ने. सं. ११४४ कौलाथ्व तृतीया -

नेपाल संस्कृति खःकि नेवाः संस्कृति?

नेपाल संवत् धइगु नेवाःतय्गु जक संवत् मखु। थथे धकाः न्ह्याक्व भाषण बिउसा नेवाः जनमानसय् जक मखु, गैर नेवाः जनमानसय् नं थ्व नेवाःतय्गु जक संवत् खः धकाः दइच्वन । उकथं हे धापू पिहाँ वइगु व क्रिया प्रतिक्रिया जुइगु जुया च्वंगु दु। अथे हे आः सायाः, मतयाः, यँयाः नं नेवाःतय्गु जक खः धइगु अभिव्यक्ति थीथी सञ्चार माध्यमय् खनेदुगु दु ।

झीसं नेपाल भाषा, नेपाल संवत्, नेपाल लिपि धइगु खँग्वः हे छ्यला वयाच्वनागु दु। झी अग्रजपिसं नं उकथं हे छ्यला वयाच्वंगु खः । राज्य पक्षया दृष्टिकोण स्वयेगु खःसां पञ्चायत कालय् सायाः, यँयाः, बुँगःद्यःया जात्रा थुज्वःगु पर्वयात गुगुं जातिविशेषलिसे मस्वाःसें नेपाःया हे पर्व कथं कयाः पाठ्यसफू व सञ्चार माध्यमय् नं न्ह्यब्वया वयाच्वंगु झीसं खः । भाय् छगूयात नेवारी वा नेवार धकाः जातिगत तायेकूसां संस्कृतिया सवालय् सरकारं देय्या हे मूलधारया संस्कृति कथं कया वयाच्वंगु खः । पश्चिममा देउडा ला छु, तामाबतय्गु ल्होसार तकं जनमानसं बांलाक्क मसिउ । थुकथं मेपिन्त वहिप्करणय् लाकातःगृु नं खः ।

नेपाःया उबलय्या ईया मूल्यांकन यात धाःसा त्रिशूलीया जलविद्युत आयोजनां स्वनिगलय् हयाः मत च्याकातल, तर वहे पावरहाउसया च्वय्डाँ डाया बस्तीइ तकं मत थ्यंकातःगु मदु। पञ्चायत कालया अन्त कालय् जक मखु, बहुदल वयेधुंकाः नं जूगु ला थ्व हे खः । विकास फुक्क स्वनिगलय्हे केन्द्रित, शासन नं धात्थें ला स्वनिगलय् जक दु, गांगामय् अनया हे ठालूतसें प्रधान पञ्च इत्यादि जुयाः शासन चले याइगु। इमित माल हे धाःसा जक जिल्लाया पुलिस प्रशासनया ग्वाहालि काइगु। पञ्चायतया नेतातसें चुनाव वल कि स्कुलय् तयेत जस्तापाता बियाः भोट कयाः वनीगु। गांगामय् ठालू जुयाच्वंपिनि मस्त जक मखु, भचा ध्यबा दुपिनि मस्त नं माध्यमिक शिक्षाया नितिं जिल्ला सदरमुकाम व उच्च शिक्षाया नितिं येँय् वइगु। थुपिं जागिर नयाः, नेतागिरी यानाः थन हे सेटल जुइगु। थुगु प्रवृत्ति न्ह्याना हे तुं वयाच्वंगु स्थितिइ ह्यूपाः माओवादी जनयुद्धं हयाबिल । नेपाःया गांगांया हालत हे हाःनाः मदुपिं मनूतय् बस्ती जुयाच्वंगु इलय् माओवादीं सकसितं थनाविल । इपिं हे सहारा जुया बिल । थुकिं देसय् गांगांयापिं हानं छक्वः स्वनिगलय् वयेगु जक मखु, थीथी वर्ग, जाति, लिङ्ग, पेशाया मनूत मूलधारीकरण व सशक्तीकरणया लँपुइ न्ह्याः वल । थुकिं दयाच्वंगु रीतिथिति स्थितियात भताभुङ्ग यानाहल ।

पञ्चायती कालय् तक नेवाःत सत्तां बेदखल जूसां सत्तानापहे पौँठेजोरी अर्थात् ल्हाः ल्वाकाः म्हितेफुपिं मनूत जुया च्वंगु खः । सरकारं गोरखापत्र पिकाल, हानं मणिराज उपाध्यायं समाज धाःगु न्हिपौ पिथन । तर नेवाःत नं छु कम? झी फत्ते बहादुर सिंहं नेपालभाषा पत्रिका धकाः न्हिपौ पिथनादिल । उकिं सरकारं बेदखल यात झीत नं थाय् माल धइगु छगू माग अले झी नं म्हो मजू धकाः खँय् नाप धेँय्धेँय् बल्लाय् वनेगु मेगु यानाः निगूप्रवृत्ति झीके न्ह्याना वया च्वंगु खः । गुबले सत्ता नाप ल्वायेत देय्या थीथी भाय् व जातिया सवाल पिदनी, उबले सकसियां खँ न्ह्यनथाः उत्पीडित जाति व संस्कृतिया पक्षया न्ह्यलुवा नं नेवाःत हे जुयाः पिहाँ वःगु खः ।

