देश कंगाल जुइगु कारण चरम भ्रष्टाचार

क्यारेबियन राष्ट्र हाइटीया नां नेपाःया जनताया निंतिं गुमनाम जुयाच्वंगु खः । वि.सं. २०७२ सालय् नेपालय् तःधंगु भुखाय् ब्वयाः यक्व धनजनया नाश जुल । वयां लिपा तिनि न्ह्याम्हं नेपाःमितय्गु म्हुतुइ हाइटी थें तःधंगु विपति वल धकाः न्ह्याथाय् नं चर्चा यायेगु जुया वल ।
सन् २०१० य् हाइटीइ नं तःधंगु भुखाय् ब्वयाः राजधानी पोर्ट ओ प्रिन्स तहसनहस जुल ।

२ लाख ५० हजार मनूतय् ज्यान काल, ५ लाख जनता घरवारविहीन जुल । हाइटीया पुनःनिर्माणया लागि विश्वया दाता राष्ट्रतय्सं लाखौलाख धनराशीया ग्वाहालि नं बिउगु खः । तर हाइटीया नेतानिसें उच्च अधिकारीत अति भ्रष्ट जुयाच्वंगुलिं यानाः विदेशं वःगु लाखौ लाख डलरय् रजाँइ यानाः जनतायात पुनःनिर्माण याना बीगु आश जक क्यनेगु ज्या यात ।

हाइटीया नेतानिसें उच्च कर्मरीत देशया सम्पत्ति लुटे यानाः झन झन धनी जुयाच्वनसा देश व जनता धाःसा झन झन कंगाल जुजुं वनाच्वन । जिं हाइटीया ऐतिहासिक व राजनीतिक घटनाक्रम बारे छुं भचा उल्लेख यायेगु कुतः याये । क्यारिबियन देय् हाइटी प्राकृतिक रुपं अति धनी देश खः । स्वखेरं समुद्रं घेरे यानातःगु दुसां छखे जःलाखःला देय् डोमिनिकन रिपब्लिक दु ।

हाइटीया समथर जमिन स्वब्वय् छब्व भाग दुसा अति उत्पादन जुइगु भूमि खः । ३६५ न्हुं खेतीया निंतिं उपयोगी जमिन खः, मेगु निब्व पहाडी व जंगलया ब्व खः । पहाडी भागया जमिनय् नं फलफुल खेतीया लागि अति उत्तम भूभाग खः । थुलि जक मखु, प्रकृतिया अपार खानी नं दुगु देश खः । विशेष यानाः हिरा, लुँ व मेमेगु बहुमुल्य पत्थरया खानी दुगु देश खः ।

आःतकया इतिहासं क्यनाच्वंगु दु दासतय्सं उपनिवेशक शासनपाखें मुक्त याःगु हाइटी छगू जक देश खः । दास नेता जिनज्याक डिस्यालीन हाइटीया सम्राट घोषणा यात । तर दासनेता नं देशय् शान्ति हयेत असफल जुल । सन् १९१५ पाखे जातीय द्वन्द्व चर्के जुल ।

हाइटीया जःलाखःला डोमिनिक रिपब्लिकन धाःसा स्वर्ग थें जुयाच्वंगु दु । नेतात भिपिं जुयाच्वंगुलिं यानाः पर्यटन विकास उच्च रुपं यानाच्वंगु दु । कृषि आधारित उद्योग व व्यापार वृद्धि यानाः देश झन झन धनीया नापनापं जनताया आर्थिकस्तर नं बढे जुया वनाच्वंगुलिं यानाः पुरा देशय् शान्तिया अनुभव जनतां याये खन । हाइटी धाःसा देश हे नर्क थें जुयाच्वंगु दु ।

कारण उद्योग, व्यापार, कृषि चौपट जुयाच्वंगु दु, राजनीतिक अस्थिरया कारणं यानाः पूरा देश हे अशान्ति जुयाच्वंगु दु । हाइटीयात स्पेनं २०० दँ तक उपनिवेश यात धाःसा फ्रान्सं १०४ दँ तकं उपनिवेश शासन यात । फ्रान्सं शासन यानाच्वंगु इलय् अफ्रिकी देशया अफ्रिकाया हब्सीत हयाः कृषि ज्याय् व खानी उत्खनन याकाः सम्पत्ति लुटे यानाच्वंगु खः ।

सन् १८०१ सालपाखें दासत छप्पँ जुयाः देशयात मुक्त यात । आःतकया इतिहासं क्यनाच्वंगु दु दासतय्सं उपनिवेशक शासनपाखें मुक्त याःगु हाइटी छगू जक देश खः । दास नेता जिनज्याक डिस्यालीन हाइटीया सम्राट घोषणा यात । तर दासनेता नं देशय् शान्ति हयेत असफल जुल । सन् १९१५ पाखे जातीय द्वन्द्व चर्के जुल । व हे मौकय् अमेरिकाया सेना शान्तिया नामं वनाः २० दँ तक अमेरिका अघोषित रुपं शासन यानाच्वन ।

