बाल अधिकार आन्दोलन विगत व वर्तमान

विजय सैंजू

न्ह्यखँ ः
करिब स्वंगू दशक न्ह्यः सन् १९८९ नोभेम्बर २० तारिखकुन्हु संयुक्त राष्ट्र संघया महासभां बालअधिकार महासन्धी पारित याःगु खः । थ्व हे दिंयात बालअधिकार वर्ष धकाः अन्तर्राष्ट्रिय रुपं विश्वन्यंकं दिवस हना वयाच्वंगु खः । उगु महासन्धी सन् १९९० सेप्टेम्बर १४ (भाद्र २९) कुन्हु अबलय्या तात्कालीन संसदं अनुमोदन याःगु खः । थ्व हे भाद्र २९ यात राष्ट्रिय बाल दिवसया रुपय् नेपाः देय्न्यंकं थीथी ज्याझ्वः यानाः न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।

विश्वय् नोभेम्बर २० बालअधिकार आन्दोलनया ख्यलय् छगू कोशल्वहं सावित जूगु दु । थ्व हे बालअधिकार महासन्धीया लिधंसाय् नेपालय् नं मस्तय् निंतिं बिस्कं थीथी ऐन कानून पास जूगु खः । थौं अन्तर्राष्ट्रिय बालअधिकार दिवसया झ्वलय् विश्वय् गबलय् गन बालअधिकारया आन्दोलन शुरु जुल थुकी छक्वः दुवाला स्वयेगु पाय्छि जुइ ।

न्हापांगु विश्वयुद्ध
सन् १९१४ निसें करिब प्यदँ, न्यादँ तक गुगु विश्वयुद्ध जुल, उकी असंख्य मस्तय्गु हत्या जुल। लखौंलख मस्त मांअबु मदयाः टुहुरा, अनाथ जुल । थ्व हे मुद्दायात कयाः बेलायतया छम्ह मिसा ऐग्लेन्टिना जेबो धाःम्हं बालअधिकारकर्मिया रुपय् दकलय् न्हापां बालअधिकारया मुद्दायात अबलय्या ीभबनगभ या ल्बतष्यलक जेनेभाय् बहसया रुपय् न्ह्यःने हःगु खः । ताःईतक व तःन्हुतकया कुतः लिपा बालअधिकारया सवालय् न्यागू मू मू बुँदा दुथ्याःगु घोषणा पौ जारी याःगु खः । गुकियात ‘न्यागू बुँदाया जेनेभा घोषणापत्र’ धकाः नं धाइ ।

थुकी मस्तय्गु जीवन रक्षाया नापनापं स्वास्थ्य, नसात्वँसा, शारीरिक विकास, संरक्षण इत्यादि अधिकारत दुथ्याकातःगु दु । थ्व घोषणापत्र पिदनेधुंकाः मस्तय्गु जीवन रक्षा, संरक्षण, नये त्वने यायेगु इत्यादिइ छुं हदतक सुरक्षित जुल ।

निक्वःगु विश्वयुद्ध
न्हापांगु विश्वयुद्ध क्वचाःगु करिब नीदँ, नीछदँ लिपा हाकनं निक्वःगु विश्वयुद्ध सन् १९३९ निसें शुरु जुल । गुगु विश्वयुद्ध सन् १९४५ य् वयाः क्वचाल । विश्वयुद्ध दित । थीथी राष्ट्रया समझदारीकथं अबलय्या ‘लिग अफ नेशन’यात हालया संयुक्त राष्ट्र संघया रुपय् रुपान्तरण यात ।

विश्व विजेताकथं म्हसिउम्ह तानाशाह हिट्लरया अन्त्य जुल । निक्वःगु विश्वयुद्धय् करोडौं जनताया ज्यान वन । लखौंलख मस्त अनाथ जुल, सित । मस्तय्गु अधिकार नापं मानवअधिकारया विषयय् गम्भिर बहस जुल । अले ३० गू बुँदाया विश्व मानवधिकार घोषणा पौ पिथन । विश्वया सम्पूर्ण राष्ट्रं थुकी हस्ताक्षर यायेधुंकाः शक्तिशाली राष्ट्र रुस, जर्मनी, अमेरिका, जापान, चीन लगायतया देय्तसें हाकनं हाकनं युद्ध मयायेगु निर्णय यात ।

