पद्मदाइ लुमंकाः

अमररत्न वज्राचार्य

न्हाय्कंत्वाःया ज्ञानरत्न तुलाधर व दिव्यलक्ष्मी तुलाधरया क्वखं ने.सं. १०६२ सीपुन्हि कुन्हु पद्मदाइया जन्म जुल । पारिवारिक पृष्ठभूमि स्वल धाःसा वयकःया पुर्खापिं ल्हासाय् व्यापार याःवनीपिं खः । एकतन्त्रिय पंचायती व्यवस्थां नेपाःया भाषा नीति नापनापं फुक्क जनजातियात बेक्वः मिखां स्वया च्वंगुलिं थ्वपाखें मुक्तिया निंतिं पद्मदाइ नं थःत पानादिल ।

थथे नेपाःमियात क्वत्यला तःगु विरोधया सः थ्वयेकुथ्वयेकुं वयकःया पलाः विस्तारं विस्तारं राजनीतिपाखे न्ह्यात ।पद्मरत्न तुलाधर अर्थात झी पद्मदाइ ।

नेपालभाषा व नेपाल संवत् आन्दोलनया न्ह्यलुवा, स्वतन्त्र वामपन्थी नेता, पूर्व स्वास्थ्यमन्त्री, नेपाःया ततःधंगु राजनीतिक द्वन्द्व ज्यंकेगु ज्याया सहजकर्ता, लोकतान्त्रिक आन्दोलन, आदिवासी जनजाति आन्दोलन, मानवअधिकार आन्दोलन थेंजाःगु थीथीकथंया तःजिगु आन्दोलनया सूत्रधार, छम्ह लोकंह्वाःम्ह व्यक्तित्व, झीगु नेवाः समाजय् दकलय् अप्वः चर्चित, प्रतिष्ठित, जनप्रिय, इमान्दार व्यक्तिकथं सकसिनं म्हसिउम्ह, सरकारया न्हाय्पं हे तिंतिं स्वाक्क भाषण बीफुम्ह प्रखर नेता ।

सरकारं उगु इलय् नेपालभाषायात तसकं क्वत्यलातःगुया विरोधय् पद्मदाइया नेतृत्वय् हाकनं छकः नेवाःत दनावल । थायथासय् नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन व थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकेगु ताःतुना त्वाःत्वाःपतिकं थीथी संघसंस्थात नीस्वनेगु ज्या जुल । थथे नीस्वनातःगु फुक्क खलः पुचः मुनाः ने.सं. ११०० स पद्मदाइया अध्यक्षताय् नेपालभाषा मंकाः खलः स्वनेगु ज्या जुल ।

छुं नं राजनीतिक पार्टी सतकय् कुहां वये मफयाच्वंगु इलय् मंकाः खलकं पिकाःगु न्हूदँ सांस्कृतिक ¥यालीइ लखौंलख मनू सतकय् कुहां वःबलय् पंचायती व्यवस्था न्ह्याकाच्वंपिं थारा न्हुल ।

जनतायात स्तरीय स्वास्थ्य सेवा बीगु वय्कःया भिंगु विचारं यानाः पद्मदाइ नं थः स्वास्थ्य मन्त्रीया हैसियतं शहीद गंगालाल राष्ट्रिय हृदयरोग उपचार केन्द्रयात जग्गा हस्तान्तरण यानादिल । थौंतक नं थुगु अस्पताल नेपाःया अतिकं बांलाःगु व सुविधा सम्पन्न छगू अस्पतालकथं सुथांलाक्क न्ह्यानाच्वंगु जुल । थ्व अस्पताल मदुगु इलय् सुं मनूयात नुगःचुया ल्वचं कल धाःसा भारतया थीथी थासय् वनाः वासः याः वनेमाः ।

