् म्हसीके’ छपुलु

दया शाक्य

न्हूगु संविधान २०७२ छ्यलेधुंकाः स्थानीय तहया न्हापांगु निर्वाचनलिपा नीस्वंगु स्थानीय सरकारया सक्रियताय् का.म.पा.या न्हूम्ह नायःभाजु विद्या सुन्दर शाक्यया नेतृत्वय् न्हूगु शिक्षा प्रणाली लागु याकेगु निर्णयकथं स्थानिय विषय ब्वंकेगु ब्यवस्था जूगु च्वछायेबहःगु ज्या खः । न्हापा स्थानीय तहलय् नेपालभाषा छ्यलेगु निर्णययात सर्वोच्चय् मुद्दा तःपिं न्याम्ह कपुत व कुलांगार सहित रोक तःपिं न्यायाधिशपिंतं न्हासं न्हय्कु लः त्वंके बीकथं थ्व निर्णय छगू उमिगु निंतिं न्हाय् त्वाःदःगु लु जुइफु । का.म.पा. लागादुने दर्ता जुयाच्वंगु गुलि नं स्कुल, सरकारी बाय् गैरसरकारी स्कुलय् ‘येँदेय् म्हसीके’ नामं पिहां वयाच्वंगु १–८ तगिंतकया सपूm छ्यलेमाः धकाः लागु याके बीगु अतिकं च्वछायेबहःगु ज्या खः ।

नेपालभाषा न्हना वनेत्यंगु इलय् स्थानीय विषय धकाः त्वहः तयाः भाषा ब्वंकेगु पलाः आवंलि सुनानं लिकाये मफयेक परन्तुतक न्ह्यानाच्वनी धयागु मनंतुने । उगु ईया सकल नगरसभाया दुजःपिं सकलें धन्यवादया पात्र खः । यक्व यक्व सुभाय् बियाः वय्कःपिनिगु नां न्ह्याबलें वडावासिपिंसं लुमंका च्वनेमाः ।

थुगु च्वसुया मू आज्जु धयागु ‘येँदेय् म्हसीके’ १ – ८ तगिं तकया सपूm दुवालाः थःगु नुगःखँ प्वंकेगु खः । थुगु च्यागुलिं सपूm गुगल ट्रान्स्लेशन पुचःया स्यल्लाःम्ह दुजः पासा विद्या दलिपाखें जिगु ल्हाती लाःगु खः । वय्कःयात यक्व यक्व सुभाय् । गुगल ट्रान्स्लेशन पुचःया सकल पासापिं आलुपालु नसाछेँय् औपचारिक ज्याझ्वः यानाः लःल्हानादीगुलिं उगु पुचलय् ब्वति कयादीपिं विगेन तुलाधर, पौभाः साय्मि, सुरेन्द्रभक्त श्रेष्ठ, नीतु डंगोल, लुमु श्रेष्ठ व विद्या दलिपिंत आपालं सुभाय् बियाच्वना । वय्कःपिनिगु श्रद्धां भय्ब्यूगु ज्याझ्वः न्ह्याबलें लुमंकाच्वने । वय्कःपिनिगु भाषा, साहित्य, संस्कृति नापं नेवाः म्हसीकायात गथे यानाः ल्यंकातये धयागु दुग्यंगु मतिना गुबलें सुपाः मवनेमा । अले न्हूपुस्तापिंत नं ग्वाका यंकेगु ज्याय् बः बियाच्वने फयेमा ।

फुक्कं सपूm सरसरति स्वयाबलय् सपूm तयार यायेत छम्ह ब्यक्ति मखु, पुचः हे दुगु जुयाच्वन । वय्कःपिं खः– रामप्रसाद सुवेदी, तारापति खरेल, मोतिराज खनाल, वरुणप्रसाद श्रेष्ठ, प्रा. डा. चुन्दा बज्राचार्य, प्रा. मदनरत्न मानन्धर, स.प्रा. पुष्प नारायण मानन्धर, नन्दकाजी श्रेष्ठ, काय बहादुर नेपाली, राकेश श्रेष्ठ, सन साय्मि, सिल्भा प्रधान, सुनिता मानन्धर, सरस्वती तुलाधर, सृजना शाक्यया नापनापं सुरेश किरण, अर्विन्द्रमान सिंह, एकाराम सिं, रेखा शाक्य व रेखादेवी श्रेष्ठपिनिगु अले लिपांगु तगिंया सफुती गुह्येश्वरी श्रेष्ठपिनिगु नं ग्वाहालि दुगु जुयाच्वन । वय्कःपिं सकसिनं थःथःगु थासं बियादीगु हःपालं हे थुगु सपूm पिदंगु खः धयागु खँ झीसं लुमंके माः । वय्कःपिं सकलें सुभाय्या पात्र भाःपिया च्वना । स्थानीय विषयया नामं नेपालभाषा ब्वंकेगु पलाः ल्ह्वनादीपिनिगु नां न्ह्याबलें लुमंका च्वनेमाः ।

