ने. सं. ११४४ कछलागा द्वादशी -

नुगः

लक्ष्मीचन्द्र वज्राचार्य

संसारय् थीथी धर्म वा स्वभाव दइ । उकी मध्ये थन निगू धर्मया जक ख“ न्ह्यब्वये त्यना । व खः तुयुगु धर्म व हाकुगु धर्म । तुयुगु धर्मया स्वभावं बांलाःगु कर्म वा ज्या जुइ, हाकुगु धर्मया स्वभावं बांमलाःगु कर्म वा ज्या जुइ । उकिं तुयुगु धर्म गुगु तुयुगु नुगलं उत्पन्न जुइगु खः, आनन्ददायी जुइ ।

तर हाकुगु धर्म गुगु हाकुगु नुगलं उत्पन्न जुइगु खः, दुःखदायी जुइ ।छाय्कि हाकुगु नुगलं लोभ उत्पन्न याइ । आशक्ति उप्वइ । माःगु स्वयाः नं अप्वः धन सम्पत्ति, तिसा वसः, नसा त्वँसा मुनेगु स्वइ । तर थःम्हं धयाथें वा मनं तुनाथें न्ह्याबलें ज्या जुइमखु । अथवा थःम्हं इच्छा यानागु न्ह्याबलें पू हे वनी धइगु मदु ।

थःम्हं धयाथें मजुलकिं द्वेष उत्पन्न जुइ, गुगु थःगु निंतिं जा दुःखदायी हे जुइ । मेपिन्त नं दुःखया हेतु जूवनी । बुद्धं उकिं नुगःयात बसय् तयेगु शिक्षा स्यनाबिज्याःगु खः ।

विशेषता :
सुयातं छुं ज्या ब्वयेगुृ इलय् ज्या याना बीमखु । हाकुगु नुगः दुम्ह मनूया नुगलय् थुकिं यानाः क्रोध बुयावइ । क्रोधं थःत नं स्यंकी । मेपिन्त नं स्यंकी । लोभ, द्वेष, क्रोध धइगु हाकुगु नुगलं बुयावइगु हाकुगु धर्म खः । थुकिया अखः तुयुगु नुगः दुम्ह मनूया नुगलय् तुयुगु धर्म बुयावइ । यचुगु लः स्वयेबलय् हे झीत शीतल जूथें तुयुगु नुगःया स्वभाव सदां प्रसन्न जुइ ।

उकिं नुगःयात सदां यचुगु लः थें यानातयेमाः । नुगःया स्वभाव सदां उत्थें जुयाच्वनी मखु । आः यचुसे च्वंसा घौपलखं हे हिला वनाः फोहर जुइफु । उकिं याचुगुु नुगः दुबलय् भिंगु बांलाःगु ज्या यायेमाः ताकि झीगु नुगः ताःई तक सफा जुयाच्वनेफइ । नुगः गुलि अप्वः सफा जुल अथवा यचुसे च्वन, झीत उलि हे अप्वः शान्ति दइ, शीतलता दइ ।

गथे हाकुगु लखय् फि, पाचा इत्यादिया कारणं बुलुसे च्वनी अथेहे हाकुगु नुगलय् लोभ, द्वेष, क्रोधया कारणं अस्पष्ट जुइ । बुलुगु लखय् न्याचा धकाः ज्वनेगु इलय् ताहाः लायेफु अथेहे फोहोरगु बुलुगु नुगलं असत्ययात नं सत्य भाःपाः ब्यवहार जुइफु । उकिं नुगःयात सदां यचुुका तयेमाः । उकिया निंतिं झीसं सदां अकुशलयात म्हसीका कुशल कर्म जक यायेमाः ।

