ने. सं. ११४४ ञलागा पारू -

ख्वनां न्ह्यसः थनेगु शुरु याःगु दु

डा. पिताम्बर शर्मा

स्वनिगःया ‘केरिङ क्यापासिटी’ करिब करिब ‘फूल’ जुइधुंकूगु दु। आः थन अप्वः मनू तये फइगु अवस्था मदु। स्वनिगः गुलि हिलेधुंकल धइगु खँ स्वयम्भूया च्वकाय् वनाः छकः जक स्वल धाःसां सी दइ । मनू अप्वयाः थनया कला, संस्कृति, सम्पदा प्रभावित जुयाच्वंगु दु। थनया सम्पदा बचे यायेमाः धकाः झी थेंज्याःपिं पिनें वयाच्वंपिं मनूतय्सं धायेगु खँ मखु। थ्व ला थन हे च्वंपिं स्थानीय मनूतय्सं धाइगु खँ खः । थ्वहे इलय् फास्ट ट्राय्कया खँ वयाच्वंगु दु, अले ख्वनाया जनतां उकिया विरोध यानाच्वंगु दु। फास्ट ट्राय्क माः खः तर गज्याःगु व सुयात फाइदा जुइगु? थुकिं ख्वनायात फाइदा याइ लाकि याइ मखु? थौं ख्वनाया जनतां विकास धइगु छु, छाय् व सुयात धयागु न्ह्यसः शुरु याःगु दु। थ्व न्ह्यसः आः मेमेथाय् नं दना वइ । थ्व विषययात कयाः संसदं न्ववात, सांसदतय्सं न्ववात । आः सरकारं नं न्ववाये हे माः । गथे गुथि विधेयकया विरोध जुइवं सरकारं उकियात लित काल । थ्व नं अथे हे खः । जनता रैतीपाखें नागरिक जुइत स्वयाच्वंगुया प्रक्रिया खः थ्व ।

विकास धइगु च्वं लादे यानां जी मखु। थ्व स्थानीय जनतालिसे स्वायेमाः । स्थानीय जनतायात उकिं छु दइ, उकी बिचार जुइमाः । विकासयात ‘क्रियटिभ डिस्ट्रक्सन’ नं धाइ । तर थ्व ‘डिस्ट्रक्सन’ या क्षमता गुलि ? उकिं गुलि तापाक तक ‘डिस्ट्रक्ट’ याइ ? उकिया नं मूल्यांकन जुइमाः ? डिस्ट्रक्सन व उकिं याइगु निर्माण दथुइ सन्तुलन नं जुइमाः । ख्वनाय् दयेकेत्यंगु फास्ट ट्राय् कं अनया १६०० दँ पुलांगु परम्परायात डिस्ट्रक्ट यायेत्यंगु दु। थुकिया मूल्यांकन गुकथं यायेगु? संविधानय् स्थानीय विशेषतायात ध्यानय् तयाः विशेष क्षेत्र, आरक्षित क्षेत्र तोके यायेगु व्यवस्था यानातःगु दु। स्थानीय निकायया सीमांकन तोके यायेत गठन याःगु आयोगं हे थ्व ज्या याये माःगु खः । तर आयोगं मयाः । छाय् धाःसां केन्द्रीय सत्तायात थुखेपाखे रुची हे मदु। पहिचान माग यानाच्वंपिं अज्याःगु व्यवस्था माग याःगु खः । तर दलतय्सं अथे धाइपिंत जातीय झण्डा गाडे यात धकाः द्वपं बी । तर विविधता दुगु थासय् छगू जक जातीय वर्चश्व हावी जुयाच्वन । विविधतायात स्वीकार यायेगु खःसा प्रदेशया नां थीथी जातिया नां तयाः बिलं छु स्यनी ? तर फुक्क हे दलय् ब्रम्हू व क्षेत्रीत जक हावी जुयाच्वंगु दु। उमित ताल कि थथे यात धाःसा थःपिनिगु हैसियत हे समाप्त जुइ, लिपा हानं थःपिंसं संघर्ष याये माली । उकिं मबिल । आः ख्वनाया जनतां माग यानाच्वंगु नं थःगु लागाया पहिचान खः । उमिसं याःगु थ्व विद्रोहयात साम्य यायेगु खःसा उपिंलिसे संवाद यायेमाः, उमित ‘इग्नोर’ यायेगु मखु ।

झीथाय् विकास छु खः धइगु खँय् हे माक्व वहस मजूनि । चुनावय् झीसं खनाच्वना, वडा अध्यक्षया चुनाव छगू त्याकेत मनूतय्सं पचासौं लाख तका खर्च याइ । चुनाव त्यायेसातकि वयात व ५० लाख उठे यायेमाःगु चिन्ता जुइ । उकिं कमिशनया लागिं वं निर्माणया ज्या निं न्ह्याकी, चाहे उकिं विकास जुइमा मजुइमा । ख्वनाय् जुयाच्वंगु नं वहे खः ।

