औपचारिक सम्बोधनया खँ
वंशीधर वज्राचार्य
औपचारिक कथं जुइगु छुं नं मुँज्या, दँमुज्या, खँल्हाबल्हा, दबू, रेडियो, टिभी, पौ–पति, ब्वना–पति वा ज्याझ्वलय् सुं पाहां, हनेबहःम्ह मनूयात उगु ज्याया भाला काःम्ह मनू वा संचालक, ज्याझ्वः न्ह्याकीम्हं वा संचारख्यलं सम्बोधन याइबलय् गुलिं गुलिं मनूत न्ह्याथे धाःसां जिउ, न्ह्याथे च्वःसां जिउ कथं वनाच्वंगु खनेदु ।
व्यावहारिक जीवनय् ब्वनाः अध्ययन यानाः कयातःगु उपाधि, ज्या, लजगाःया झ्वलय् कयातःगु पद वा छुं नं संघसंस्थां हनेकथं बियातइगु उपाधियात छ्यलाबुलाय् हयेगु यानाच्वंगु दइ । छम्ह हे मनुखं तःगुमछि पद कयातःगु वा छम्ह मनूयात तःगूमछि उपाधिं हनातःगु नं दयेफु । अज्याःम्ह व्यक्तित्वया तःगूमछि पद वा उपाधियात संचार ख्यलं वा जिम्मेवार ख्यलं सम्बोधन यायेगु वा छ्यलेगु खँय् औपचारिक जुइगु पाखे वाःचायेके माःगु खनेदु ।
गुगु खँय् नेपालभाषा ख्यलय् वा नेवाःतय्गु ख्यलय् हचुवा कथं छ्यलेगु जुयाच्वंगु खनेदु ।
१) दकलय् न्हापां चीधंगु खं निसें वने । औपचारिक कथं नेपालभाषां च्वयेगु ब्वनापतिइ सुं गुम्हं पाहांयात ब्वनेत वा हनेत न्हापां ‘भाजु÷मय्जु (श्रीमान÷श्रीमती) च्वइ । नां च्वये धुंकाः ‘जु’ नं च्वइ । गथे ‘भाजु तुयुजु’ । थुकी न्ह्यःनेया भाजु (श्री) वा लिउनेया जु (ज्यू) छगू जक छ्यःसां गाः, अर्थात छगू जक छ्यलेगु पाय्छि जुइ । गथे ‘भाजु÷मय्जु तुयुु÷सिन्तली’ वा ‘तुयुजु÷सिन्तलीजु’। अझ पौ, पतिइ ला भाजु, मय्जु व जु निथी नं छ्यलेगु आवश्यक मजू । तुयु वा सिन्तलीया पद वा उपाधि नं दुसा छगू जक पद वा उपाधि छ्यलेगु बांलाइ ।
२) संस्कृति सम्बन्धी निपु, प्यपु च्वसु च्वःगु खनेवं हे उम्ह च्वमियात संस्कृतिविद् धकाः याउँक हे च्वयेगु, धायेगु याःगु खनेदु । थथे हे नेवाः संस्कृतिया हुलाप्याखं वा छगू निगू बाजं थायेगु स्यनेगु यायेवं हे संस्कृतिविद् धायेगु याःगु खनेदु ।अथेहे देगः छगू निगू दयेकेगु वा चिउताः क्यंजूम्हेसित सम्पदाविद् धयाबिइगु । मानौ ‘विद्’ खँग्वः बजारय् न्यायेदुगु आलु, प्याज थें हे खः ।
‘विद्’या अर्थ छु ? ‘विद्’ छाय् धाइ ? गुज्वःम्हेसित विद् धाइ ? ‘विद्’ या गरिमा हे मथुइक हे धयाबिइ । छुं नं छगू विषयय् अध्ययन पूवंकूम्ह, विज्ञता हासिल याःम्हेसित जक ‘विद्’ खँग्वः छ्यली । गथे शिक्षाविद्, अर्थविद्, शास्त्रविद्, भाषाविद्, नीतिविद्, भौगर्भविद् आदि । संचार ख्यलं वा सुं व्यक्तिं बिइगु पद मखु ‘विद्’ । ‘विद्’यात ‘ज्ञाता’ व ‘ज्ञाता’यात ‘विद्’ धायेगु पाय्छि मजू ।
विद् व ज्ञाता उथें च्वंसां उकिया गहनता यक्व पाः । छगू हे विषयय् बाय् छगू हे जिम्मेवारीइ च्वनाः यक्व ज्ञान हासिल याःम्हेसित ज्ञाता धाइ । थःगु हे अध्ययनं यक्व ज्ञान हासिल याःम्हेसित ज्ञाता धाइ ‘विद्’ मखु ।