येँ महानगरपालिकां हे सर्वाधिकार कयाः पिथंगु सपूmया कपिराइटया अनुमति मकासे हानं पिथने मज्यूगु सुचं बियातःगुलिं बजारय् माःकथं क्षतिपूर्ति याये मफतकि नक्कल पिकाये मदयेमा धकाः याःगु दुग्यंगु बिचाःया लिच्वः खः । न्हूगु शिक्षा नीतिकथं थ्व सपूmया तगिं १–८ तक जक महानगरपालिकाया अधिनय् दुगु अधिकार छ्यलाः लागु याःगु जुयाच्वन । थ्वयां च्वय्या तगिमय् नं छ्यलेगु निंतिं पहल याइपिं छथ्वः नेपालभाषा ह्यःमिपिं न्ह्यचिलाच्वंगु दयेमाः धकाः मनंतुना । ख ला, च्वय्या तगिं स्थानीय सरकारया लागा दुने मलाःगुलिं प्रदेश बाय् केन्द्रीय सरकारया खापा घ्वाराघ्वारा यायेमाःगु अवस्था वयेफु । तर खापा खनीपिं हे मालेत समस्या वयेफु । झी सजग जुयाच्वने माः । थुगु शिक्षा १ – १२ तक लागु यायेगुली शिक्षा मन्त्रालय गुलि तक सकारात्मक जुइ, आः हे अनुमान याये अःपु मजू ।

माननीय राजेन्द्र प्रसाद श्रेष्ठया पहलय् देशया शिक्षा प्रणालीइ राष्ट्रिय पाठ्यक्रम २०७६ अन्तर्गत स्थानीय पाठ्यक्रम ब्वंकेफइगु कानूनया घोषणा यायेधुंकाः लागु याःगु थुगु शिक्षा नीतिं येँ देसय् च्वनाच्वंपिं मस्त फुक्कसित थःगु भाय् ब्वनेगुपाखें बन्चित याये मज्यूगु खँ थन लुमंकेबहःजू । गैर नेवाः जुयाः नं नेवाःतय् बारे छाय् ब्वनेमाल धकाः पचिं धस्वाकीपिं दयेफु, तर उमित येँ महानगरपालिकादुने जीवन निर्वाह यायेगु मति दःसा स्थानीय विषयपाखें थः मस्तय्त छखे तये मज्यूगु तर्कसंगत खँ न्ह्यःने तयाः म्हुतुप्वाः ती फइगु तार्किक लिसः झीसं बियाच्वनेमाः ।

विकसित राष्ट्रया शिक्षानीतिकथं माध्यम भाय् व ऐच्छिक भाय् धकाः प्रावधान दयेका तःगु दइ । उकिं हे न्यायपालिकाय् थःम्हं सःगु भाय् न्ववाये दइगु व्यवस्था न्ह्याथासं दयाच्वनी । नेपालय् सलंसः दँ न्ह्यवंनिसें भाषा ख्यलय् जुयाच्वंगु दमनया हुनिं झीके थःगु अधिकार माः धकाः धायेत तकं चेतना शून्य जुइगु शिक्षा नीतिं गःपः तियाच्वंगु दु, थ्वपाखें झी सकलें सजग जुइमाः । गैर नेवाःतय्सं नेवाःभाय् ल्हानाक्यंगु स्वयेदःसा जक मिडियाकःमितय्सं नेवाः खँग्वः गथे उच्चारण यायेफइ धकाः स्वयेखनी । ‘येँयाः’तकं न्ववाये मसःपिं मिडियाकःमितसें नेवाःतय्त हिबाय् चबाय् यायेक तुच्छ मनस्थिति ब्वलंकीगु शिक्षा नीति दतले देय्या मनूत स्वतन्त्र धायेत अझ नं थाकुइ तिनि । थ्व समस्या लिपा लिपा मवयेमा धकाः झीसं मनंतुने ।

