पंचदान व वलिसे स्वानाच्वंगु दानया महत्व
सुजनबिलास बज्राचार्य
छुं नं धर्मय् दानया महत्व बियातःगु दु । मदुपिंत दान यायेमाः वा जीवनय् दान छक्वसां यायेमाः धइगु शिक्षा बियातःगु खनेदु । दान धइगु हे मोक्षप्राप्तीया लँपु खः धयातल । उकिसनं बुद्धधर्मय् ला दानया महत्व तसकं दु । दानयात त्यागया न्हापांगु त्वाथः कथं छ्यलातल । निर्वाणया लँपुइ थ्यनीगु वा बुद्ध जुइगु न्हापांगु पलाःकथं व्याख्या यानातल । उकिं बुद्धधर्मय् दश पारमितामध्ये दान पारमितायात दकलय् न्ह्यःने तयातल । राग, द्वेष, क्लेश, मोहया स्वतिपाँय्या जंजालय् तक्यना च्वंपिं झी मनूतय्गु त्याग भावनायात म्वाकेगु निंतिं दानया महत्व क्यनातल ।
दान बलेन समुद्गत बुद्ध दानबलाधिग तानरसिंहः
दान बलस्य च श्रूयति शब्दं कारुणिकस्यपुरे प्रविशान्तं
अर्थात्
दानपारमितायागु बलं थ्व संसाररुपी समुद्र सिंहं थें निर्भिक जुयाः बांलाक पार यानाबिज्याःम्ह छलपोल भगवान् बुद्धयात नमस्कार । दानपारमिताया श्रवण याइपिंं सकलें ‘कारुणिकस्यपुर’ स् शान्त लकसं दुहां वनेमाः ।
थ्व श्लोकं हे सीदत कि महायानीतय्सं दशपारमिता मध्ये दकलय् न्हापां दानया महत्वयात गुकथं महत्व बियातल ।
सन्दर्भ थन दान जक मखु दानयात गुकथं सामाजिक जीवनय् छयलाबुलाय् हयातल वा झी दथुइ उपायकौशल छ्यलातल धइगु खः । बुद्ध धर्मय् दान महिमाया यक्व दसुत दु । जातक बाखं जुइमा वा अवदान जुइमा, यक्व खँ स्वये, ब्वने दु । उकी मध्ये न दकलय् उत्कृष्ट दान धइगु विशेन्तर राजकुमारया धयातल । दानया नितिं वं थः कलाः, मस्त श्रीसम्पत्ति तकं त्याग यात । उकिं दान बिइबलय् त्याग भावना दयेमाः । दान नं बिइगु मत्तिइ मेगु खँ तयेगु, म्हुतुं गलत शब्द न्ववायेगु ज्या यात धाःसा दानया महत्व दइमखु । दान काइम्हेसिनं नं शुद्ध आचरण यायेमाः । दान काइम्हेसिनं नं दातायात भिं जुइमाः धकाः सुवाः बिइ सयेकेमाः ।
धम्मपदया ३५६ निसें ३५९ तकय् थुकथं न्ह्यथना तल ः
वीतरागेसु दिन्नं होति महप्फलं ।।
वीतदोसेसु दिन्नं होति महप्फलं ।।
वीतमोहेसु दिन्नं होति महप्फलं ।।
वीगतिच्छेसु दिन्नं होति महप्फलं ।।
अर्थात् रागरहित, द्वेषरहित, मोहरहित, इच्छारहित मिजंयात याःगु दान महाफलदायी जुइ ।
थ्व दानया महत्व भगवान बुद्धं थःगु जीवनकाःछि सकसितं कनाबिज्यात । भगवान बुद्धसिबें न्ह्यवं विपश्वी, शिखि, विश्वभू, क्रकुछन्द, कोनागमन, कश्यपपिंसं नं थ्व हे पारमिता पार यानाबिज्याःगु खः । अझ ला अतित बुद्ध धकाः नालातःम्ह दिपंकर बुद्धं न दान पारमितापाखें हे बुद्धत्व कया बियाबिज्यात । एक लाख युगपूर्व थ्व पृथ्वीइ जन्म काःगु विश्वास यानातःम्ह दिपंकर बुद्धयात भगवान् बुद्धसिबें तसकं न्ह्यवंयाम्ह नाला तःगु दु ।