३) नेवाःतय् धार्मिक ख्यलय् निपु, प्यपु बाखं कंगु व धर्मया खँ सिउगु जुइवं हे याउँक हे ‘पंडित’ धकाः सम्बोधन यानाबिइ । संस्कृत भाषा ख्यलय् ‘पंडित’ धायेकेत संस्कृत भाषाया बांलाक ज्ञान दयाः शास्त्रय् निपूण जूम्ह व संस्कृतं च्वयातःगु खँयात अर्थ छ्यानाः ब्याख्या याये फुम्हेसित जक ‘पंडित’ धाइ । खतुं बाखं कना जुइम्हेसित संस्कृत भाषां ‘कथावाचक’ धाइ । (खस भाषाय् हेय् कथं ‘पंडित’ धाइगु खँ मेगु हे ।)
४) नेवाःतय् छगू निगू धार्मिक संस्थाय् ‘विद्वान’या परिभाषा नं पाःगु खना । अज्याःगु संस्थाय् राजनीतिक ख्यः व व्यापारिक ख्यःया मनूत नं सल्लाहकार कथं दुथ्याकातःगु खना । उमिगु पाखें आर्थिक वा छुं मेगु कथं ग्वाहालि कायेगु तातुना जुइफु । तर खँ थन उकिया मखु । उम्ह मनूयात उमिगु संस्थाया सभा, समारोहय् ‘बौद्ध विद्वान’ धकाः सम्बोधन यायेत तकं लिफः मस्वःगु खनाः अजूचाइ । मानो सल्लाहकार जूगुलिं धर्मया नं विद्वान जुल ।
५) नेपालभाषाया प्राज्ञिक संस्थाया भाषा, साहित्य वा वाङमय च्वज्याय् छुं हे योगदान मदुसां (छुं मेगु हे प्रलोभनं ?) तःदँ तक हे प्राज्ञ, पार्षद कथं दुथ्याका तइगु खनाः हास्यास्पद हे जुइ । ‘प्राज्ञ’ खँग्वःयात हे मछाःसे च्वनी । नेवाः खँग्वः धुकुतिइ प्राज्ञया अर्थ विचलन जुयाः दुथ्याना च्वन ला धयाथें नं च्वनी ।
६) ग्यसुग्यंक चिनाखँ च्वइम्हेसित कवि धाये । छन्दबद्ध यानाः पाय्छि जुइक महाकाव्य च्वल धाःसा महाकवि हे धाइ । चित्तधर हृदय नेपालभाषाया महाकवि खः । वय्कःयात छम्ह जुजुं हनेकथं कविकेशरी धायेवं महाकवि सिबें कविकेशरी तःधं जुइमखु । चित्तधरयात महाकवि मच्वसे मधासे ‘कविकेशरी’ धायेगु च्वयेगु
पाय्छि मखु ।
७) नेपालभाषा ख्यलय् सिरपाः निगू कथं बिइगु जुयाच्वंगु दु, छगू नेपालभाषा लागाय् याःगु योगदानयात हनेकथं बिइगुसा मेगु च्वमिया कृतिया धेंधेंबल्लाःया लिधंसाय् । थन न्ह्यथनेत्यनागु खँ खः हनाः (कदर यानाः) बिइगु सिरपाःयात नं सिरपाः त्याकल, सिरपाः त्याकूम्ह, सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह धकाः ज्याझ्वः न्ह्याकीम्हं, ज्याझ्वलय्, रेडियो टिभि धायेगु व पौ–पतिइ च्वयेगु तकं जुयाच्वंगु दु । हनाः बिइगु सिरपाःयात नं त्याकल धकाः छ्यला च्वनेगु हिसि दुगु खँ मखु ।
८) हलिंया छुं नं विश्वविद्यालयं सुं छम्ह व्यक्तियात हनेगु लागि डा. उपाधिं छाय्पिइगु प्रचलन दु । अथे बिइगु उपाधि हनेगु लागि जक सीमित खः । उज्वःगु उपाधि काःम्ह व्यक्तित्वं गुब्लें थःगु नांया न्ह्यःने डा. च्वइमखु । थुज्वःगु उपाधि काःम्ह व्यक्तित्वयात लिपा सुनानं डा. धकाः सम्बोधन याइमखु । यात धाःसा व हास्यास्पद जुइ ।
चित्तधर हृदय नेपालभाषाया महाकवि खः । वय्कःयात छम्ह जुजुं हनेकथं कविकेशरी धायेवं महाकवि सिबें कविकेशरी तःधं जुइमखु । चित्तधरयात महाकवि मच्वसे मधासे ‘कविकेशरी’ धायेगु च्वयेगु पाय्छि मखु ।
थ्व च्वसु च्वयाच्वनागु हे इलय् नेपालभाषाया छगू खलःया छपौ ब्वनापौ ल्हातय् ला त। उगु पतिइ शताब्दीपुरुष, भाषारत्न, महाविद्यावारिधि डा. धकाः न्ह्यथनातःगु खनाः अजूचाल । खतुं थौंकन्हय् पश्चिमी व मेगु देशय् विद्यावारिधि यानाः काःगु डा. उपाधि नांया न्ह्यःने मच्वसे नांया लिउने पिएचडी च्वइगु व चिकित्सा लागाय्या डा. तय्सं नं नांया न्ह्यःने डा. मच्वसे नांया लिउने एमडी च्वइगु जुइधुंकल ।
