ने. सं. ११४४ ञलाथ्व दशमी -

चा म्वाःगु खेती

#मधु श्रेष्ठ
नेपाः कृषि प्रधान देय् खः । न्हापा न्हापा कृषियात हे देय्या आम्दानीया मुख्य स्रोतकथं काइगु खः । मेमेगु देशय् थें थीथी कथंया खानी झीगु देशय् नं मदुगु ला पक्का नं मखु । तर अज्याःगु खानीया उत्खनन् यानाः उकियात छ्यलेगु ज्या धाःसा राज्य पक्षं याये फुगु अवस्था आतक नं खनेमदु । उकिसनं थौंकन्हय् देय्या कृषि अवस्था उलि बांलाः जुयाच्वंगु मदु ।

छाय्धाःसां झीसं न्हियान्हिथं नयेगु यानाच्वनागु तरकारि, सिसाबुसा आदिइ आपालं हे विषादीया प्रयोग जुयाच्वंगु वा विषादी प्रयोग यानाः तरकारि, सिसाबुसा उत्पादन यायेगु यानाच्वंगु धइगु समाचार तसकं व्यापक रुपं वयाच्वंगु दु ।

झीगु उसाँय्या निंतिं मनिंगु, स्वास्थ्यय् हे गम्भिर रुपं प्रतिकूल लिच्वः लाके फइगु थज्याःगु विषादीयुक्त नसाज्वलं नयेगु पलेसा नेपाःमिपिंत अर्गानिक नसाज्वलंया उब्जाउ यायेगु तरिका स्यनेगु अले समाजया हे भिं जुइगु ज्याय् न्ह्यचिला च्वनादीम्ह व्यक्तित्व नं झीगु थ्व समाजय् दु । अज्याःगु हे भिंगु ज्याय् लगे जुयाच्वनादीम्ह ल्याय्म्ह खः भाजु विप्लव सिं ।

स्वनिगलय् च्वनाच्वनादीम्ह विप्लव सिंनं थनिं निदँ न्ह्यः चा म्वाःगु खेती (ब्भचय च्ययतक) नांया छगू कम्पनी चायेकादीगु खः । थुकिया ज्याकू येँया न्हू बानेश्वरय् दु । स्वां, तरकारि, सिसाबुसा आदि छुं नं खेती सम्बन्धी ज्वलंया उब्जाउ बांलाकेत भिंगु व बांलाःगु चा माः धाइ । तर थन अजू चायापुगु खँ छु दु धाःसां चा हे म्वायेक नं बांलाक उब्जाउ यायेगु ज्या थ्व हे ‘एरो रुट्सं’ याना वयाच्वंगु दु ।

उलिजक मखु थुकथंया खेती यायेबलय् लः नं तसकं म्हं चाः । एरो रुट्सया प्रमुख कार्यकारी निर्देशक तकं जुयाच्वनादीम्ह विप्लवं धयादी, ‘थुकथं खेती यायेत चा हे माः धयागु मदु, छुं नं बोटविरुवा बांलाक ब्वलंकेत वा धस्वाकाः ब्वलंकेत ‘स्पन्ज’ तयेगु अले स्वांया निंतिं धाःसा प्लाष्टिकया थलबल, कप व मेमेगु थलबल दुसां जिउ ।

थ्व तरिकां खेतीजन्य ज्या यानाः उब्जाउ यायेबलय् लः नं तसकं हे म्हो जक दुसां गाः । थुकथंया खेतीइ साः धाःसा विशेषकथंया जुइ, गुगु एरो रुट्सं हे दयेकेगु यानाच्वनागु दु ।’थ्व तरिकाया खेतीइ लः, निभाः अक्सिनजनपाखें खसु निर्माण जुइगु व उकिं हे उब्जाउ बांलाःगु खँ वय्कलं कनादी । थुकिया निंतिं वय्कःपिंसं छगः ड्रमय् पाइप फिट यानाः विशेष कथंया साः उत्पादन याइगु जुयाच्वन ।

नेपालय् हे दकलय् न्हापांखुसी थुकथं चा हे म्वायेक खेती यायेगु प्रणालीया दुत हयेगु ज्या एरो रुट्स कम्पनीं याःगु दु । थ्व कम्पनी भाजु विप्लवलिसें सिजर राणानापं मेपिं झिम्ह झिंनिम्ह ल्याय्म्हतय् पुचलं संचालन याना वयाच्वंगु दु ।

थ्व हे झ्वलय् कम्पनीया थुवाः विप्लवं धयादी, ‘एरो रुट्सया मुख्य उद्देश्य धइगु हे पुलांगु प्रविधिं जुयाच्वंगु कृषियात हिउपाः हयाः आधुनिकीकरण यायेगु खः अले विषादीमुक्त तरकारि, सिसाबुसा नापनापं थीथीकथंया स्वांया उब्जाउ यायेगु खः । थुकिया लिसें कःसि क्यबयात नं हःपाः बीगु व चा हे म्वायेक म्हो लखं उब्जाउ यायेगु खः ।’

थ्व प्रणालीं खेती यायेबलय् स्वचालित (अटोमेटिक) रुपं हे जुइ । अथे धइगु पुसायात थःत माक्व लः, साः आदि कायेधुंकल कि व स्वचालित रुपं हे बन्द जुइ । दक्वं खेतीया निंतिं थुलि हे साः, लः माः धइगु दइमखु । तरकारि, सिसाबुसाया पुसा स्वयाः फरक जुइ । अथे जूगुलिं थ्व तरिकां सकसितं माःकथं सन्तुलित नसाज्वलं चूलाइगु जूगुलिं नं थुकिया उब्जाउ बांलाइगु खः ।