महायान बुद्धधर्मय् दिपंकर, सिद्धार्थ व आः जन्म जुइमानिम्ह मैत्रीय बुद्धयात स्वंगू कालया स्वम्ह बुद्ध धयातल । झीसं दँय्दँसं यलय् श्रावण शुक्लपक्ष गुंलाथ्व अष्टमी व येँय् भाद्रपद कृष्णपक्ष गुंलागा त्रयोदशीकुन्हु न्यायेकीगु पंचदान थ्व हे दिपंकर बुद्धयात लुमंकाः न्यायेकेगु याना वयाच्वन ।
धार्र्मिक ल्याखं दान बिइगु परम्परा दिपंकर बुद्धनिसें न्ह्याःगु खनेदु । दिपंकर बुद्धं हे दानया महिमाबारे कनाबिज्यात । दिपंकर बुद्ध अतितकालया सत्ययुगय् जुजु अचिष्मान्या रानी सुदीपाया गर्भं जन्म जूम्ह कायमचा खः । मचा बूबलय् तसकं ज्वाज्वल्य जूगुलिं मचाया नां हे दिपंकर तःगु खः । उम्ह मचा तःधिक जुयाः शास्त्रं पारंगत जुल । लिपा फुक्क राज्य त्याग यानाः पलेस्वांया दथुइ च्वनाः योगध्यानया माध्यमं मारयात त्याकल । अले बोेधिज्ञान कासेंलि दिपंकर बुद्धया नामं नां जाल । दिपंकर बुद्धं प्रसन्नशील महाविहारय् चय्द्वलं मयाक भिक्षुसंघ मुंकाः धर्मचक्र प्रवर्तन यानाबिज्यात धइगु दु ।
थ्वहे इलय् दिपंकरयात छम्ह मेघमानवं उफोस्वां न्याफ्वः छाये हल खनि । दिपंकर बुद्धं उम्ह मेघमानवयात छ कलियुगया न्हापांगु चरणय् शाक्यमुनि धयाम्ह बुद्ध जुइ धकाः भविष्यवाणी यानाबिज्यात ।
छन्हु दिपंकर चक्रमण यानाः चाल्हुल्हुं वनाच्वंबलय् किंशुक धाःगु वनय् थ्यंबलय् ज्ञानकर नांया माकलं फसि छगः वसपोलयात छायेहल । दिपंकर बुद्ध तसकं लय्तासें ज्ञानकर माकःयात छंगु दानया फलं ततःमागु सिमा स्वरुप जुयाः याकनं भोग याये दयेमा धकाः आशिर्वाद बिया थकल । लिपा वनाः उम्ह माकः कामार्थि शहरया महाजन भुवनानन्दया कलाः सत्यवतीया गर्भय् धर्मश्री नांया कायमचाकथं जन्म जुल ।
थुम्ह मचा तसकं चक्चकि जुयाच्वन । भचा तःधिक जुसेंली लाछिइ धू द्वँद्वंचिनाः म्हिताच्वंगु इलय् दिपंकर बुद्धयात थः सर्वसंघपिंलिसे वयाच्वंगु खन । दिपंकरयात खनेवं मचा धर्मश्रीयात पूर्वास्मृती जुया वल । वयात छु दान बिइ छु दान बिइ जुयाः थःम्हं द्वं मुंका तयागु धूप्वः दिपंकर बुद्धयात थ्व वा खः थ्व जाकि खः धका दान बिल ।
मचां छु धकाः धूप्वः बिउगु खः व धू उकथं हे जाकि, वा जुयाबिल । दिपंकर बुद्ध अति प्रशन्न जुयाः छं दानया प्रतिफल भोग याये दयेमाः धकाः आशिर्वाद बिया विहारपाखे वन ।
धर्मश्री मचां लिपागु जन्मय् थःगु दानया कारणं दीपावति नगरय् जुजु सर्वानन्द जुयाः राज्यभोग यायेखन । राज्यभोग यानाः सुखया जीवन व्यतित याना च्वंसां सर्वानन्द जुजुया नुगलय् सन्तोष मंत । न्ह्याक्व श्रीसम्पत्ति दःसां त्वता वनेमानी, यंकेगु नामय् पुण्य छता जक खः धइगु मनय् लानाच्वन । उकिं वं थःगु दरबारय् दानशाला दयेकाः दान बियाच्वन । नापं प्रशन्नशील महाविहारय् बिराजमान दिपंकर बुद्ध व वसपोल भिक्षुगणपिंत नं सःताः पिण्डपात्र दान व भोजन याकल । वयागु दान यायेगु प्रतिया भक्ति खनाः श्री दिपंकर बुद्धं छंगु थ्व दानकीर्तिया महिमा लिपालिपातक नं प्रचार जुयाच्वनेमा, छ थनिनिसें बुद्धपुत्र जुल धकाः आशिर्वाद बिया थकल ।