अमेरिकां थःगु अधिनय् लानाच्वंगु इलय् थःगु भक्ति याइपिं नेतात जक तयार याःगु मखु, थः भक्ति याइपिं उच्चतहया सेनातय्सं नं प्रभावय् तयागु ज्या यात । सन् १९६४ सालपाखे सेनाया जनरल याया डक विद्रोह यानाः आजीवन राष्ट्रपति जुल । याया डकया मृत्यु लिपा वया काय बेबी डक नं राष्ट्रपति जुल । बेबी डक नं आजिवन राष्ट्रपति धकाः घोषणा यायेसातकि जनता असन्तुष्ट जुयाः सतकय् कुहां वल ।

व हे मौकाय् मेम्ह सेना जनरल हानं कू यानाः सत्ता थःगु ल्हातय् काल । सन् १९९१ सालपाखे जक राष्ट्रपतिया चुनाव याकल । राष्ट्रपतिया चुनावय् भाग कयाः पीन बेट्राड एरिसटिङ न्हापांम्ह जनतापाखें राष्ट्रपति जुइत सफल जूम्ह नेतात खः । तर नागरिकपाखें देशया उच्च पदय् च्वनाः शासन यानाच्वंगु खनाः सेनां हानं क्रुद्ध जुयाः कू यानाः शासन थःगु ल्हातय् काल ।

जब सेनां कू यानाः सत्तां चीकल अमेरिका अति क्रुद्ध जुल । अमेरिकां छखें नाकाबन्दी यातसा मेखें अमेरिकी सेना हाइटीइ छ्वयाः सेनायात दबे यानाः एरिसटिङयात सत्ताय् फ्यतुकेगु ज्या यात । राष्ट्रपति एरिसटिङ नं सेना खनाः क्रुद्ध जुयाः आखिरय् राष्ट्रिय सेना भंग यानाः वयागु थासय् पुलिस फोर्स स्थापना यात । जब राष्ट्रिय सेना भंग यात, द्वलंद्वः सैनिकतय् रोजगारी चौपट जुल ।

सेना उत्तेजित जुइगु स्वाभाविक खः । आखिरय् सेनां अशान्ति मचे यायेगु ज्या सुरु यात । भूपू सैनिकतय्सं अशान्ति मचय् यानाच्वंगु कारणं यानाः राष्ट्रपतिं युएनयात ग्वाहालि फ्वन देशय् शान्ति स्थापना यानाः बीमाल धकाः । सन् १९९४ सालपाखे बहुराष्ट्रिय सेना शान्ति स्थापना यायेगु नामं हाइटीया भूमिइ परेड म्हिताच्वंगु दु, तर शान्ति स्थापना यायेत असफल जुयाच्वंगु दु ।

हाइटीया जनता विश्वास मयाः, युएनया बहुराष्ट्रिय सेनां शान्ति स्थापना याइ धकाः छाय्धाःसा युएन संस्था अमेरिकाया इशाराय् प्याखं हुलाच्वनीम्ह जूगुलिं यानाः खः । वास्तवय् हाइटी राजनीति अस्थिरया नापनापं अशान्ति जुयाच्वंगु कारणं थथे जुयाः खः । छगू ला जातीय कलह अर्थात हब्सी जाति व मुलाटो जाति (आदिवासी) दथुइ बरोबर संघर्ष जुयाच्वनी ।

मेगु कारण देशया राष्ट्रिय सेना भंग यानाः खःसां हानं मेगु कारण राजनीतिक अपराधीकरण जुया वनाच्वंगुलिं यानाः खः । थ्व स्वंगू खेलया रणनीतिकार अमेरिका खः धकाः आरोप बीगु यानाच्वनी । जब नेतात विदेशी भक्त जुयाच्वनी व नेतातय्सं देशयात कंगाल यानाच्वनी । हाइटीया हर्ताकर्ता नेतात नं विदेशभक्तया नापनापं चरम रुपं भ्रष्टाचार यानाः धनी जुयाच्वंपिं खः ।

हाइटीया नेतांनिसें सांसदत तकं बहनी जुलकि जहाजय् च्वनाः अमेरिकाया मियामी राज्यय् बास च्वंवनीसा सुथय् जुल कि हानं जहाजय् च्वनाः हाइटी वयाः अफिसय् वनाः फाइल चेक यायेगु ज्या यानाच्वनी । झीगु देश नं हाइटीया अवस्थाय् लाः वनी ला धकाः जनता ग्याःचिकु जुयाच्वंगु दु । छाय्धाःसा थनया नेतात नं हाइटी थेंज्याःपिं जुयाच्वंगु दु ।