ने. सं. ११४४ कछलागा तृतीया -

कोरोना संक्रमणय् जलवायु परिवर्तनया भूमिका

मणिरत्न शाक्य

ज्यानमारा ल्वय्या रुपय् हलिमय् न्यनावंगु कोभिड १९ अर्थात कोरोना भाइरसया उत्पत्ति व संक्रमन गथे जुयाः जुल धयागुबारे व्यापक अध्ययन, अनुसन्धान जुयाच्वंगु दु । तर थ्व हे कारणं जूगु धकाः यकिन यानाः धाये फयाच्वंगु मदु । वैज्ञानिकतय् विश्वास दु कि थ्व भाइरसया उत्पत्ति चिकंलापापाखें जूगु खः। बेलायतया क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय्या कोरोना महामारी अध्ययन पुचःया मुख्य शोधकर्ता डा. रोवर्ट बेयरं कोरोना भाइरसया संक्रमण चिकंलापापाखें जूगु जुइ धयागु खँय् विश्वास यायेफइगुआपालं आधारत दु धयादीगु दु ।

डा. रोवर्ट बेयरंं धयादीकथं कोरोना ‘जुनोटिक डिजिज’ जूगु जुयाः थ्व चिकंलापां पशुपंक्षीतय्त अले पशुपंक्षीपाखें मनूतय्त संक्रमण जूगु जुइ धयागु अनुसन्धानया मुख्य विषय जुयाच्वंगु दु । चिकंलापाया म्हय् सछिगू ताजिं मल्याक थीथी कथंया कोरोना भाईरस दयाच्वनीगु प्रमाणित जुइधुंकू्गु दु । गुकी सार्स कोभ १, मर्स कोभ व इबोला थें जाःगु भाइरसत नं दुथ्यानाच्वंगु दु ।

डा. रोवर्ट बेयरं हानं धयादीगु दु कि कोरोना भाइरस महामारीया रुपय् हलिमय् न्यनावंगुया लिउने जलवायु परिवर्तनया तःधंगु भूमिका दयाच्वगु खँय् विश्वास यायेफु । अध्ययन पुचःया अनुसन्धानकर्तातय्सं धयाच्वंकथं विश्वव्यापी रुपय् खनेदुगु वायुमण्डलीय तापमान वृद्धिं यानाः वंगु सछि दँया दुने विश्वय् वनस्पति व वनजंगलय् तःधंगु हिउपाः वःगु दु । वायुमण्डलीय तापमान वृद्धिया कारणं वनजंगलय् च्वनीपिं पशुपंक्षीतय् वास स्थान ख्वाउँथाय् पाखे सरे जुया वनाच्वंगु दु । नापं मानवीय कारणं जंगल फडानी व मिं नयाः पशुपक्षीतय् वासस्थान हिला वनाच्वंगु दु । थ्व हे क्रमय् एशिया महादेशया चीनया दक्षिण भेग व, व नाप स्वानाच्वंगु म्यानमार व लाओसया ख्वात्तुगु जंगल थौंकन्हय् चिकंलापात च्वनीगु उपयुक्त वासस्थान जुयाच्वंगु अनुसन्धानय् न्ह्यथनातःगु दु । थ्व हे चिकंलापानाप संसर्गय् वःपिं पशुपंक्षीतय् पाखें मनूतय्त कोरोना संक्रमण जूगु अनुमान जुयाच्वंगु दु ।

थ्व हे झ्वलय् वैज्ञानिकतय्सं धयाच्वं कथं छखेर वैश्विक तापमान वृद्धी जुयाः कोरोना संक्रमणया भयावहस्थिति न्यनावंगु खने दुसा मेखेर अप्वया वनाच्वंगु वायु प्रदूषण व कार्वन उत्सर्जन मनूतय् स्वास्थ्यय् बांमलाक्क लिच्वः लाकिगुया कारण जुयाच्वंगु दु । कोरोना संक्रमणया इलय् मनूतय्त श्वास प्रश्वासया समस्या पिदनिगु स्वाभाविक प्रक्रिया खः । तर थ्व हे इलय् वायु प्रदूषणं श्वासप्रश्वासय् मेगु समस्या अप्वयेका बिउगुलिं मनूतय्सं अकालं मृत्यु फयेमालाच्वंगु दु ।

