ने. सं. ११४३ तछलाथ्व दशमी -

यःमरि पुन्हि

मीना बज्राचार्य
यःमरि, नामं हे सकसितं यःगु मरि । न्हापा न्हापा यःमरि नेवाःतय्गु जक नसाः कथं कयातःगु खःसा आः थुगु यःमरि नेवाः समुदायलय् जक सीमित मजुइ धुंकल । यःमरि हलिंन्यंक प्रचार प्रसार जुइधुंकल धाःसा थुकिया सवाः विदेशीतय् दथुइ नं लोकंह्वाना च्वंगु दु । थुकिया दसु कथं वंगु छुं वाः न्ह्यःतिनि छम्ह नेपाली नागरिक सन्तोष शाहं “मास्टर सेफ युके २०२०” य् यःमरि दयेकाः फाइनल कासाय् तक थ्यंकेत ताःलाःगु खः । थुगु नसाःज्वलं दयेकेगु धेंधेंबल्लाखय् वयकः न्हापलिउ लाकेत ताःलाःगु खः । थुकिया हुनिं यःमरि नेवाःतय्गु दथुइ व नेपालय् जक मखुसे हलिंन्यंक च्वंपिंत नं यःगु नसाः जुइधुंकल धाःसां छुं पाइमखु ।

यःमरि नेवाःतय्सं विशेष यानाः नेपाल सम्बत् कथं थिंला अर्थात पुष महिनाया थिंलापुन्हि कुन्हु यःमरि पुन्हि धकाः हनीगु खः । थुगु दिं कुन्हु यःमरि दयेकाः नयेगु परम्परा दु । अथेहे मेमेगु समुदाययापिंसं धाःसा थुगु दिंयात उघौलि पर्व वा धान्य पूर्णिमा धकाः नं हनेगु चलन दु । किराँतीतय्सं उघौलि पर्व धकाः हनीगु खःसा बौद्धमार्गीपिंसं थुगु दिं कुन्हु स्वयम्भु लिसें चैत्य व विहारय् बुद्धया भजन हालाः, स्तोत्र पाठ यानाः प्रार्थना यायेगु नं चलन दु ।

नेवाःत धइपिं न्हापांनिसें धर्म व संस्कारय् अतिकं धनी व वैज्ञानिक गुण दुपिं कथं कयातःगु दु । छाय्धाःसा नेवाः समुदाय छगू थःज्याःगु समुदाय खः गुपिंसं ई व मौसम कथं ल्वय्क उसाँय् व थःगु शरीरयात ध्यानय् तयाः नसात्वँसा नयेत्वने सः । उकिया लिसेलिसें तिसा वसः गुगु इलय् गुकथं तिइगु व पुनेगु धयागु कला, सीप व ज्ञान दुपिं जक मखसे ईयात ल्वयेक नखःचखः हनाः नसात्वँसा ज्वरे यानाः नयेत्वने सःपिं नं खः ।

थिंलां आपालं चिकुसे व ख्वाउँसे च्वनीगु मौसम जुयाः थुगु इलय् थःगु म्हयात क्वाजः बिइगु निंतिं माःगु नसा कथं जाकीचुंयात क्वाःलखय् न्हायाः उकी दुने म्हयात क्वाकीगु नितिं चाकु तयाः, उकियात ल्वयेक माकुसे च्वंगु सवाः दुगु हाम्वः ल्वाकछ्यानाः पोटासि वा ममःचा हायेगु थलय् तयाः हायाः यःमरि दयेकीगु खः ।

यःमरि दयेकेबलय् छखे च्वका लुइकाः, जाकिचुंग्वारायात ग्वःलाकाः पतिंचां सुयाः दथुइलाक गाःवंका उकी दुने चाकु व हाम्वः दायेकातःगु झोल तयाः प्वाः तिना चैत्यया आकारं दयेकी । उकथं दयेके धुंकाः ममचा हायेगु थलः वा चायागु पोटासिइ यःमरि तयाः लः दायेकातःगु थलःया द्यने तयाः हां जक बुकी । थ्व मरि छगू विशुद्ध शाकाहारी नसा जूगुलिं थुकी दुने ला तयाः दयेकी मखु । बरु थुकी दुने चाकुया पलेसा खुवाः तयाः दयेकीपिं नं दु ।

यःमरि दयेकेत विशेष यानाः ताइचिन जाकियात सिलाः निभालय् पानाः क्यलातःगु जाकिचुं पाखें दयेकल धाःसा यःमरिया आकार प्रकार तसकं बांलाइगु धापू दु । थुगु मरियात हां जक बुकीगु जुयाः उसाँयया ल्याखं नं तसकं फाइदाजनक जू । तर थुकी दुने चाकु तइगु जुयाः थुगु मरि चिनि ल्वय् दुपिंत व कमलपित्त दुपिं, नसा पचे याये थाकुपिंसं धाःसा नयेमजिउ धाइ ।