झीथाय् विकास छु खः धइगु खँय् हे माक्व वहस मजूनि । चुनावय् झीसं खनाच्वना, वडा अध्यक्षया चुनाव छगू त्याकेत मनूतय्सं पचासौं लाख तका खर्च याइ । चुनाव त्यायेसातकि वयात व ५० लाख उठे यायेमाःगु चिन्ता जुइ । उकिं कमिशनया लागिं वं निर्माणया ज्या निं न्ह्याकी, चाहे उकिं विकास जुइमा मजुइमा । ख्वनाय् जुयाच्वंगु नं वहे खः । फास्ट ट्राय्क वयेसातकि ख्वनाया पूरा सांस्कृतिक स्वरुप हे हिला वनी । झीसं चाहे जुयागु थ्वहे खः ला? विकासया नामय् काठमाडौंया गुगु विध्वंस जुयाच्वंगु खः, उकियात बचे यायेगु आन्दोलन ख्वनां शुरु जूगु दु। सडक थः हे विकास मखु। सडक वयेधुंकाः गुगु जुइ उकियात विकास धाइ मखु। जनताया जीवनस्तरयात गुकिं प्रभावित याइ, वहे जक विकास जुइ । स्थानीय जनतायात सहभागी याये मफुसा उकियात विकास धाइ मखु। केन्द्रं न्ह्यागु हे याःसां स्थानीय जनतां उकिया स्वामित्व मकाल धाःसा उकियात विकास धाये फइ मखु। काठमाडौंलय् अप्वः जूपिं मनूतय्त चिचीधंगु स्याटेलाइट शहर दयेकाः अन तये यंकेगु धकाः न्हापा ‘२०२०’ धाःगु योजना हःगु खः । उकी बाह्य रिंगरोडया खँ मदु। लिपा छु छु खँ जुल खः मसिउ स्याटेलाइट शहर बेपत्ता जुल, बाह्य रिंगरोडया खँ वल । थज्याःगु का झीगु विकास धइगु ।

स्वनिगलय् न्हापा ४० प्रतिशत कृषि भूमि दुगु खः । विकासया अवधारणा वयेवं स्वस्वं हे थ्व मदया वन । शहरी विकास रणनीति कथं शहरय् साधारणतया १० निसें १५ प्रतिशत खुल्ला थाय् (ओपन स्पेश) दयेमाः । तर काठमाडौं महानगर दुने थौंकन्हय् ०.४ प्रतिशत जक खुल्ला थाय् ल्यं दनि । शहरी लागाय् जग्गायात कृषिया लागिं तये धायेवं जक तये फइ मखु। उकिया लागिं कृषियात सब्सिडी नं बी माल । जापानय् कृषियात सब्सिडी बियातःगु दु। कृषि उत्पादनपाखें आम्दानी मजुल धाःसा मनूतय्सं कृषि ज्या ला याइ मखु। जग्गा मिया छ्वइ । सन् २०२० या योजना अबले दयेका । तर २०२० वये न्ह्यः हे बाह्य रिंगरोड वल । थ्व वयेवं जग्गा दलालत सक्रिय जुल । जग्गा थःगु जुइवं न्ह्याम्हेस्यां न्ह्यागु याःसां जिल । झीथाय् भूउपयोग सम्बन्धी नीति नं मदु ।

आः वयाः फास्ट ट्राय्क वल । फास्ट ट्राय्क गज्याःगु दयेकेगु सुनां मसिउ । विवाद जुइ धकाः थ्व ज्या सेनायात बियातःगु दु। फास्ट ट्राय्क थेंज्याःगु दयेकेगु ज्या सेनायात बीगु मखु नि । सेनायात बिल धकाः सेना थम्हं हे व ज्या याइगु नं मखु। वं नं मेपिं ठेकेदार लगे यानाः ज्या याइगु खः । तर सेनाया ज्या पारदर्शी मजू । सेनायात ला सीमा क्षेत्रपाखे ज्या याके बीगु खः । पाकिस्तानय् जक विकासया ज्या फुक्क सेनायात याकीगु खः । अय् जूगुलिं अन राजनीतिंनिसें फुक्क थासय् सेना हावी जुयाच्वंगु दु। सेना जब ध्यबा कमे यायेगु ज्याय् लगे जुइ, तब व हावी जु हे जुइ । थज्याःगु फुक्क ज्याखँय् ख्वनां थौं न्ह्यसः थना बिउगु दु। थ्व बांलाःगु शुरुवात खः ।

(‘नेपाल लाइभ’ टेलिभिजनलिसे जूगु खँल्हाबल्हाया सारसंक्षेप)