अमेरिकाया ‘केरी इन्स्टिच्यूत अफ इको सिस्टम स्टडिज’ नांया अध्ययन संस्थानया डा. रिक ओष्टफिल्डं कोरोना संक्रमणलिसे जलवायु परिवर्तन व वायु प्रदूषणया अद्भूत स्वापू दुगु महत्वपूर्ण खँ न्ह्यथँसें थुकिं मानव जीवनय् अस्वाभाविक रुपं नकारात्मक प्रभाव लाकाच्वंगु स्पष्ट यानादीगु दु । थ्व स्वगुलिं प्रकोपत वास्तवय् वातावरणीय् विनाश थेंजाःगु क्रियाकलापया लिच्वः खः, गुगु थ्व धरतीइ मानवजीवन विनाशया अस्त्र अले नरसंहारया प्राकृतिक ज्याभःया रुपय् खनेदयाच्वंगु दु ।

थ्व हे हुनिं वैज्ञानिकतय्सं थ्वःगु सलं धयाच्वंगु दु कि थीथी कारणं जूगु वातावरणीय विनाशया लिच्वकथं खनेदुगु कोरोना महामारीं मनूतय्त सी म्वाइतकं धायेमफयेक गज्याःगु अवस्थाय् थ्यंकाबीफु धयागु प्रष्ट यानाच्वंगु दु । वातावरण नाप स्वापु दुगु थीथी संस्था व सामाजिक अभियन्तातय्संं कोरोना महामारीयात जलवायु परिवर्तन व वातावरणीय् विनाशया लिच्वःकथं खने दुगु छगू प्रारम्भिक ख्याच्वः धका नं धायेगु यानाच्वंगु दु । थुकिं मनूत जलवायु परिवर्तन व वातावरणीय् विनाशप्रति होशियार जुइत खबरदारी यानाच्वंगु स्पष्ट जू ।

विश्वय् खनेदयाच्वंंगु जलवायु परिवर्तन नाप स्वानाच्वंगु थीथी समस्या ज्यंकेया निंतिं ४५ दँ न्ह्यः हे सन् १९७७ य् क्योटो प्रोटोकल नांया अन्तराष्ट्रिय सन्धि यासें विश्वय् वायुमण्डलीय् तापमान अप्वयेकीगु हरित गृह ग्यासया उत्सर्जनय् कमी हयेगु क्वःछिउगु खः । अथे हे सन् २०१५ य् पेरिश सम्झौता यासें वैश्विक तापमान वृद्धि औद्योगिक क्रान्ति शुरु जुइ न्ह्यःया अवस्था स्वयां १.५ डिग्री सेल्सिय्सं अप्वः मजुइ कथं नियन्त्रणय् तयेगु निर्णय याःगु खः।

थ्वहे झ्वलय् कोरोना महामारीया इलय् विश्वया थीथी थासय् तःक्वमछिं जूगु लकडाउनं यानाः मनूत स्वयं छेँय् कुना च्वनेत वाध्य जूगु अवस्थाय् यातायातया साधन, कलकारखाना, पर्यटन व्यवसाय् आदि बन्द जुयाः कार्वन उत्सर्जन आकश्मिक रुपं ह्वात्त कुहां वयाः प्रदूषण म्हो जूगु अले स्वच्छ लकस न्यनावंगु थुथाय् लुमंकेबहः जू । छगू अध्ययनकथं कोरोना महामारीया इलय् सन् २०२० अप्रिलय् हलिमय् दकलय् अप्वः कार्वन उत्सर्जन याइगु देय् चीनय् सन् २०१९या व हे ई तकया तुलनाय् २५ प्रतिशतं कार्वन उत्सर्जन म्हो जूगु खः ।

नेपाः देशय् नं थ्व महामारीया इलय् प्रदूषण म्हो जुयाः स्वच्छ लकस न्यनाः भिजिविलिटी अप्वःगु अले हिमाल प्रष्ट खने दुगु थुथाय् लुमंकेबह जू । मानवीय कारणंं जूगु हरित गृह ग्यासया उत्सर्जनयात मनुखं चाहे जूसा म्हो यानाः प्रदूषण म्हो यायेफु धयागु थुकिं प्रष्ट यानाच्वंगु दु ।

थ्व हे हुनिं वैज्ञानिकतय्सं प्राकृतिक रुपं खने दुगु वायुमण्डलीय् तापमान वृद्धियात नियन्त्रण यायेमफुसां मानवीय कारणं जूगु वायुमण्डलीय तापमान वृद्धियात नियन्त्रणय् तयाः पृथ्वीयात वातावरणीय विनाशं बचे यासें मनुष्य जीवनयात सुरक्षित याये आवश्यक जूगु खँ लिसालिसा कयाः धयाच्वंगु दु ।