छगूगु तगिंया ब्वनेज्वलं स्वयाबलय् भाषा, नखःचखः, भेषभूषा, न्हिया न्हिथंया नसात्वँसा, क्वथाय् दइगु ज्वलं, मस्तय् लं, संस्कार, सम्पदा, शीप कला कौशल, ब्यवसाय, कुमार व कुमारी पुजा, स्वास्थ्य, सुचुकुचु, कासा व दकलय् लिपा ब्यक्ति म्हसीका अले नेवाः आखः च्वये सयेकेगु तरिका न्ह्यब्वया तःगु दु । प्रत्येक ब्वय् नेवाः खँग्वःयात जनसाधारणयात ध्वाथुइकेकथं खय्भासं नं अर्थ छ्यानातःगु बांलाः जू । मस्तसें नेवाः खँग्वः गुलितक न्ववायेफु थ्व हाथ्या जुइफु । नेवाः भाय् सयेकाः जागिर नयेदइमखु धयागु मनस्थिति दुपिंसं ला थ्व पलाःयात ब्यक्वःमिखां स्वइगु स्वभाविक हे जुइ, तर मस्त तःधी जुइधुंकाः मांबौपिंसं स्यना मब्यू धकाः न्वानाः धाइबलय् तिनि सियावइ– क्ष्त धबक तयय बितभ धकाः । स्कुलया शिक्षकत न्ह्यलं चालकि जक मस्तय्सं याकनं सयेकी, उमित छु स्यन व हे सयेका काइगु खः ।

छगू तगिंनिसें हे व्यक्ति म्हसीका धकाः थीथी ख्यःयापिं नेवाः व्यक्तित्व म्हसीके बीगु आजु ज्वनाः दुथ्याकातःपिं थुकथं दु– मास्टर जगत सुन्दर मल्ल, चन्द्रमान मास्के, संगीना वैद्य, अमर चित्रकार, वैकुण्ठ मानन्धर, चन्द्रकान्ता जोशी, चित्तधर हृदय, मोतिलक्ष्मी उपासिका, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, भृगुराम श्रेष्ठ, शंखधर साख्वाः, धुँस्वां साय्मि, नारायण गोपाल, धम्मावती, कृष्णभाइ महर्जन, सत्यमोहन जोशी, शुक्रराज शास्त्री, माणिक मान चित्रकार, मदनकृष्ण श्रेष्ठ, विद्यावती कसाः, सिद्धिदास महाजु, महेन्द्र मल्ल, गंगालाल श्रेष्ठ, दयावीर सिंह कसाः, धर्मादित्य धर्माचार्य, पद्मरत्न तुलाधर, धर्मभक्त माथेमा, सिद्धिमुनि शाक्य, प्रेमबहादुर कंसाकार, निष्ठानन्द बज्राचार्य, डा. चुन्दा बज्राचार्य, चिनिकाजी ताम्राकार, सिद्धिनरसिंह मल्ल, जगत प्रकाश मल्ल, केशव उदास आदि व्यक्तिपिंत थीथी तगिमय् म्हसीके बीकथं दुथ्याकातःगु च्वछायेबहःजू । वय्कःपिनिगु देनं हे नेपाः म्हसियाच्वंगु खः ।

छगूनिसें न्हय्गू तगिंतक व हे विषयवस्तु दुथ्याकाः विविधता न्ह्यब्वयातःगु नं लुमंकेबहःजू । आः च्यागू तगिंया सपूm छकः बिस्कंकथं दुवाला स्वये । छगू तगिंनिसें निरन्तर रूपं ब्वनाः थहां वनीपिं मस्तसें च्यागू तगिमय् थ्यनकि अवश्य नं नेवाःभाय् तजिलजिया म्हसीका बारे यक्वं खँ सीकेधुंकल जुइ धयागु अनुमान यायेफु । उकिं थ्व धुंकाः गुंगू व झिगू अले प्लस टू थ्यनीबलय् भाषा जक मखु, साहित्यया नं यक्वं खँ सीके धुंकीगु खनाच्वना । च्यागू तगिंया विषयवस्तु न्ह्यब्वयेकथं दकलय् न्हापां भाषायात कयातःगु दु । च्यागू तगिं थ्यनेधुंकाः इमिसं गुलितक न्ववाये पैm, प्रयोगात्मक शैक्षिक पाठ दुथ्याका तःगु धाःसा मखना । भाय् धयागु छ्यलायंके माः, अले तिनि ताः ईतक लुमनाच्वनी । थौंकन्हय् विज्ञान व प्रविधिया आधारय् मस्त ब्वलना च्वंगुलिं छुं छुं विषय उकियात नं कःघानाः वनेदःसा ज्यू थें च्वं । ँष्चकत जबलम प्लयधभिमनभ कथं विज्ञानया खँ नं मस्तसें थःगु भासं सीके फइ ।