सन् १९४८ य् विश्वव्यापी मानवअधिकार घोषणा पौ जारी जुल । नेपालय् नं सन् १९५१ (२००७) सालय् जनआन्दोलन क्वचाल । तर थन लुमंकेबहगु खँ छु धायेबलय् मानवअधिकारया दुने बालअधिकारयात कःघानाः छ्वयेगु ज्या जुल । गुकिं यानाः हाकनं मस्तय्गु मू अधिकारया विषययात ल्वःमंका छ्वयेगु ज्या जुल । थुकिया निंतिं हाकनं बालअधिकारकर्मितय्गु सः थ्वल ।

बालअधिकारया घोषणा
मानवअधिकार घोषणा पौ पिहां वःगु करिब झिदँ लिपा हाकनं मेगु १० गू बुँदाया बिस्कं बालअधिकार घोषणा पौ जेनेभाया महासभां पारित जुल । सन् १९२४ स पारित जूगु न्यागू बुँदाया बालअधिकारया मुद्दायात थप परिस्कृत यानाः १० गू बुँदा दुगु बालअधिकार घोषणा पती सकल राष्ट्रतय्गु हस्ताक्षरया निंतिं आह्वान जूसां मानवअधिकार घोषणा पौ वयेधुंकूगु जूगुलिं आवश्यक मदुगुकथं गुलिखे राष्ट्रं ल्हाःचिं तयेगु ज्या मयाः ।

अय्नं आपालं राष्ट्रपाखें धाःसा स्वीकृत जूगुलिं थ्व घोषणा पौ जारी जुल । तर हाकनं मानवअधिकारया मुद्दाया न्ह्यःने थ्व बालअधिकारया मुद्दा धाःसा गौण जुयाबिल । थुकिया छगू मू कारण छु धाःसां सन् १९६२ लय् माओत्से तुङया नेतृत्वय् जूगु चाइनाया सांस्कृतिक आन्दोलनय् आपालं जनताया हःताः जूगुलिं चाइना सरकारयात दबाव बीकथं मानवअधिकारया मुद्दा न्ह्यःने वल । बालअधिकारया सः सुना वन ।

संरासंया बाल वर्ष
सन् १०५९ लय् बालअधिकार घोषणाया ठीक २० दँ लिपा संयुुक्त राष्ट्र संघपाखें बाल वर्ष अर्थात् मचा दँ न्यायेकेगु क्वःजित । थ्व हे दँय् पोल्याण्डया सरकारं बालअधिकारया मुद्दा संयुक्त राष्ट्र संघया सभाय् थ्वयेकल । नापं बाल अधिकारया बृहत घोषणा पौ दस्तावेजकथं हे पिथनेमाःगु प्रस्ताव तल । थ्व हे प्रस्तावयात मूर्त रुप बीत अबलय्या ‘बालबचाउ अन्तर्राष्ट्रि मंच’पाखें ग्वाहालि कयाः जेनेभाया ‘डिफेन्स फर चिल्ड्रेन इन्टरनेशलन’ पाखें संयोजन यायेगु क्वःजित । बालअधिकारया दस्तावेज च्वयेगु ज्या न्ह्याकल ।

बालअधिकार दस्तावेज
करिब ५४ गू धारा दुगु बालअधिकार दस्तावेज आतकया दुने दुगु सं.रा.संघया थीथी महासन्धीतमध्ये दकलय् तःधंगु ‘कम्प्रिहेन्सिभ’ दस्तावेज थ्व हे बालअधिकार महासन्धी दस्तावेज खः । थ्व दस्तावेजया खेस्रा जक तयार नं यायेत करिब १० दँया ई लगे जूगु खः । थीथी राष्ट्रया नेता, वकिल,ं गैरसरकारी संस्थाया बालअधिकारकर्मि नापं सरसल्लाह यानाः सुझाव संकलन यानाः तयार याःगु दस्तावेज खः ।

आःथें कम्प्युटर, इमेलया साधन मदुगु अवस्थाय् हुलाक मार्फत थीथी विज्ञ, विद्वानपाखें सुझाव संकलन यायेगु ज्या अबलय् जूगु खः ।
झीथाय् नेपालय् २०४६ सालया जनआन्दोलन शुरु जुयाच्वंगु इलय् हे थ्व बालअधिकार महासन्धीया दस्तावेजयात अन्तिम रुप बीगु ज्या जुयाच्वंगु खः । थ्व दस्तावेजयात संयुक्त राष्ट्रया सभाय् दुथ्याकेया निंतिं २० गू राष्ट्रया हस्ताक्षर आवश्यक जूकथं नेपालं नं हस्ताक्षर याःगु खः । लिपा नोभेम्बर २०, १९८९ लय् थुकियात सर्वसम्मत रुपं पारित याःगु खः ।