थ्व च्वय् न्ह्यथनागु बाखंत गुलि दु उकी दानया महत्वयात न्ह्यब्वया तल । उकिं परापूर्वकालंनिसें श्री दिपंकर बुद्धयात न्ह्यःने तयाः झीगु समाजय् दानप्रदान यायेगु याना वयाच्वनसा भगवान बुद्धयात नं दशपारमितायात पूवंकाः सम्यकसम्बोधि जुयाबिज्याःम्ह धकाः श्रद्धापूर्वक हनावयाच्वन ।
नेपालमण्डलय् दान नं थीथी कथं बिइगु चलन न्ह्याना वयाच्वन । गथेकि पंचदान, नवदान(नरां), सम्यक महादान खः । पंचदान प्रत्येक दँय् यलय् श्रावण शुक्लपक्ष गुंलाथ्व अष्टमी व येँ, ख्वप, पन्ति, भ्वँतय् भाद्रपद कृष्णपक्ष गुंलागा त्रयोदशीकुन्हु न्यायेकेगु यानाच्वन । नवदान (नरां) दातां दानशाला ग्वयाः स्वयम्भू निसें श्री दिपंकर बिज्याकाः याइगु जुल । गुकी थौकन्हयय् अति दूर्लभ जुयावन । सम्यक महादान यल, ख्वप व येँ धाःसा धार्मिक नियमकथं न्ह्याकातःगु खनेदु ।
तर थुपिं दानय् न्याताजी प्रकारया थीथी दान बिइगु यात हे पंचदान धयातल । गथेकि–(१) पूजा (२) भोजन (३)पान (४) वासः (५) न्हिंन्हिं ज्याख्यलय् ज्या वइगु वस्तुत । पूजाअन्तर्गत न्याताजी स्वाँ, सिन्ह, धुँ, मत, लः तया तल । भोजनअन्तर्गत वा, छ्वः, जा, क्वाति, कय्गू, माय्, म्वाः, सकि, फकं, लैं, चपा, मरि तयातल । पानअन्तर्गत साखःति, सिसाबुसा, पंचामृत तयातल । वासःअन्तर्गत हलः, अम्ब, गुलः, चि, चिकं तयातलसा ज्याख्यलय् वइगु वस्तुकथं मुलु, सुका, लाखि, तुफि, तुयु कापः, कसाय् वस्त्र, आसन, सलां, दतिवं इत्यादि दुथ्याका तल ।
वास्तवय् दान बीबलय् न्याताजी मखसे अप्वसिनं छता जक बिइगु खनेदु । उकिं थ्व पंचदानया वास्तविक अर्थ छु खः धइगु थीथी बौद्धविद्धान्पिनि मतभेद खनेदु । चलनचल्तीया नेवाःभासं पंचदान मधासे पंज्रां धया वयाच्वन । न्हापा न्हापा पिण्डजादान, पुण्यजादान, पण्डजादान, पंजदान, पङजादान, पञ्जादान, पञ्जराँ, पञ्चदान धाइगु इत्यादि खः । पिण्डपात्रय् क्षीर वा जाकि तया बिइगुलिं पिण्डजादान नं धाःगु जुइफु । दानपाखें पुण्य दइगुलिं पुण्यजादान धाःगु नं जुइफु । ल्हाःपा अर्थात् पंजापाखें दान बिइगुलिं पंजदा, पङजादान, पञ्जादान धाःगु नं जुइफु । उकिया अप्रभंश जुया पञ्जरां जूवन । अले न्याताजि बिइगुलिं पञ्चदान जूवन ।
केलटोलया ने.सं.६८७या छगू गुथिया ताडपत्रय् पञ्जादान, ङेत तुँछेगल्लीया विष्णुधर तुलाधरया परिवारं ने.सं.९१८ श्रावण कृष्ण त्रयोदशीया दिंकुन्हु पिण्डपात्र दान याःगु न्ह्यथना तलसा ने.सं.