ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

कर प्रणाली प्रति बुद्धया बिचाः

# त्रिरत्न मानन्धर “सद्धम्म कोविद”

अनिवार्य रुपं सरकारयात पुले माःगु तर उकिया प्रत्यक्ष लाभ दावी याये मदइगुयात करया परिभाषा कथं कयातःगु दु । कर राज्यया श्रोत खः । राज्यपाखें यायेमाःगु विभिन्न ज्याखँ पूवंकेत कर कायेगु चलन जूगु खः । सामान्यत कर धयागु आर्थिक क्रियाकलापया वापत म्हइगु खः ।

तर थौंकन्हय् राज्यपाखें विभिन्न नियम दयेकाः आर्थिक क्रियाकलाप नाप सम्बन्ध मदुगु ज्याखँय् नं कर म्हयेगु चलन जुयावःगु दु । आयकर, सम्पत्ति कर, मूल्य अभिवृद्धि कर, घरजग्गा कर धका विविध प्रकारया कर थौंकन्हय् राज्यपाखें म्हयाच्वंगु दु । कर मपुलीपिं मनूत सजायया भागीदारी जुइमालीगु जुयाच्वन ।

थुकथं करं क्यंकाः म्हइगु हे कर खः । कर कायेगु चलन सभ्यताया शुरुवात निसें दयाच्वंगु खँ भगवान बुद्धं अग्गञ्ञ सुत्रय् कनाबिज्याःगु दु । २६०० वर्ष न्ह्यः बुद्ध जन्म जुयाबिज्याःगु ई स्वयां न्ह्यवः हे कर कायेगु चलन दयेधुंकूगु खँ पालि साहित्यय् स्पष्ट यानातःगु दु । लिपा पश्चिमेली विद्वान व अर्थशास्त्रीपिंसं थुकियात छगू निश्चित पद्धति कथं विकासया लागि प्रयास जुल ।

कर प्रणाली गुकथं प्रभावकारी यायेफइ धकाः विभिन्न बिचाः प्वंकाः आपालं सफूत च्वयेगु ज्या जुयावन । आधुनिक कर प्रणालीया शुरुवात गुकियात आपालं राज्यं नालाच्वंगु दु, उकिया न्ह्यलुवा अर्थशास्त्री एडम स्मिथ खः । वय्कःया पाखें करयात प्रभावकारी यायेगु गुगु सिद्धान्त प्रतिपादन यानावन, उकियात आःतक नं संसारं नालेगु जुयाच्वंगु दु ।

राज्ययात आम्दानीया छुं भाग पुलेगुयात राजबलि धकाः वसपोलं धयाबिज्याःगु खः । कर कायेगु जक मखु कर पुलेगु सामथ्र्य दयेकाबीगु नं राज्यया दायित्व खः धकाः चक्रवर्ति सिंहनाद सुत्तय् कनाबिज्याःगु दु ।

नेपालय् थीथी तवरं संघर्ष यानाः बल्लबल्ल न्हूगु संविधान व उकिया मार्फत देशयात संघीयता कथं न्ह्याकेज्याया कार्यान्वयन जुयाच्वंगु थ्व इलय् थीथी कथंया कर, करया दायरा व करया दरया वृद्धिया कारणं असन्तोष ब्वलनाच्वंगु दु । आपालं मनूतय्सं बलिदान यानाः प्राप्त जूगु संघीयताप्रति हे थीथी कथंया करया कारणं छगू कथं वितृष्णा जूवनीगु सम्भावना अप्वयाच्वंगु दु ।

देश संघीयताय् वनाः जनतायात राहत मखुसे आहत जुइगु आभास करया कारणं जुयाच्वंगुयात इलय् हे सम्बोधन यायेमफत धाःसा संघीयता हे असफल जूवनीगु खतरा ब्वलनेफुगु विज्ञपिंसं धयाच्वंगु दु । सामान्यतः छुं नं विषयय् दोहोरो कर कायेगु अवस्था मदयेमाःगु खः । तर नेपालय् थीथी विषयय् दोहोरो जक मखु तेहरो कर तक नं कायेगु प्रचलन जुयाच्वंगु दु ।

छगू हे आर्थिक गतिविधिइ भन्सार, अन्तशुल्क, मूल्यअभिवृद्धि कर अले आयकर कायेगु चलन धयागु गरिब जनतायात अझ गरिब यायेगु जक खः । कर म्हयेगु तर करदातापिंत छुं नं प्रत्यक्ष लाभ मदइगु, विकास निर्माणया ज्या नं सीदयेक जुयामच्वंगु तर राज्यया नेतातय्सं थःगु व्यक्तिगत प्रयोजनया लागि प्रशस्त खर्च यानाः करया रकम दुरुपयोगु जुयाच्वंगु हुनिं कर पुलेगु प्रति नकारात्मक धारणा वृद्धि जुजुं वनाच्वंगु दु ।

राज्य पाखें काइगु कर प्रति न्हापां निसें जनताया नकारात्मक धारणा दु । राज्यपाखें करं क्यंकाः, मपूसा थीथी दण्ड सजाय जुइ धकाः ख्यानाः जनतायात बाध्य यानाकाइगु जूगुलिं मंमदयेक मनूतसें कर पुलीगु खः । करया प्रति विज्ञतय्गु तकं नकारात्मक धारणा दु । बिसौं शताब्दीया महान वैज्ञानिक अल्वर्ट आइन्स्टाइन पाखें करपाखें वाक्कदिक्क चायाः छक्व धयादीगु दु कि जिं न्ह्यागु खँ नं अःपुक थुइकेफु तर करया बारे जिं छुं हे थुइके मफु ।

