ने. सं. ११४४ कछलागा पारू -

संविधानय् आदिवासी जनजातियात यानातःगु विभेद

नेपाःया संविधानय् आदिवासी जनजातियात विभेद यानातःगु प्रावधानत यक्व दु। उकिं नेवाःनापं आदिवासी जनजातिय्सं संविधान दिवसयात थःपिनिगु दिवस धकाः नाले फयाच्वंगु मदु। आदिवासी जनजातितय्त विभेद यानातःगु संक्षिप्तं खँ थुइकेमाःगु अवस्था नं दु। २०७२ साल असोज ३ गते जारी याःगु संविधानं नेपाःया अन्तरिम संविधान २०६३ सं प्रत्याभूत याःगु आदिवासी जनजाति, मधेसी, मिसा, दलित, मुस्मां, लिउने लानाच्वंगु वर्ग लगायत ऐतिहासिक विभेदय् लाःपिं समुदायया महत्वपूर्ण अधिकारयात क्वपालेगु ज्या याःगु दु। न्हापांगु संविधानसभाय् सहमति जुइधुंकूगु विषययात निक्वःगु संविधानसभां स्वामित्व ग्रहण यानाः न्हापांगु संविधानसभाया समितितपाखें पारित याःगु विषयत निक्वःगु संविधानसभापाखें न्हूगु संविधानय् विना विवाद दुथ्याकेमाःगु खः तर उकिया अःखः ज्या यात । थन तक कि न्हापांगु संविधानसभाय् सहमति जुइधुंकूगु आदिवासी जनजातिया विषयत संविधानय् दुथ्याकेगु ज्या तकं मयात ।

राज्यं आदिवासी जनजाति आन्दोलन, राजनीतिक व प्रतिनिधिमूलक संस्थातलिसे थीथी इलय् सम्झौता यानाः महत्वपूर्ण अधिकारत संविधानसभापाखें पारित यायेगु प्रतिबद्धता प्वंकूगु खः । तर उकियात दुथ्याकेगु ज्या मयात। गथे कि संघीय लिम्बुवान राज्य परिषद्लिसे जूगु आत्मनिर्णयया अधिकारसहितया स्वायत्त लिम्बुवान प्रदेश दयेकेगु, फुक्क जातजातिया समानुपातिक समावेशीया आधारय् राज्य संरचनाय् प्रतिनिधित्व व न्यूनतम छगू जातिं छम्ह प्रतिनिधित्व यायेगु, आइएलओ महासन्धी १६९ या प्रावधानयात संविधान कार्यान्वयनया झ्वलय् उल्लेख यायेगु, आदिवासीतय्गु अधिकार सम्वन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघीय घोषणापत्र व अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन महासन्धीकथं प्राकृतिक स्रोतसाधन, खुसि, खनिजय् आदिवासी जनजाति व स्थानीय समुदायया स्वामित्व कायम यायेगु संवैधानिक व्यवस्था यायेगु, आत्मनिर्णयया अधिकारसहितया ताम्सालिङ स्वायत्त प्रदेश दयेकेगु, आदिवासी जनजातिया स्वतन्त्र पहिचानयात पंगः मजुइगुकथं संविधान जारी यायेगु लगायतया खँ दुथ्याकेगु धकाः सहमति जूगु जूसां उकिया अःखः संविधान पिहां वःगु खः ।

आदिवासी जनजाति समुदायया कानूनया विद्यार्थीपिंसं याःगु अध्ययनपाखें पिकाःगु धलःकथं संविधानय् आदिवासी जनजाति विरुद्ध ११ गू धारात दुथ्याकातःगु दु। अथे हे आदिवासी जनजातिप्रति विभेदकारी प्रावधान अन्तर्गत २३ गू धारात दुसा आदिवासी जनजातियात बहिष्करण याइगु प्रावधानत ४९ गू धाराय् व एकल जातीय सर्वोच्चता कायम यायेकथंया प्रावधानत ५ गू धाराय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु। आदिवासी जनजातिया विरुद्धया प्रमुख प्रावधानत थुकथं दु : नेपाःयात हाकनं हिन्दू राष्ट्र दयेकूगु खनेदु। संविधानया धारा ४५ य् धर्मनिरपेक्षता धयातःसां नं सनातननिसें चले जुया वयाच्वंगु धर्म संस्कृतिया संरक्षण यायेगु धकाः स्पष्टीकरण बियातःगु दु। सनातन धर्म धायेबले चले जुया वयाच्वंगु हिन्दू धर्म धकाः दावी यायेगु थाय् दयेका बिउगुलिं हाकनं चाःहिइकाः हिन्दू राज्य हे दयेकेगु नियतकथं अज्याःगु प्रावधान तःगु स्पष्ट जू । संविधानय् आदिवासी जनजातिनापं थारु आयोगया काम, कर्तब्य व अधिकार तकं न्ह्यथनातःगु मदु ।