पंचायतकालय् फुक्क राजनीतिक पार्टीत प्रतिबन्धित जुयाच्वंगु अवस्थाय् पंचायत व्यवस्था विरोधय् संगठन विस्तार व कार्यकर्ता परिचालन यायेगु थेंज्याःगु ज्या तसकं थाकुयाच्वंगु इलय् नेपाल संवत्या सांस्कृतिक अभियानपाखें नेपाःया प्रमुख राजनीतिक पार्टीतय्सं भिंतुना कालबिल यायेगुनापं संगठन विस्तार व राजनीतिक चेतना थकायेगु ज्या जुल ।

नेपाल संवत्या माध्यमं हे देय्न्यंकंया नेपाःमितय्त राजनीतिक चेतना थनेगु ज्या नं शुरु जुल । राजनीतिक दलया नेतातय्सं नं नेपाल संवत्या न्हूदँया ¥यालीयात छगू माध्यमया रुपय् छ्यलाः पार्टीया गतिविधि न्ह्याकल । २०४३ साल वैशाख २९ गते सम्पन्न जूगु राष्ट्रिय पंचायतया चुनावय् प्रतिबन्धित दक्वं पार्टीया समर्थनय् सुद्र्यः चिं ज्वनाः जनपक्षीय उम्मेदवारया रूपय् पद्मदाइ येँ जिल्लां अत्यधिक बहुमतं त्यात ।

वय्कःया प्राथमिकता धइगु निरंकुश पंचायती व्यवस्था परिवर्तन व प्रजातान्त्रिक बहुदलीय व्यवस्थाया स्थिरता कायम यायेगु खः ।
२०४३ साल असार १७ गते जूगु सरकारया नीति व कार्यक्रमया छलफलया झ्वलय् येँ जिल्लाया माननीय सदस्यया हैसियतं वय्कलं ‘नेपाःया आपालं जनता बहुदलया पक्षय् दु, उकिं जनताया आस्था व विश्वासया कदर यायेत दलीय संगठन चायेकेगु अधिकार बीमाः’ धकाः पञ्चायती शासनया इतिहासय् जुजुया संसदय् दकलय् न्हापां सः थ्वयेकादिल ।

२०४६ सालय् पंचायत व्यवस्था विरुद्ध वामपन्थी व प्रजातान्त्रिक शक्ति छथाय् च्वने मफयाच्वंगु अवस्थाय् नेपाली कांग्रेस व तत्कालीन कम्युनिष्ट पार्टीयात छथाय् हयेगु ज्याय् वय्कलं सक्रिय भूमिका म्हितादिल । उकिं वय्कः वाम–कांग्रेस एकताया सूत्रधार नं खः ।२०४७ सालया न्हूगु संविधानकथं नेपालय् आमनिर्वाचन जुल ।

उगु निर्वाचनय् पद्मरत्न प्रतिनिधि सभाय् एमालेया सुद्र्यः चिं कयाः दनादिल । तर पार्टी सदस्यया हैसियतं मखसे स्वतन्त्र वाम नेताकथं दंगु खः । वय्कःया चुनाव प्रचार प्रसार पार्टीया कार्यकर्तातय्सं स्वयां नं नेपालभाषाया कार्यकर्तातय्सं अप्वः यात । नेपालभाषाया कार्यकर्ता जक मखु नेपालभाषाया लेखक, बुद्धिजीवि सकलें सकलें पद्मरत्नयात त्याकेमाः धकाः न्ह्यज्यानाच्वन ।

२०५१ साल मंसिर १४ गते मनमोहन अधिकारीया नेतृत्वय् गठन जूगु अल्पमतया वामपन्थी सरकारय् पद्मदाइयात स्वास्थ्य व श्रममन्त्रीया जिम्मा बिल । बाँसबारी छाला जुत्ता कारखानाया ८३ रोपनी जग्गा २०५२ साल साउन १५ गतेया मन्त्रिपरिषद्या बैठकं स्वास्थ्य मन्त्रालयया नामय् नामसारी यात ।