थिंलाया पुन्हि कुन्हु विशेष रुपं नेवाःतय्गु छेँय् छेँय् यःमरि दयेकाः नयेगु जक मखुसे त्यछिंत्यः फ्वंवःपिंत दान बिइगु परम्परा नं दु । थुकिं छु खँ स्पष्ट जू धाःसा नेवाःत थः जक नइपिं मखुसे कतःपिंत नं इना नके सःपिं दानी व ज्ञानी खः ।
त्यःछिं त्यः, बकःछिं त्यः ।
लातापाता कुलेचां, जुसिं त्यः ।
यःमरि च्वामू, उकि दुने हाकू ।
ब्यूम्ह ल्यासे, मब्यूम्ह बुरिचा ।

यःमरि पुन्हिकुन्हु थथे धकाः त्वाःत्वालय् लसय् म्ये हाला यःमरि फ्वनेगु चलन दु । यःमरि नेवाःतय्गु मौलिक नसाः खःसा यःमरि पुन्हि नेवाःतय्गु मौलिक नखः खः । बुँज्या यानाः सामा ज्या क्वचायेकाः न्हूगु वा दुकायेधुंकाः उगु वाया जाकिचुं क्यलाः यःमरि दयेकाः दकलय् न्हापां द्यःयात निं छाइ । लक्ष्मी द्यः व कुबेरयात पुज्यानाः धुकू कुथिइ स्वनी । अले थः छेँजः लिसें त्वाबाःया सकलसित इनाः न्ह्यइपुक म्ये हालाः नयेगु परम्परा दु ।

थ्व न्हि कुन्हु न्हूगु अन्न छेँय् दुकयाः भकारी व भण्डारय् यःमरिलिसें जाकिचुंनं गनेद्यः, लक्ष्मी, कुबेर, ख्याः, हासा, सुकुन्दा, काउले, किसि, धन ज्वनातःपिं, तुफि ज्वनातःपिं मनू व झंगपंक्षीतय्गु कलात्मक रुपं आकार प्रकार दयेकी । अथेहे विशेष यानाः निगः ततःग्वगु यःमरि नं दयेकी । थुकियात मायो बायो धायेगु चलन दु । थुकथं दयेकातःगुृ दक्वः धइथें मरियात भकारी वा धुकू दुने तयाः स्वनी । थ्व कुन्हु पुज्याइम्ह लक्ष्मीद्यःयात धान्यलक्ष्मी धकाः नं धाइ ।

यःमरि भकारी व धुकूतिइ तयाः पुज्यायेबलय् धनसम्पत्ति व अन्नया गुबलें म्होति जुइमखुगु व लक्ष्मीं सदां बास याइगु धार्मिक जनविश्वास दु । थुकथं धुकू क्वथाय् तयाः स्वनाः पुज्यानातःगु यःमरि प्यन्हु लिपा क्वकयाः प्रसाद कथं बियाछ्वये धुंकूपिं म्ह्याय्मस्त व भिनामस्त सःताः नकेगु चलन दु । थुकियात नेवाःतय्सं स्वां क्वकायेगु वा यःमरि क्वकायेगु धकाः धाइगु खःसा प्यन्हु लिपा धुकुतिइ स्वनातःगु यःमरि मकलय् तयाः मिं छुयाः नयेगु चलन दु । तर थौंकन्हय्या आधुनिक इलय् धाःसा थुकथं मकलय् यःमरि छुयाः नयेगु चलन उस्त खनेमदु ।

यःमरियात यःमरि पुन्हिबलय् जक मखु मेमेगु इलय् नं उतिकं महत्व बियातःगु दु । नेवाःतय्सं यःमरि विशेष दिं व इलय् दयेकीगु संस्कार दु । गथेकी मस्तय्गु बुन्हिबलय् निदँनिसें झिंनिदँ तक यःमरि दयेकाः क्वखायेकेगु व यःमरिं लुइमाःगु चलन दु । चिबहाद्यःया बुसादँ यायेबलय् वा चौछाय्बलय् नं पुजा ज्वलं लिसें यःमरि माः । अथेहे बुंगद्यः जात्राबलय् नैंक्यालं लुइकुन्हु नं नैंक्यालं लुइन्ह्यः बुंद्यःया रथं यःमरि ह्वलेगु चलन दु ।