२०४६ सालय् पञ्चायती व्यवस्था क्वःदल । थुकी मूलतः नेवाःतय्गु हे तःधंगु योगदान दु। जन आन्दोलनया सर्वोच्च कमाण्डर नं गणेशमान सिंह हे जुयादीगु खः । थ्वयां लिउ २०२२ सालं निसें दिनाच्वंगु नेपालभाषाया समाचार भाजु हरि श्रेष्ठं हाकनं रेडियो नेपालय् दुहाँ झायाः न्ह्याकादिल । थुलि जुइवं हे सकसियां मिखा तग्वल । मनूतसें थ्व न्हापांनिसें दुगु खँ हे पुनस्र्थापित याःगु खः धकाः मथुइकू । नेवाः भाय्या जक समाचार छाय् जिमिगु भाय् ग्व धइगु जुया वल । न्हापां ला खँय्बम्हूतय्गु थःगु भाय् नं देसय् चले जुयाच्वंगुृ सकसिंगु भाय्खः , थःगु हे भाय् नं माल धकाः संस्कृत भाय् तये हल । अनंलि थीथी मेमेगु भाय् नं वल ।

थुलि जुइवं शासनय् शाहत तर न्हापा शासन चले याये धुंकूपिं राणात नं छुं कम मजू, इमित थाय् ग्व? धकाः धइगु हैसियतय् थें हैसियतय् दुपिं नेवाःत सरकारी षडयन्त्रय् दुने लानाः सत्तां न्हापा गिन्तीहे मयासें पूर्णतः वहिष्करणय् लाकातःगु भाषा सरह जू वन । थ्व हे प्रवृत्ति न्ह्याना वंबलय् आःतक थ्यंबलय्म्हि गः नेपाल संस्कृतिया नामं नेवाः संस्कृतियात नालातःगु थासय् नेवाः संस्कृति मुक्कं नेवाःतय्गु जक संस्कृति जूवंगु खः । सखे कमल थापायात धयाः झट्ट सञ्चार माध्यमय् तयेके मफुगु खःसा व माओवादीयाके जनयुद्धया रापताप दुगु इलय् हे राष्ट्रिय संवत् धकाः घोषित याके मफुगु खःसा नेपाल संवत्या आन्दोलन नं आः उपलब्धिहीन जुल धकाः झी हाला च्वनेमालीगु जुइ ।

वास्तवय् यँयाःबलय् कुमारीया रथयात्रा, बुंगःद्यःया जात्राया इतिहास स्वयेगु खःसा थ्व नेवाःतय्गु मखसें नेपाःया राज्यं न्ह्याकावयाच्वंगु जात्रा खः । थौंकन्हय्या भासं धायेगु खःसा थुपिं स्टेट स्पोन्सर्ड खः । अझ सायाःयात नं जुजु वा उबलय्या राज्यया उर्दीकथं न्ह्याःगु पर्व कथं कयातःगु दु। पञ्चायती शासकतसें थुकियात चर्चा यायेगु याना वयाच्वंगु हुनि नं थ्व हे हुनिं खः । न्हापाया शासकतसें यानाथकूगुलिं शासकीय दृष्टिकोण तयाः हे इमिसं थुकियात बढावा बिउगु खः धइगु थुइकेत थाकु मजू । थौं कन्हय् गुलि गुलिं नेवाःतसें नेवाःतय्गु जात्राय् गुर्जु पल्टनया नामं गोरखाया पल्टन गनं वल ? धायेगु याना वया च्वंगु दु। तर पृथ्वी नारायण शाहया हःताः लिपा कुमारी जात्रा सरकारी जात्रा जुयाः नेवाःतसें ला छगू कथं वहिष्कार यानाच्वंगु खँ झीसं ल्वःमंके मजिउ । कुमारी जात्राय् धिमे, नाय्खिँ बाजं थ्यंगु ला ताः ई हे मदुनि । लाखे, सवः भक्कु, पुलुकिसियात कौशितोषा खानामार्फत ग्वाहालि बीगु, इपिं थानाय् हाजिर जुयाः क्यनेमाःगु व्यवस्था ला पञ्चायतकालय् जुयाच्वंगु खँ खः । थ्व नं स्टेट स्पोन्सर खः । हानं लाखे व सवःभक्कुया बाखं नं राजकुल नापहे स्वानाच्वंगु दु। कुमारी द्यःया राज्यया संरक्षक हे जुल । थुज्वःगु पक्षयात दुवाला मस्वयेक झी सही निष्कर्षय् थ्यनी मखु । तर थुकियात धर्मनिरपेक्ष जुइधुंकूगु केन्द्रीय राज्य सत्तापाखें अलग तयाः परम्परा हनेत इमित पाहाँ जक दयेकाः शक्तिशाली नेवाः गुथि प्राधिकरणपाखें हे जात्रा पर्व न्ह्याकेमाःगु थौंया आवश्यकता खः ।

थथे जूगुलिं झीगु पुलांगु गौरव नं कायम जुइगु, नेवाः संस्कृति मूलधारया संस्कृति धइगु कथं नं प्रस्तुत जुइगु, इतिहास नं ल्यनीगु अले झीगु स्वामित्व नं कायम जुइगु लँपु झीसं ल्ययेमाःगु दु ।