अन वय्कलं ‘मार्टियल मेमोरियल ब्लक’ दयेकाः उकी दुने राष्ट्रिय हृदयरोग केन्द्र, राष्ट्रिय स्नायु विज्ञान संस्थान, राष्ट्रिय स्वास्थ्य प्रयोगशाला आदि स्थापना यानाः जनतायात स्तरीय स्वास्थ्य सेवा बीगु वय्कःया भिंगु विचारं यानाः २०५२ भदौ २१ गते पद्मदाइ स्वास्थ्य मन्त्रीया हैसियतं शहीद गंगालाल राष्ट्रिय हृदयरोग उपचार केन्द्रयात हस्तान्तरण यानादिल ।

थौंतक नं थुगु अस्पताल नेपाःया अतिकं बांलाःगु व सुविधा सम्पन्न छगू अस्पतालकथं सुथांलाक्क न्ह्यानाच्वंगु जुल । थ्व अस्पताल मदुगु इलय् सुं मनूयात नुगःचुया ल्वचं कल धाःसा भारतया थीथी थासय् वनाः वासः याः वनेमाः । ध्यबा नं अतिकं फुइगु । पद्मदाइया कुतलं यानाः थौं नेपाःमि जनतायात छुंकथंया नं नुगःचुया ल्वय् जुल धाःसा नेपालय् हे म्हो ध्यबां वासः याके खन ।

वय्कःया हे कुतलं वीर अस्पतालय् राष्ट्रिय चिकित्सा विज्ञान अध्ययन प्रतिष्ठान नं स्थापना जूगु खः । अबलय् बेलायत वनाः ब्वं वनेमाःगु विषय वीर अस्पतालय तुं ब्वने दइगु व्यवस्था नं वय्कलं थःगु कार्यकालय् यानादिल ।अबलय् वैदेशिक रोजगारीइ छ्वइगु छगू जक कम्पनी दु ।

पद्मदाइ श्रममन्त्री जुयादीगु ९ महिनाया इलय् झण्डै १२ गू कम्पनीयात वैदेशिक रोजगारीइ वनीपिं छ्वयेगु निंतिं ज्या यायेत स्वीकृति बियादिल । उकिं पद्मदाइ श्रममन्त्री जुयादीगु ई धइगु श्रम मन्त्रालयया नितिं स्वर्णकाल खः धाःसां छुं पाइमखु ।२०३७ सालय् भारतय् नेपाल कम्प्युनिष्ट पार्टीया संस्थापक पुष्पलाल श्रेष्ठ सीबलय् पंचायती सरकारं वय्कःया सीम्हतकं नेपालय् हयेके मबिउबलय् पद्मदाईया हे अगुवाइलय् सरकारं मसीक वीरगंज जुयाः पशुपती आर्यघाटय् वय्कःया अस्तु हयाः दाह संस्कार यात ।

देशय् मानव अधिकार हनन जुयाच्वंगुलिं मानवअधिकारवादी संस्थाया आवश्यकता महसुस यानाः वय्कःया हे कुतलं २०४१ साल श्रावण १३ गते मानव अधिकार संरक्षण मञ्च स्थापना जुल । नेपाःया मिसा मुक्ति आन्दोलन, आदिवासी÷जनजाति, मधेसी, मुस्लिम, दुर्गम क्षेत्रया जनताया न्यायपूर्ण आन्दोलनय् नं वय्कःया अतिकं महत्वपूर्ण भूमिका यक्व दु ।

वय्कःया मन तसकं हे क्यातु । सुं निम्ह नेवाः थवंथवय् नेवाः भासं खँ मल्हासे मेगु भासं खँ ल्हानाच्वंगु खनकि वय्कःया तसकं नुगः मछिनाः ख्वये वइगु । नेवाः जुयाः नेवाः भासं खँ मल्हासे मेगु भासं खँ ल्हानाच्वंगु तालकि नुगः मछिंका ख्वयेगु वय्कःया बानी । नेवाःतय्त नेवाः भासं हे खँ ल्हाकेगु वय्कःया मनसुवा । उकिं झी फुक्क जाना वय्कःया मनसुवाः पूवंके । वय्कलं गुगु म्हगस खंकादीगु खः, व आः झीसं पूवंकाः तुं त्वते ।
(झी पद्मरत्न अभिनन्दन ग्रन्थपाखे)