अकुशल :
पाली साहित्यस झिगू कर्मयात याये मजिउगु कर्म धकाः क्यनातःगु दु । व थथे खः – पाणातिपाता (प्राणीहिंसा यायेगु) अदिन्नादाना (मबीक कायेगु), कामेसु मिच्छाचारा (ब्यभिचार यायेगु), मुसावादा (झुठ ख“ ल्हायेगु), पिसुणवाचा (चुगलि ख“ ल्हायेगु), फरुसवाचा (छाक्क वचन ल्हायेगु), सम्फपलापवाचा (ज्याय्ख्यलय् मदुगु ख“ ल्हायेगु), अभिज्झा (लोभ तृष्णाय् भुले जुयेगु), ब्यापाद (क्रोधी वा तंकालि जुइगु), व मिच्छादिट्ठि (मिथ्यादृष्टि जुइगु) ।

जीवनय् झी होशियार व सतर्क जुयाच्वनेमाः । नुगलय् तुयूजः गुबले वल, खिउँ गुबले वल – उकियात चायेका च्वनेमाः । उकियात चायेका तुयूजःयात जक प्राथमिकता बिया खिउँयात चीका वां हे छ्वयेमाः ।

थुकिया अःखः बांलागु कर्मयात कुशल कर्म धाइ । अकुशल कर्म यायेबलय् बिपाक फयेमालिसा कुशल कर्म यायेबलय् भिंगु फल दइ ।
अकुशल कर्म याइगु नं नुगलं हे खः, गुकिं झीत दुःख जुइ । कुशल कर्म याइगु नं नुगलं हे खः, गुकिं झीत सुख जुइ । हाकुगु नुगलं झीत मानसिक ल्वय् तकं कयेका बी । शारीरिक ल्वयं जा झीत थ्व जन्मय् जक दुःख बी । मानसिक ल्वचं झीत जन्मजन्मातरतक नं पीडा बी ।

व्यापकता – प्रमुखता :
अकुशलय् नं कुशलय् नं नुगः अथवा मन प्रमुख जुयाच्वनी । उकिं न्ह्याथाय् नं न्हापालाक्क् वइगु नुगयात न्ह्याबलें होश तयाच्वनेमाः । भिंगु वा तुयुगु नुगलं ख“ ल्हाइपिं वा ज्या याइपिन्त न्ह्याथाय् नं सुख जुइ ।

थ्व सम्बन्धय् छन्हु् मट्टकुण्डलिया बौ अदिन्नपुब्बकं भोजन प्रदानया ज्याझ्वः सिधयेका भगवान् बुद्धयाके न्यन – भगवान! दानधर्म छुं मयासें नुगःयात शुद्ध यानां जक देवलोकया सुख ऐश्वर्य लाभ याय्फइला ? भगवानं वयात प्रतिप्रश्न यानाबिज्यात – छं छिमि पुत्रया सुख ऐश्वर्य स्वयावये धुन मखुला ? वं थम्हं स्वयावये धुनागु ख“ भगवानयात जाहेर यानालि वसपोलं धयाबिज्यात –

मनोपुब्बङ्गमा धम्मा , मनोसेट्ठा मनोमया ।
मनसा चे पसन्नेन , भासति वा करोति वा ।।
तत्तो नं सुख मन्वेति, छाया व अनपायिनि ।।

अर्थात न्ह्यागु इलय् नं मन हे न्हापां वनी । उकिं मन हे मुख्य जुल । न्ह्याथाय् नंं मन हे ब्याप्त जुयाच्वन । भिंगु नियत वा भिंगु मनं ख“ ल्हाइम्ह वा ज्या याइम्हसिया थः लिउ लिउ वइगु किचः थें सुख लिउ लिउ वयाच्वनी । भगवानया वचन न्यनाः अदिन्नपुब्बक प्रभावित जुल । ल्यं जीवन दत्तले धनसंग्रह जक मखु दान, शील, भावना अभ्यास याइम्ह जुल ।

कुशल कर्म यायेगु ई :
नुगःयात सदां तुयुगु तयेमाः । नुगलय् तुयूजः वयेत तसकं थाकु । अथवा भिंगु चेतना वयेत थाकु । पिनं पिनं भिं थें च्वंसां दुने मभिं दयाच्वनी । उकिं कुशल कर्म जुइगु नं म्हो जक । भति भति कुशल कर्म मुंकाः झीगु नुगःयात यचुका तयेजिउ । उकिं भिंगु ज्या याये धइगु मनय् वयेसाथ याये हे माः ।