कर थें जटिल विषय मेगु जिं मखनाः धकाः कर प्रति कटाक्ष यानादीगुुुुु खः । बुद्धं थम्हं आर्जन याःगु आम्दानीपाखें थीथी वर्गयात सहयोग यायेमाःगु खँ कनाबिज्याःगु दु । थम्हं आर्जन याःगु आम्दानीपाखें मेपिंत नं हित याये फःसा उगु आर्जन सार्थक जुइगु बिचाः बुद्धया खः । दानया महत्वया बारे आपालं खँ वसपोलं कनाबिज्याःगु दु ।

थःके दुगु मेपिंत इनाबीमाः धयागु स्यनाबिज्याइम्ह बुद्धं राज्ययात पुलेमाःगु करयात विरोध याइगु ला खँ हे मदु । वसपोलं तत्कालीन राजा महाराजापिंत आध्यात्मिक उपदेशया नापनापं गुकथं कर म्हयेगु व उकिया सदुपयोगु गुकथं यायेगु बारे आपालं खँ कनाबिज्याःगु दु । राज्यं कर म्हयेमाः तर व न्यायोचित कथं जुइमाः धयागु वसपोलया धापू खः ।

आम्दानीया श्रोत मदुपिं व खर्च यायेत पर्याप्त आम्दानी मदुपिंत कर कायेगु धयागु विद्रोहया निमन्त्रणा बीगु खः धका कूटदन्त सुत्तय् धयाबिज्याःगु दु । कर पुलेगु जनताया दायित्व खःसा करया सदुपयोग व उचित प्रयोग राज्यया दायित्व खः । थःके दुगु बस्तु मेपिंत इनेमाः धयागु सन्दर्भय् वसपोलपाखेंं पञ्चबलिया उपदेश बियाबिज्याःगु खः ।

पंचबलि धयागु थम्हं आर्जन याःगु आम्दानीया प्रयोजन थः परिवारया लागिं, थःथाय् वःपिं पाहाँपिनि लागि, मदयेधुंकूपिं ञातिबन्धुपिनिगु नामय्, समाजया हित याइपिनिगु लागि व राज्यया लागि धकाः न्यागू वर्गयात हित जुइकथं खर्च याये सयेकेमाः धयाबिज्याःगु खः ।
पंचबलि मध्ये न्यागूगु बलि राजबलि खः ।

राज्ययात आम्दानीया छुं भाग पुलेगुयात राजबलि धकाः वसपोलं धयाबिज्याःगु खः । थुकथं वसपोलं राज्ययात कर पुलेगु लागिं प्रेरित याना बिज्याःम्ह न्हापांम्ह आध्यात्मिक गुरु कथं कायेफु । राजबलि उबलय् जक न्यायोचित जुइ गुबलय् राज्यं जनतायात थीथी कथंया रोजगारया व्यवस्था यानाः उल्लेख्य आम्दानी यायेफइगु अवस्था दयेका बी ।

कर कायेगु जक मखु कर पुलेगु सामथ्र्य दयेकाबीगु नं राज्यया दायित्व खः धकाः चक्रवर्ति सिंहनाद सुत्तय् कनाबिज्याःगु दु ।
न्यायोचित कर कायेमाः व जनतायात दुःख बीकथं कर कायेमजिउ धयागु वसपोलया सन्देशयात आत्मसात यासें अशोक महाराज पाखें करप्रणालीयात जनता मैत्री जुइकेगु निंतिं थीथी कथंया गतिविधि याःगु उल्लेखनीय जू ।

लुम्बिनीया अशोक स्तम्भय् उल्लेख जुयाच्वंगु ब्राम्ही लिपिया उबलिके कटे अथभागिएच धयागु लुम्बिनी गामय् च्याब्वय् छब्व कर छुट याःगु अर्थय् कयातःगु दु । कर छुट यायेगु लागिं अशोकपाखें राज्यया ढुकुटी याकनं फुनावनीगु युद्ध थेंज्याःगु ज्या व अनावश्यक राज्यया खर्च क्वपालाः थीथी कथंया जनहितकारी ज्या याःगु खः ।

थाय्थासय् लःया व्यवस्था याःगु, पाटिपौवाया व्यवस्था अले मनूतय्गु जक मखसे पशुतय्गु अस्पतालया तकं व्यवस्था यायेफुगु धयागु राज्यपाखें अनावश्यक खर्च क्वपालाः हे जक सम्भव दुगु खः ।

थुकथं कर कायेमाः तर व न्यायोचित जुइमाः, उकिया सदुपयोग जुइमाः, ममंदयेक कर पुलेगु वातावरणया पलेसा लय्लय् तायाः पुलेगु अवस्था जुइमाः धयागु बुद्ध शिक्षायात हृदयंगम यानाः नेपाःया कर प्रशासन न्ह्याःवन धाःसा सहज कथं कर म्हयेगु ज्याय् सफल जुइफइगु खँय् निगू मत जुइमखु ।