आः भाषाया ख्यःयात छकः दुवाला स्वये । च्यागू तगिमय् भाषा ख्यःदुने विभक्तियात न्ह्यब्वया तःगु दु । तर मुक्कं हे सरलकथं परिमार्जन यायेमाः थें जितः ताः । छाय्धाःसा, न्हय्गू तगिमय् कारक धकाः ब्याकरणया खँ दुथ्याकाः च्यागू तगिमय् विभक्ति धकाः दुथ्याका तःगु दु । वास्तवय् भाषा विज्ञानकथं कारक, विभक्ति व प्रत्यय (लितँसा) छगू हे खः । न्हापां नां (नाम) व नाप स्वानावइगु पुलिङ्ग (बाजाः), माजाः व छुटे मजुइक नाम खँग्वः निं म्हसीके बीमाः थें ताः । उकी स्वानावइगु बचन तःबचं व चिबचं (क्ष्लनगबिच, एगिचब)ि अले नांनाप स्वानावइगु म्ह व गु प्रत्यययात ध्वाथुइकाः जक कारकया खँ न्ह्यथने दःसा भाय्या मू सीके फइ थें ताः । कारक धयागु अर्थकथं जुइ, विभक्ति संरचनाकथं स्वाना च्वनीसा लितँसा (प्रत्यय) स्वानाः खँपुया अर्थ पूवंकी । थ्व भाषा सिद्धान्तया कथं न्ह्यागु भाषाय् नं दयाच्वनी ।

सुनां, सुयात, गन, गथे, छुकिं, गुबलय् धयागु खँ सीकेत कारक व विभक्ति छ्यलेगु याइ । अंग्रेजी भाषाय् प्रत्यय स्वानाः विभक्ति वइगुयात उपसर्ग ९एचभउयकष्तष्यल० कथं कयातःगु दु । तर एशियाली भासय् एयकत एयकष्तष्यल कथं दुथ्याका तःगु दु । उकिं– जि, जिं, जितः, जिकेय्, जिगु, जिम्ह, जिथाय् आदि म्हसीकाः जक मेमेगु खँ स्वानायंके दःसा अःपुक थुइका काइ थें ताः । वया म्ह्याचं (म्ह्याय्) चम्चां जिगु छेँय् जा नल– थें जाःगु सरल खँपुपाखें भाषाया मू मू खँ सीका कायेफइ थें ताः ।

थ्व खँपुयात मेमेगु भासय् नं अनुवाद यानातलकि स्यनामि व ब्वनामि निखलःसिनं याउँक थुइका काइ धयागु जिगु विश्वास दु । उकिं नां नाप स्वानावइगु लितँसा न्ह्यब्वयाः यासु (क्रिया)पाखें थः–कतःया (आत्म व पर) फरकपन नेपालभाषाया विशेषता खः । खय् भासय् थें पुरुषकथं क्रिया खँग्वलय् लितँसा हिली मखु । अथे हे च्यागू तगिंया निंतिं ताजिग्वः व विशेषण नं उलि हे महत्वं जाः । भाषाया खँ ल्हायेबलय् ब्यावहारिककथं दसु बियाः ध्वाथुइके माः थें ताः । मुक्कं सपूm व विषयवस्तु इब्यःकथं पाय्छि जूगु तायेका च्वना ।

लिच्वःकथं धायेगु खःसा येँदेय् म्हसीके– येँय् जक लिमकुंकूसे देय्न्यंक छ्यलेफइकथं छ्यलायंकेत वृहत रूपया सपूm तयार यायेमाःगु खँ लुमंकाः न्हूगु संस्करण याकनं पिहां वइ धकाः मनंतुना । शुभम् ।

च्वमि हलिं नेवाः दबूया संरक्षक खः