चा विना नं खेती याये जिउ धइगु खँ झीसं छुं ई न्ह्यः जक सिउगु खः । थ्व झीगु हे देशं शुरु जूगु धाःसा पक्का नं मखु । थ्व सन्दर्भय् भाजु विप्लवं धयादी, ‘थुकथंया प्रविधिया खेती दकलय् न्हापां अमेरिकाया वैज्ञानिक संस्था ‘नासां’ याःगु खः । नासाया वैज्ञानिकत अन्तरिक्षय् वनेबलय् नयेगु नसा उब्जाउ यायेगु झ्वलय् थ्व प्रणालीया पत्ता लगे याःगु खः ।

वयां लिपा थुकथंया हे खेतीया प्रणाली चीन लगायत मेमेगु देशं नं अन्तरिक्षय् वनेबलय् यायेगु यानाहःगु खः ।’एरो रुट्सयात विश्वया आपालं विकसित देशं नं ययेका हयाच्वंगु अवस्था दु । वय्कलं धयादी, ‘जिपिं युथ कोलायब–२या सहभागित जक मखु, विजेता नं खः । अथे जुयाः जिमिसं राष्ट्रिय जकमखु अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिस्पर्धाय् तकं नेपाःया प्रतिनिधित्व यानाः भियतनामय् जूगु ज्याझ्वलय् विजेता तकं जुइत सफल जूगु दु ।’

थ्व बाहेकं नेपाःपाखें प्रतिनिधित्व यानाः बेलायत, जर्मन आदि देशय् वनाः नं सफलतापूर्वक थःपिनिगु प्रस्तुति न्ह्ब्वयेत ताःलाःगु वय्कलं कनादी । थ्व हे कारणं नेपाल सरकारपाखें नं वय्कः भाजु विप्लवयात युवा प्रतिभा पुरस्कारं तकं सम्मान यायेधुंकूगु दु ।

आतकया दुने चा म्वायेक स्वचालित (अटोमेटिक) तरिकां एरो रुट्सं थीथीकथंया न्याताजि तरकारि लौका, काउलि, बन्दा, गोलभेडा, ककःचा, पाछैलिसें मेमेगु वाउँचा तरकारि अले मल्ता आदि यक्व हे खेती यानाः उत्पादन यायेधुंकूगु दु । नापनापं थीथी कथंया सिसाबुसामध्ये स्ट्रबेरीतक नं खेती यायेधुंकूगु दु ।

वय्कलं धयादी, ‘भविष्यय् मनूतय् स्वास्थ्यया निंतिं ज्याख्यलय् वइगु जडिबुटी नं उत्पादन यायेगु योजना दयेकाच्वनागु दु ।’ एरो रुट्सयात ब्यापक रुपं व्यावसायिक याना यंकेगु निंतिं नं वय्कःपिंसं विचाः यानाच्वनादीगु दु । एरो रुट्सया मेगु छगू फार्म यलया गोदावरीइ नं दु ।
थौंकन्हय् विषादीयुक्त तरकारि, सिसाबुसा नयाच्वनेमाःगु इलय् सः सिउपिं व इच्छा दुपिंसं थुकथं खेती यायेगु इच्छा ला अवश्य नं याइगु हे जुइमाः ।

थुकिया निंतिं थःत माक्व कःसिइ हे पिनाः नं नये जिउ । थ्व सम्बन्धय् वय्कलं धयादी, ‘आतकया दुने जिमिसं न्यय्प्यंगू सिष्टम मी धुंगु दु । छगू सिष्टमया मू न्यय्प्यद्वः खः । आः वयाः जिमिसं म्हो ध्यबां रिटेल मीगु विचाः यानाच्वनागु दु ।’ थुकथंया खेती गथे यानाः यायेगु धइगु बारे थःपिंसं छुं छुं थासय् वनाः तालिम तक नं बी धुनागु वय्कलं कनादी ।

अथे खःसां थुकिया तालिम थाय्थासय् बीमाःगु आवश्यक खनेदु ।विना चा अले म्हो जक लः दःसा गाःगु, न्हूगु प्रणाली, अले अटोमेटिक तरिकां याइगु थ्व खेती झीगु देय्या निंतिं तसकं हे महत्वपूर्ण जुइगु खनेदु । अथे जूगुलिं थुकथंया खेतीयात कयाः व्यापक रुपं जनचेतना थने फत धाःसा आपालं नेपाःमिपिंसं थुकथं हे खेती याइ ।

थ्व सन्दर्भय् वय्कःया धापू दु, ‘आःयागु जिमिगु योजना धइगु न्हूसतकया दथुइ लाक तिनकुने जुइक व सभागृहय् नं बांलाक उब्जाउ यायेगु खः । थुकिं यानाः सकसिनं एरो रुट्सया बारे जानकारी काये फइ ।’ येँ महानगरपालिका व थःगु कम्पनी मिले जुयाः थ्व प्रोजेक्ट सफल यायेगुपाखे वनाच्वनागु नं वय्कलं कनादी । थुकिया सुरक्षाया जिम्मा येँ मनपां काइ ।

अर्गानिक खेतीयात विकास याना यंकेमाःगु इलय् पुलांगु कृषि प्रविधिइ हिउपाः हयाः न्हूगु व अटोमेटिक तरिकां अर्गानिक तरकारि, सिसाबुसा अथे हे थीथीकथंया स्वांया उब्जाउ यायेगु नापं समाजया भिं जुइगु ज्याय् पलाः न्ह्याका वयाच्वनादीपिं ल्याय्म्ह पुस्ताया भाजु विप्लवया बांलाःगु ज्यायात झी सकसिनं अनुशरण याना वने फत धाःसा तसकं बांलाइ ।