खस आर्ययात संविधानय् हे परिभाषित यानाः संवैधानिक सर्वोच्च जाति दयेकेगु ज्या याःगु दु। खस आर्य अन्तर्गत क्षेत्री, ब्राम्हण, ठकुरी, सन्यासी (दशनामी) समुदाय थुइकेमाः धकाः स्पष्ट पहिचान यानाः प्रत्येकया भाग सुनिश्चित याःगु दुसा विविधता दुगु आदिवासी जनजातिइ सूचीकृत जूगु ५९ व जुइ ल्यं दनिगुनापं मधेसी, मुस्मां व दलित धकाः परिभाषित यानातःगु मदु। अथे हे विचार अभिब्यक्ति, शान्तिपूर्ण भेला जुइगु राजनीतिक व संस्था चायेकेगु मौलिक हकयात प्रतिबिन्ध तयेगु आधारय् आदिवासीया पहिचान व अधिकार सम्बन्धी विषयत दुथ्याकातःगु दु। आदिवासीतय्गु हक अधिकारया विषय ल्ह्वन धाःसा विखण्डन याइम्ह, साम्प्रदायिक सद्भाव स्यंकीम्ह व राज्य विरुद्ध जासूसी याइम्ह आरोप बीगुनापं कारवाही यायेगु लँपु तकं चायेकातःगु दु। नेपाःया संविधानय् न्ह्यागु हे संशोधन यायेमाःसां प्रतिनिधिसभाया सांसदतय् दुईतिहाई बहुमतं पारित यायेवं गाः तर प्रदेशया सिमानाया सवालयात कयाः हिले माल धाःसा सम्बन्धित प्रदेशया जक मखु न्हय्गू हे प्रदेशया निर्णयनापं प्रतिनिधिसभां तकं पारित यायेमाःगु व्यवस्था याःगु अले न्हय्गू प्रदेशसिबें अप्वः दयेकेफइगु लँपु तकं बन्द यानातःगु दु ।

आदिवासी जनजाति समुदायया कानूनया विद्यार्थीपिंसं याःगु अध्ययनपाखें पिकाःगु धलःकथं संविधानय् आदिवासी जनजाति विरुद्ध ११ गू धारात दुथ्याकातःगु दु। अथे हे आदिवासी जनजातिप्रति विभेदकारी प्रावधान अन्तर्गत २३ गू धारात दुसा आदिवासी जनजातियात बहिष्करण याइगु प्रावधानत ४९ गू धाराय् व एकल जातीय सर्वोच्चता कायम यायेकथंया प्रावधानत ५ गू धाराय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु।

राष्ट्रभाषाय् नेपालय् ल्हाइगु दक्वं मांभाय् राष्ट्रभाषा जुइ धकाः च्वयातःगु दु, तर अनं क्वसं च्वंगु धारा ७ य् नेपालय् सरकारी कामकाजया भाषा धाःसा देवनागरि लिपिं च्वयातःगु नेपाली भाषा नेपाःया सरकारी कामकाजया भाषा जुइ धकाः च्वयातल । नेपाली भाषाया अतिरिक्त प्रदेशं थःगु प्रदेश दुने बहुसंख्यक जनतां ल्हाइगु छगू वा छगूसिबें अप्वः मेगु राष्ट्रभाषायात प्रदेशया कानून बमोजिम प्रदेशया सरकारी कामकाजया भाषा निर्धारण यायेफइ, भाषा सम्बन्धी मेगु खँ भाषा आयोगया सिफारिसय् नेपाल सरकारं निर्णय याइ धकाः च्वयातःगु दु। थ्व धारा स्वयेबलय् ला देवनागरि लिपिं च्वइगु खय् भाय् जक नेपाली भाय् अले नेपालय् ल्हाइगु मेमेगु भाय् धइगु मांभाय् खः धकाः स्पष्ट याःगु दु। खय् भाय् जक नेपाली भाय् जुइगु अले नेवाःनापं मेमेगु समुदायं ल्हाइगु भाय् गबलें नं नेपाली भाय् जुइ मखु धकाः स्पष्ट यानाबिउगु दु।