१००२ या ल्हासाया छगू बहिया अभिलेखय् पंजादान धया तल । तर देवमाला वंशावलीइ बाँडा जात्रा धया तल । छाय्धाःसा थ्व दिंकुन्हु शाक्य, बज्राचार्य, बुद्धाचार्य, ब्रम्हचार्य, चैलक्यपिंसं अन्नदान काःवनीगु खः । देवमाला वंशावलीइ न्ह्यथनातःकथं जुजु विक्रमसेनं दक्षिण देय्पाखें षटशास्त्री महेश्वर ठाकुरयात सःताः वयागु नियमकथं कलिगत २९७३स् बौद्ध यात्रा व भाद्रबदि १३ अर्र्थात् त्रयोदशिया दिंकुन्हु अन्नदान धकाः धाःगुलिं १३या दिंंकुन्हु मरुत्वालय् सिँया दबू दयेकाः अन्नदान यायेगु थिति दयेकल । तर जुजु बृषदेवया इलय् गुथि नापं नियम दयेकाः सिँया धलिं तयाः श्रावण शुदि प्रतिपदानिसें भाद्रबदि ३० तक बौद्धयात्रा व भाद्र बदि १३या दिंकुन्हु चाकःछि धलिं लायाः उकी दुने तयाः बाँडातय्त अन्नदान यायेगु चलन दयेका वन । थ्व चलन थौंतक न मरुया तबःतय्गु पंजरा गुथिं न्ह्याका वयाच्वंगु दनि ।
मेखे छथ्व विद्वान्तय्गु कथं नालन्दा विश्वविद्यालयया बौद्धविद्वान् दीपंकर श्रीज्ञान ल्हासा वनेगु झ्वलय्् स्वनिगलय् बाय् च्वनाच्वंबलय् पंज्रा यायेगु चलन दयेका थकूगु नं धाइ ।
वास्तवय् नेपालण्डलया थःगु हे विस्कं हे महत्तांजाःगु थ्व पंचदान पंज्राया अप्रभंश नं जूवंगु जुइफु । आः न शाक्य, बज्राचार्यपिनिगु मेमेगु दिंकुन्हु पर्व वा गुथिइ दानप्रदान यायेमाः । उगु दिंकुन्हु बिइगु दानप्र्रदानयात नं पंज्रां धाइ । उगु दिंकुन्हु ब्वति काःवइपिंत न वज्रसत्वया प्रतिककथं कायेगु याइसा व हे न्याताजि स्वां, सिन्हः, धुँ, मत, लःपाखें पूजा यानाः तिनि दानप्रदान याइगु धार्मिक नियम दु । तर श्रावण शुक्लपक्ष गुंलाथ्व अष्टमी व भाद्रपद कृष्णपक्ष गुंलागा त्रयोदशीकुन्हु बिशेषत श्री दिपंकर बुद्धयात लुमंकाः दानप्रदान याइगुलिं थ्व दिंयात पंज्रां वा पंचदानया शब्दं छाय्पिया बिल ।
थौं नं बिहार बहि दुने थ्व परम्परा जीवन्त दयाच्वंगु दनिसा छेँखापतिंं दानशाला तयाः पंज्रां बिइगु चलन तसकं म्हो हे ल्यनाच्वंगु दु । छेँय् दानशाला तइबलय् सुचुपिचु यायेगुनिसें नियमय् च्वने माःगुलिं दातात नं आः लिचिला वंगु खनेदुसा पारिवारिक अनमेलया कारण नं छगू खनेदु । नेपालमण्डलया थ्व मौलिक परम्परा झीदँ÷झिंनिदँ न्ह्यवं झण्डै तना वनेत्यंगु हे अवस्थाय् थ्यने धुंकूगु खः । युवापुस्ताया सहभागिता तसकं न्यून जुयावंगु खः सा लुम्बिनी बज्रयानी विहार दयेकेगु धकाः छगू अभियान न्ह्याकूसां निसें युवापुस्ताया सहभागिता बुलुहुँ थहां वंगु खः ।
सन्दर्भ सफू
१) देवमाला वंशावली
२) नेपाल मण्डलका बौद्धहरुको धार्मिक अभ्यास र जीवन शैली (तीर्थरत्न
शाक्य)
३) नेपालको बौद्ध संस्कृतिको झलक (मुनिन्द्ररत्न बज्राचार्य)
४) शंखोदक पर्वत व मेमेगु बाखँ (पं.बद्रीरत्न बज्राचार्य)
५) पंचदान विवरण (पं.बद्रीरत्न बज्राचार्य)
६) दस पारमिताएं (एम.पी.सिंह)
७) पञ्चदान शब्दको सटटा पञ्जराँ शब्द उपयुक्त (त्रिबोधि, जुनुमैंया वासुकला)
८) झीगु नखःचखः (पुण्यरत्न बज्राचार्य)
LEAVE YOUR COMMENTS