राष्ट्र संघया सदस्य राष्ट्रपाखें लिपा थःथःगु संसदपाखें बुलुहुं अनुमोदन यायेगु ज्या शुरु जूगु खः । नेपाल सरकारं सेप्टेम्बर १४, १९९० (२०४६) य् थुकियात अबलय् या बहुदलीय सरकारं अनुमोदन याःगु खः ।

अन्त्यय् वर्तमान अवस्था
वर्तमान अवस्थायात कयाः विचाः यायेगु खःसा सं.रा. संघ बालअधिकार महासन्धी पारित जूगु स्वंगू दशक दयेधुंकूसां नेपाः लगायत गरिब राष्ट्रया मस्तय् अवस्था दयनीय तिनि । अफ्रिकी महादेशया मस्त अझं कुपोषणया शिकार जुयाच्वंगु दु । नेपाःया हिमाल, पहाड, तराई लागाय् विपन्न अवस्थाय् म्वानाच्वंपिं मस्तय् अवस्था अतिकं दयनीय । नेपालय् अझं बालविवाह प्रथा, बँधुवा मजदूर, दलित जुयाः म्वानाच्वंपिं मस्त लखौंलख दनि । करिब १६ गू लखया हाराहारीइ बाल मजदूर दुगु तथ्यांक सरकारी रिपोर्टय् हे न्ह्यथनातःगु दु । नेपाःया साक्षरता प्रतिशत ६६ जक दु ।

सन् २००१ या तथ्यांकय् नेपाःया साक्षरता ५४ प्रतिशत क्यनातःगु दु । थ्व ल्याखं स्वयेबलय् वंगु २० दँया दुने नेपाःया साक्षरता जम्मा १२ प्रतिशत जक थहां वंगु खनेदु । बालअधिकार महासन्धी पारित जुइधुंकाः नेपालय् बालबालिका ऐन (२०४८) नियमावली (२०५१), बाल मजदूर ऐन–२०५६ वयेधुंकुल । आः वयाः संशोधित बालबालिका ऐन–२०७५ नं पारित जुइधुंकल ।

तर विडम्बना थुकियात व्यवहारय् व छ्यले फयाच्वंगु मदु । उकिं मस्तय्गु अवस्था सुथां लाकेगु खःसां दकलय् न्हापां ऐन कानून, पूर्ण रुपं छ्यलेमाःगु दु । विकसित देशय् च्गभि या ीबध या कारणं मस्तय्ग्ु विकासया अवस्था बांलाः । थः मस्तय्गु हेरचाह मांअबुपिंसं म्होतिं नं झिंच्यादँ तक बांलाक याना तयेमाःगु नियम दु । विकसित देय्या मस्त पूर्णत साक्षरया अवस्थाय् दु ।

थौं अन्तर्राष्ट्रिय बालअधिकार महासन्धीया दिंकुन्हु झी सकसिनं मस्तय्गु अधिकार सुरक्षित यायेनु, माया ममता बीनु, भेडभाव मयायेनु, मचा ज्यामि बुलुहुं क्वपालेनु, सकल मस्तय्गु शैक्षिक अधिकार सुनिश्चित यायेनु । थथे याये फुसा जक झीसं बालअधिकार दिवस हनाया सार्थकता दइ ।

न्हूगु संविधानकथं संघीय संरचनाकथं स्थानीय निकायतसें थःथःगु लागाया मस्तय्त माःगु नसात्वँसा चूलाकाः, स्वस्थ यानाः शारीरिक विकासया निंतिं प्रतिवद्धता क्यनेमाःगु दु । वडास्तरय् ज्याझ्वःत हयाः प्रत्येक वडा बाल मजदूरमुक्त लागाकथं घोषणा यायां वनेमाः । वडा वडाय् थीथी स्कुलय् मस्तय्त नियमित छ्वयेगु ज्या मांअबुपिंसं यानाच्वंगु दु वा मदु निरीक्षण नं यायेगु ज्या जुल धाःसा कन्हय् नेपाःया भविष्य निश्चित रुपं उज्ज्वल जुइ । अन्तर्राष्ट्रिय बाल दिवसया लसताय् भिंतुना ।

(च्वमि, कन्सर्न नेपालया संस्थापक नायः खः)

सम्बन्धित बुखँ

LEAVE YOUR COMMENTS