नेपाःया बःहा–बही संघय् मिसापिनिगु स्थान व नेपाल वज्रयान महाविहारया पलाः
प्रा.डा. नरेशमान वज्राचार्य
नेपाःया बहाः–बही संघय् मिसापिनिगु स्थान थ्व संसारय् गुलि नं जीव–निर्जीव वस्तु दु व दक्वंया उत्तिकं महत्व दु । अथे जूगुलिं सकलें समान खः । थ्व च्वसुया सन्दर्भय् धायेमाल धाःसा ‘मिसा’ विना बौद्ध विहार (बहाः–बही) संघ नं अपूर्ण हे खः ।
महाचीनं मञ्जुदेवाचार्यं थः निम्ह जहान केशनी व उपकेशनी सहितं नागवासदहं उत्पत्ति जुयाच्वंगु स्वयम्भू ज्योतिरुप दर्शन यानाः नेपाः देय् दयेकाबिज्यात धइगु खं मञ्जुदेवाचार्यया जीवनय् नं मिसाया महत्व व नेपाः देय्या निर्माणय् वसपोल मिसापिनिगु योगदान क्यनाच्वंगु दु ।
शाक्यमुनि भगवान् बुद्धं भिक्षु, भिक्षुणी व उपासक, उपासिकापिनिगु व्यवस्था यानाः भिक्षुणी व उपासिकापिंत वसपोलपिंं चतुपरिषद् अर्थात् बुद्ध धर्मया प्यचाः घःचाः मध्ये निचा घःचाःकथं अभिन्न अंग खः धका समान स्थान व सम्मान क्यना बिज्याःगु दु ।लिच्छविकालीन नेपालय् आपालं विहार दयाच्वंगु, विहारय् भिक्षु संघ व भिक्षुणी संघ नं दयाच्वंगु इतिहासय् उल्लेख दु ।
मल्लकालीन नेपालय् ‘अमुक शाक्यभिक्षु तस्य भार्या÷पुत्री÷वधू अमुक शाक्यभिक्षुणी’ धकाः उल्लेख जुया च्वंगु नं इतिहास दु । थुकथं नेपाःया इतिहासय् गृहस्थ आचार्य–भिक्षु व भिक्षुणी संघ परम्परा दयाच्वंगु स्पष्ट जू । व हे परम्परा थौंतक नं दयाच्वंगु दु ।
थौंतक नं हनेबहपिं जजमानपिंसं वज्राचार्य व शाक्यकुलय् जन्म जूपिं मिसापिंत प्रव्रज्या व आचार्याभिषेक विना नं ‘गुरुमांजु’ धकाः हनाबना व दान प्रदान याना वयाच्वंगु दु । वसपोल मिसापिं हे छसिकथं बहाःबहीलिइ अजि (चक्रेश्वर अर्थात् मू बहाः थाय्पाया जहान) थाय्पा आजु नकिं (बहा–बही महास्थविर अर्थात् थाय्पाया जहान), थाय्पा नकिं (स्थविर अर्थात् थकालिया जहान) धकाः बहा–बही संघ दुने नं सम्बन्धित उच्च पद बिया वयाच्वंगु दु ।
चक्रेश्वर, थाय्पा आजु व थाय्पा जुइपिंसं ‘थाय्पा लुइगु’ थेंज्याःगु औपचारिकता पूवंके माःसा वसपोलया जहानपिंसं अजि, थाय्पा आजु नकिं व थाय्पा नकिं जुइत ‘थाय्पा नकिं लुइगुु’ थेंज्याःगु औपचारिकता पूवंकेगु ज्या वर्तमान इलय् यानाच्वंगु खनेमदु । चक्रेश्वर, थाय्पा आजु व थाय्पापिं दिवंगत जुइवं वसपोलपिनिगु स्थान रिक्त जुइ नापं अजि व नकिपिं पदच्यूत जुइ ।
अजि व नकिपिं दिवंगत जूसा चक्रेश्वर, थाय्पा आजु, थाय्पापिं पदच्यूत जुइमखुगु चलन दयाच्वन । उपरोक्त चलनयात दुवाला स्वयेबलय् वज्राचार्य–शाक्य मिसापिंत बहाः–बहीया संघय् अःपुक हे उच्च स्थान व सम्मान बिया वयाच्वंगु खने दु थें, अःपुक हे पदच्यूत नं याना वयाच्वंगु खंकेफु ।
