अजाया लुमंतिइ तायमचा पिकयाबलय्

श्लोक सिंह श्रेष्ठ
नमूना आवासीय माध्यमिक विद्यालय
पर्वत कुस्मा

दँय्दसं थःगु छेँया सीपिं छेँजःपिनि लुमंतिइ सायाः पिकायेगु चलन दु, उकथं थुगुसिइ नं जिमिगु छेँपाखें नं जिमि अजाया लुमंतिइ सायाः पिकाःगु खः । इतिहासय् न्ह्यथनातःकथं सन् १५१२ य् येँया जुजु प्रताप मल्लया काय् चक्रवर्तेन्द्र मल्ल विफर महामारीया हुनिं मदुगुलिं दुःखय् लानाच्वंम्ह महारानीयात झी सन्तान जक मखु हलिंया मस्त नं सीगु दु धकाः सान्त्वना बीत सायाः जात्रा न्ह्याकूगु धाइ ।

थ्व नखःया स्वभाव नं ई नापं हिलावंगु खनेदु । थौं नं थ्व नखःयात व्यंग्य व ख्यालः न्ह्यब्वयाः हनाच्वंगु दु, गुलिखे समुदायं थःगु पहिचानयात कयाः गर्व यानाः लोभ, विभेद व द्वेषया विरुद्ध सः थ्वयेकेगु आज्जु तयाः हनाच्वंगु दु । उकिं हे सापारुयात ख्वबि व न्हिलासुया प्रतीकया रुपय् कायेगु यानाच्वंगु दु ।

भाद्रकृष्ण प्रतिपदा अर्थात् जनैपूर्णिमाया कन्हय् कुन्हुनिसें अष्टमी तक न्यायेकीगु सापारु नखःयात ऐतिहासिक, कला, भेषभूषा व सांस्कृतिक नखः कथं हना वयाच्वंगु दु । थ्व नखःत झीगु मृत्यु संस्कारलिसे नं स्वानाच्वंगु दु । नेवाः समुदायं थ्व कुन्हु पितृगणया लुमंतिं साया रुपय् सायाः पिकायेगु, लाखे प्याखं हुइकेगु, तायाःमचा पिकयाः त्वाःत्वालय् चाःहिकेगु याइ ।

जिमिथाय् पाखें तायामचा पिकायेबलय् छेँ नं म्ह्याय्मचा वा भौमचां पुजा यायेधुंकाः पिकायेगु व क्वचायेकेबलय् नं म्ह्याय् वा भौमचां पुजा यानाः जक क्वचायेकीगु नं चलन दु । गुलिसिनं धाःसा लक्ष्मीनारायण देगलय् वनाः थ्व ज्या यायेगु नं याइ । थुकुन्हु हे प्रसाद दयेकाः थःथिति, जःलाखःलाःपिंत नं नकूगु खः ।

विशेष यानाः तायामचा दयेकेबलय् डोक अनिवार्य हे जुयाच्वन, गुगु थःथितिपिनि ग्वाहालि यानाः दयेकल । वाउँगु पँयात धस्वाकाः आयताकार यानाः चिनाः कापतं हिनाः तायामचा दयेकीगु जुयाच्वन । तायामचा दयेकीबलय् मिजंम्हेसिया लुमंतिइ जूसा मिजंया वसः व मिसाम्हेसिया लुमंतिं दयेकूगु जूसा मिसाया वसः यखाइगु जुयाच्वन । अथेहे यदि मचाम्ह मदुगु जूसा डोकय् च्याङग्राया न्यकू तयाः दयेकीगु जुयाच्वन ।

न्हापा न्हापा जिं तापाकं जक स्वयेखनाच्वंगु, थुगुसी धाःसा सतिक च्वनाः स्वयेखन । थःगु हे छेँय् दयेकूगु जुयाः जि झीगु समुदायया तजिलजि व संस्कारय् रुचि तयाः उत्सुक जुयाः थुइकेत स्वया ।
तायामचाया छ्यनय् साया किपा तयाः, सीम्ह मनूया किपा तयाः च्वाम्वः साया सँ तइगु जूगुलिं तापाकं हे म्हसीके फइगु जुयाच्वन । थुकियात डोकय् थनाः मदुम्हेसिया थःथितिपिंसं ब्वहलय् तयाः क्वबियाः यंकीगु जुयाच्वन । झ्यातुसां जिं नं छक्वः निक्वः क्वबिया । गुगु जिगु निंतिं न्हापांगु अनुभव जुल । तायामचा क्यने धाःसा सीम्ह मनूया आत्मायात शान्ति दइ धयागु धापू दुगु जुयाच्वन ।

अजूचायापुगु खँ छु धाःसा झीगु समुदायं मचा बुइ न्ह्यवनिसें मदये धुंकाः तक पुजाआजा, संस्कृति, संस्कार हनेगु याइ । तर थज्याःगु संस्कृति संस्कार बुलुहुँ लोप जुजुं वनाच्वंगु दु । थज्याःगु जात्रा व नखःचखःया संस्कृतियात संरक्षण यायेत झीगु पुस्ता हे न्ह्याःवने आवश्यक जू ।