९) सुं छम्ह मनुखं जीवनय् तःगू मछि पदय् च्वनाः ज्या याःगु जुइफु । क्वय्या पदंनिसें च्वय्या पदय् तकं थ्यनेफु । छम्ह हे मनूयात जीवनय् चीधंगु उपाधि निसें तःधंगु उपाधिं विभूषित यायेफु । थथे हे छम्ह हे मनुखं तःगू मछि विषय अध्ययन, अनुसन्धान यानाः विधिपूर्वक तःगुमछि उपाधि काःगु जुइफु ।
उम्ह व्यक्तिं थःगु जीवनय् दकलय् लिपा व दकलय् च्वय्या पद छु खः व हे जक च्वइ । अथे हे उज्वःम्ह व्यक्तित्वयात औपचारिक कथं सम्बोधन यायेबलय् वा च्वयेबलय् थौंकन्हय् छु पद खः, वहे जक सम्बोधन यायेमाः । च्वय्या बुँदाया खँ थन छकः लिसा काये । राष्ट्रं हे ‘वाङमय शताब्दी पुरुष’ धकाः हंगुया न्ह्यःने छगू पारिवारिक संस्थां धाःगु ‘शताब्दी पुरुष’ तसकं गौण खः । सछिदँ थ्यनकि न्ह्याम्हेसितं न्ह्यागुलिं नं धायेफु ‘शताब्दी’ ।
१०) छम्ह च्वमिं थीथी विधाय् च्वयेफु । साहित्यपाखे चिनाखँ, म्येँ, निबन्ध, बाखं, उपन्यास, जला साहित्य (यात्रा साहित्य) प्रतिक्रिया आदि च्वयेबलय् प्रथम पुरुषं च्वयेफु, च्वये जिउ, तर मेगु विधा गथे धर्म, संस्कृति, अनुसन्धान, अन्वेषण, अर्थ, राजनीति, आदि विषयय् च्वयेबलय् प्रथम पुरुषं च्वयेगु पाय्छि मखु ।
गुलिसिया बानी छु दु धाःसा झी नेवाः, झीगु संस्कृति, झीगु नेपालभाषा, झीगु बुद्धधर्म आदि आदि । थुज्वःगु च्वसुइ झीगु–झीगु व जिगु जिगु यानाः च्वयेगु पाय्छि मखु । थथे च्वलकि मेगु भाषी, मेगु जाति, मेगु धर्म, मेगु थाय्या ब्वँमिं झीगु व जिगु यानाः ब्वने मालीगु अवस्था वइ । अथे ब्वँमियात ज्यामछिनी धयागु च्वमिं वाःचायेके फयेकेमाः ।
थुज्वःगु च्वसुइ च्वमि तटस्थ जुयाः च्वये फयेके माः । च्वसुइ च्वमिं थः कलाः, भाःत, दाजु, बौ धकाः नं च्वये मालेफु । यदि जिमि कलाः, जिमि भाःत यानाः च्वल धाःसा ब्वमिं नं अथे हे ब्वने माली, अले हास्यास्पद जुइ । उकिं च्वमिं थुज्वःगु अवस्थाय् थ्व च्वमिया थ्व पंक्तिकारया धकाः च्वयेगु पाय्छि खः ।
थथे हे औपचारिक ज्याझ्वः न्ह्याकीम्हं दबुलिइ रेडियोय्, टिभिइ वा संचार न्ह्यागु माध्यमं नं तटस्थ जुयाः न्ववायेगु यायेमाः । औपचारिक ज्याझ्वलय् व्यक्तिगत स्वापू क्यने कथं दाइ, तता, मां, बा, केहेँ, किजा, आदि यानाः सम्बोधन यायेगु नं पाय्छि मखु । च्वय् गुलि नं खँ वल, अप्वः धइथें संस्कृत खँग्वःया छ्यला खः ।
गथे विद्, विज्ञ, पंडित, विद्वान, प्राज्ञ, पद, उपाधि आदि आदि । नेपालभाषाया मखुगु खँग्वःत छ्यलेबलय् उमिगु खँग्वःधुकुतिइ छु दु धइगु पाखे नं सीकेगु कुतः जुइमाः । छुं नं खँग्वःयात छथाय् छ्यले धायेवं लः वंथाय् न्या वनी थें हचुवां छ्यलेगु बांलाःगु खँ मखु । औपचारिक कथं ज्याझ्वः भाला क्वबुइगु व जिम्मेवारी वहन याइम्हं उकिया महत्व गौण मजुइ कथं यायेगु पाखे वाःचायेका च्वने फयेकेमाः ।
LEAVE YOUR COMMENTS