उजाःगु इच्छा वइगु धइगु तसकं म्हो । नुगलय् भिंगु वा कुशल चित्त वइगु गुबले ? थ्व सम्बन्धय् छगू धापु दु । खिउँगु थासय् सलया न्हाय्पंया स“ छपु यखानातःगु दु । सर्गतय् ख्वातुगु सुपाचं त्वपुया तःगु दइ । व सुपाचं छकःनिकः प्वालाक्क मत च्याइ । व मत च्याइबलय् सलया व स“ खंकेत गुलि थाकुइ ।

नुगलय् शुद्धता वयेत वा भिंगु चेतना वयेत उलि हे थाकुइ । चतुरम्ह धनुर्धारीं व पुलुपालु वइगु इलय् व स“ खनी । अले वं बाणं कयेका व स“यात निकु कुचा यानाबी । गुलि सीमित इलय् व ज्या जुइ ? व अनुमान यायेथाकु । थुकथं यायेफुम्ह मनू धनु कयेकेगु शिक्षाय् निपुणम्ह जुइ । मनूया जीवन सफल यायेत नं उलि हे निपुण, उलि हे एकाग्र व उलि हे नुगः क्वातुम्ह जुइमाः । चतुरम्ह धनुर्धारी थें मन शुद्ध एकाग्र याना कुशल कर्म यायेमाः ।

संभावना ः
झीत तायेफु कि थ्व ला तसकं हे थाकु । अझ संभावना मदु नं धायेफु । तर कुतः याःसा थ्व संभव दु । यायेफुगु व पाय्छि जुगुलिं हे बुद्धं झीत विपस्सना ध्यान समथ भावना इत्यादि तरिका स्यना बिज्याःगु दु । वसपोलं विपस्सना ध्यान च्वना हे अन्तर्मुखी जुइफत । थःगु दुने, थःगु पिनेया फुक्क धर्म व स्वभाव वस्पोलं खंकल ।

अथे हे थःत उकी चुलाः स्वत । छ्यला स्वत । वस्पोलं थःत खंकल । वस्पोलं पञ्चस्कन्धया आधारय् जुइगु फुक्क चित्त व चेतसिकयात अनुभव याना बिज्यात । प्रतित्यसमुत्पाद ज्ञानद्वारा अविद्यायात फुकाबिज्यात । जन्ममरणया चक्करयात त्वाःथला बिज्यात ।

हानंहानं जन्म जुइमालिगु हेतुयात शेष हे मदक वां छोया बिज्यात । शुद्ध जुया बिज्यात । बुद्ध जुया बिज्यात । नापं थम्हं खनागु ज्ञान, ध्यान झीत क्यना बिज्यात । उकिं नुगःयात ज्वनाः थाथा यानाः धू हायेकाः सफा याये जिउ । वस्पोलं थुकिया निंतिं ल“ क्यनाबिज्यात । वनेगु ज्या झीगु खः ।

सार खँ ः
जीवनय् झी होशियार व सतर्क जुयाच्वनेमाः । नुगलय् तुयूजः गुबले वल, खिउँ गुबले वल – उकियात चायेका च्वनेमाः । उकियात चायेका तुयूजःयात जक प्राथमिकता बिया खिउँयात चीका वां हे छ्वयेमाः ।

अले मानव जीवन सफल जुइ । धात्थेंगु सुख लाभ जुइ । अथवा मार्गफल लाभ जुयाः अन्तय् जीवन मरणया चक्रं मुक्त जुइ । छाय् धाःसा भिंगु नुगलं याइगु भिंगु कर्म शुद्धगु लः थें स्वच्छ व आनन्ददायी जुइ । थुकिं जीवनयात मुक्तिया ल“य् यंकी । थुकिं सकसियां मंगल जुइ । सकसियां कल्याण जुइ ।