बुंद्यः व च्वाकबाद्यःया रथय् जक मखु जनबाद्यःया रथय् पताः छाय्बलय् नं यःमरिं लुइमाःगु चलन दु । तर थुकथं पुजा यायेबलय् दयेकीगु यःमरि दुने चाकु व हाम्वया पलेसा जाकि न्यागः तयेगु चलन दु । नेवाःतय् म्ह्याय्मस्तय् प्वाथय् दयाः मचाः बुइगु छुं दिं न्ह्यः धौबजि नकीबलय् नं धौबजि नापं यःमरि नकेगु चलन दु । अथेहे न्हूछेँ दनाः पलिं चिइबलय् नं यःमरि ह्वलेगु परम्परा दु ।

यःमरि गुबलेनिसें दयेका नयेगु परम्परा न्ह्यात धइगु बारे छगू किम्बदन्ति थथे दु ।

न्हापा पनौति देशय् छम्ह अतिकं धर्मात्माम्ह सुचन्द्र नांया महाजन व वया जहान दुगु जुयाच्वन । उम्ह महाजनया जहान नं अतिकं धर्मात्माम्ह लानाच्वन । थिंलापुन्हि कुन्हु निम्हतिपू सुथन्हापां म्वःल्हुयाः नीसि यानाः न्हूगु वा दुकयाः जाकिचुं क्यलाः मरि दयेकल । उकी दुने चाकु व हाम्वः नं तयाः दयेकल । उगु मरि दकलय् न्हापां धनधान्य लक्ष्मी व कुबेरयात छाना धुकुतिइ पुज्यात । वयांलिपा प्रसाद कथं सकसितं इना नकल । थुकथं चाकु व हाम्वः तयाः हायाः नकूगु मरि तसकं साःगुलिं सकसिनं अतिकं ययेकल । सकसितं यःगु जुयाः थुगु मरियात यःमरि धायेगु यात । थुगु खँ सिइकाः छन्हु कुबेरद्यवं थःगु भेष हिलाः सुचन्द्रया थाय् भिक्षा फ्वंवल ।

सुचन्द्र महाजनया जहानं भिक्षा फ्वंवःम्हेसित अतिकं हनाबना तयाः लसकुस यानाः थःगु छेँय् दुने यंकाः यःमरि प्वाः जायेक नकल । महाजनं मेमेपिं द्यःपिंलिसें थःयात नं पुज्यानातःगु खनाः कुबेर अतिकं लय्तायाः सुचन्द्रयात अझ अप्वः धनसम्पत्ति दयेमाः धकाः बरदान बियाः वन । उबलयनिसें सुचन्द्र महाजन झन् झन् तःमि जुयाः वल । थुकिया बारे मेमेपिंसं न्यनेकने याःबलय् महाजनं थःम्हं यानागु खँ सकसितं कन । महाजनया खँ न्यना उबलय्निसें मेमेपिंसं नं उकथं हे थिंलापुन्हि कुन्हु न्हूगु वाः दुकयाः क्यला हःगु जाकिचुंपाखें यःमरि दयेकाः धनधान्य लक्ष्मीद्यः व कुबेरयात पुज्याना प्रसादया कथं सकसितं इना नयेगु चलन जुल धयागु किम्बदन्ति दु ।

विशेष यानाः यःमरि पुन्हियात बुँज्या याइपिंसं विशेष महत्व बियाः हनी । छाय्धाःसा असार महिना सिनाज्यां वा पिनाः मोहनी स्वन्तिया दुने वाः लयाः वाः निभालय् पानाः दुकयाः भकारिइ स्वथनी । न्हूगु दुहांवःगु अन्नपाखें दकलय् न्हापां यःमरि दयेका धान्यलक्ष्मीयात छानाः सकसितं प्रसाद कथं इनाः नकी । उकिं नं थुगु नखःयात बुँज्या याइपिं ज्यापु समुदायपिंसं विशेष महत्व बियाः थुगु दिंयात ज्यापु दिवसया रुपं हनावयाच्वंगु दु । तर मेमेगु नेवाः समुदायपिंसं धाःसा थुगु दिंयात ज्यापु समुदायया जक दिवसया रुपं कायेमजिउ बरु सकल नेवाःतय्गु मौलिक नखः कथं कायेमाःगु धापू दु ।

थुगु दिंयात सरकारी मान्यता कथं सार्वजनिक बिदा तकं बियातःगु दु । उकिं ज्यापु दिवस थ्व दिनय् मखुसे मेगु हे दिनय् हनेमाः, थुगु दिंयात यःमरिपुन्हिया हे रुपय् हनेमाः धकाः सः तयावयाच्वंगु दु । न्ह्यागु हे जुसां यःमरि सकल नेपाःमिपिनिगु हे मौलिक नसा व मौलिक नखः कथं हनायंकेमाःगु थौंया आवश्यकता खः धाःसा थुगु नखः म्वाकातयेमाःगु सकल नेपाःमिपिनिगु भाला खः ।