लिपिया ल्याखं नं देवनागरि लिपि जक नेपाःया सरकारी ज्याखँया लिपि यानाबिउगु दुसा नेपालय् दुगु प्रचलित नेपाल लिपिनिसें रञ्जना लिपियाततकं सरकारी ज्याखँय् गबलें नं छ्यले दइ मखु धकाः अप्रत्यक्ष रुपं घोषणा यानाबिउगु दु। खय् भाय् ला आः हे नं सरकारी कामकाजया भाय् जुल अले संघीय सरकारनिसें स्थानीय तहय् तकं छ्यलेगु ज्या जुल तर थीथी समुदायपाखें ल्हाइगु मांभाय्या सवालय् धाःसा कानून दयेकेगु धाःगु दु। कानून नं गथे यानाः दयेकी धायेबलय् दछिया दुने भाषा आयोग दयेकेगु अले न्यादँया दुने भाषा आयोगं प्रदेशया निंतिं सरकारी कामकाजया भाय्या रुपय् छ्यले फइगु बहुसंख्यक जनतां ल्हाइगु भाय् धकाः संघीय सरकारयात सिफारिस याइगु। प्रदेश थम्हं हे निर्णय तकं याये मदइगु। थ्व ल्याखं खुदँ तक ला खय् भाय् छगुलिं जक राज्य चले जुइगु जुल अले मेमेगु भाषाया सवालय् बहुसंख्यकया परिभाषा गुगुकथं बीगु नापं सिफारिस या हे यात, कन्हय् वनाः आवश्यकता मतायेकेगु ज्या यात धाःसा खय् भाय् बाहेक मेगु भाय् प्रदेश व स्थानीय तहय् तकं संचालन मजुइगु जुल । थुकिया अर्थ संघ अर्थात केन्द्रय् ला खय् भाय् छगू जक जुइगु निश्चित दु । छु थ्व विभेद मखु ला? अथे हे नेपाः धइगु निसः व नीन्यागुलिं मल्याक जाति समुदाय च्वनाच्वंगु देय् खः धकाःस्वयं सरकारं हे धयाच्वंगु दु। संविधानय् खस आर्ययात जक परिभाषा बीगु यानातःगु दु। खस आर्य धइगु खय् ब्रम्हु, ठकुरी, दशनामी, सन्यासी खः धकाः च्वयातःगु दु ।

थ्व ल्याखं स्वल धाःसा आःया संविधानय् आदिवासी जनजातियात निगूगु दर्जाया नागरिकया रुपय् व्यवस्था यानातःगु दु। अथे खःसां आःया इलय् संसदया राजनीतिक समितियात स्वल धाःसा आदिवासी जनजातितय्गु भावनाकथं संविधान संशोधन जुइ धकाः कल्पना यायेफइगु अवस्था मदु। उकिं दीर्घकालीन रुपय् संविधान संशोधन यानाः अधिकार प्राप्त यायेगु जुइफु तर तत्कालया ल्याखं स्वल धाःसा आःया संविधानय् एकल जातीय पक्षधर नेतातय्सं चायेकं मचायेकं जनजातितय्त अधिकारया निंतिं दुहां वनेगु प्वाः तिना बिउगु दु। प्रस्तावनाय् हे स्वायत्तताया खँ दुथ्याकेगुनिसें स्वायत्त क्षेत्र, संरक्षित क्षेत्र व विशेष क्षेत्रया व्यवस्था यायेफइगु उल्लेख यानातःगु दु। उकिं थ्व संविधानय् दुगु प्वालं हे नेवाःत नापं आदिवासीत दुहां वनाः तत्कालया निंतिं लँपु ज्याना दीर्घकालीन आज्जु पूवंकेगु ज्या यायेमाःगु आवश्यकता दु। व धइगु नेवाःतय्गु हकय् नेवाः सांस्कृतिक स्वायत्त क्षेत्र कयाः सांस्कृतिक अधिकार, समाजिक अधिकार काकां राजनीतिक अधिकार नं काःवनेगु लँपु खः । थुगु खँय् पहिचान पक्षधर नेवाःतय्सं बहस याना न्ह्याः वनेमाःगु आवश्यकता दु ।