येँ देय्या प्यंथां अर्थात् थःने पुईं, दथु पुईं, लाय्कू पुईं व क्वःने पुईंया थाय्पापिनि नकिंपिंत नं येँ देय्या आचागुथिइ थ्याकाः दान–प्रदान याना वयाच्वंगु दु । मेमेगु देशय् (यलय्, ख्वपय्) आचाःगू, वरेगु थेंज्याःगुलिइ वज्राचार्य–शाक्य मिसापिंत दुथ्याका तःगु खनेमदु ।
थ्व छता खँ बाहेकं च्वय् न्ह्यथनागु खं दक्वया लिधंसाय् थ्व धायेफु कि – ‘नेपाःया बहाः–बही संघया उच्च पदय् वज्राचार्य–शाक्य मिसापिंत अःपुक हे उच्च स्थान व सम्मान बिया वयाच्वंगु दु थें अःपुक हे पदच्यूत यानाः भेदभाव नं याना वयाच्वंगु दु ।’ थ्व विचारणीय खँ खः ।
थौंया आवश्यकत
बौद्ध धर्मया संघ निर्माण विकास, थीथी परम्परा, आदिया अध्ययनया लिधंसाय् नेपाःया बहाः–बही संघय् नं वज्राचार्य–शाक्य मिसापिंत क्वंनिसें उच्च पदय् थ्यंकं उचित एवं समान स्थान व सम्मान बीमाःगु खनेदु । थुकी सुनानं सुनां, छुं न छुं बहाः–बहिलिं पलाः न्ह्याकेमाःगु दु ।
नेपाल वज्रयान महाविहारया पलाः
लुम्बिनीइ निर्माण जुयाच्वंगु नेपाल वज्रयान महाविहारया आपालं निर्माण कार्य क्वचाःगु, क्वाःपाःद्यः, चीभाःद्यः, मण्डल, वज्रसत्व, सहस्रभुज लोकेश्वर पलिस्था जुइधुंकूगु दु । आगंद्यः व मेमेपिं द्यःपिं नं पलिस्थाया क्रमय् दु । क्वाःपाःद्यः व चीभाःद्यःया बुसादँ नं जुया वयाच्वंगु दु । दिगी छेँनं धस्वाकाः पुरश्चरण च्वनेगु (गोप्यकथं समाधि अभ्यास) ज्या नं जुइधुंकूगु दु ।
थुगु अवस्थाय् थ्यंगु इलय् विहारया संघ निर्माण यासें सांघिक कार्य न्ह्याके माःगुलिं आःयात चक्रेश्वर व चक्रेश्वरी, महास्थविर प्यम्ह, स्थविर प्यम्ह यानाः जम्मा झिम्हेसियागु मूल संघ गठन जूगु दु । निकट भविष्यय् थुकियात वृहत् याना यंकेगु जुइ ।
उगु संघया दुजःपिंत थुगुसीया स्वांयाःपुन्हिया शुभ दिनय् नेपाल वज्रयान महाविहारय् येँया चत्रेश्वर (देथाय्पा) वज्राचार्य प्रा. धूप रत्न, ख्वपया चतुब्रम्ह महाविहारया चक्रेश्वर (थाय्पा आजु) वज्राचार्य हेराचन्द्र, यलया रत्नाकर महाविहारया चक्रेश्वर (थाय्पा आजु) वज्राचार्य सिद्धिरत्न व थिमिया चक्रेश्वर (दे–थाय्पा आजु) वज्राचार्य हेरावज्रपिनिगु उपस्थितिइ विधिवत् थाय्पा लुइगु ज्या क्वचाःगु जुल ।
थाय्पा लुइगु झ्वलय् दकलय् न्हापां च्वय् उल्लेखित मूलचक्रेश्वर व चक्रेश्वरपिंपाखें व नेपाल परम्परागत बौद्ध धर्म संघया केन्द्र व शाखाया दुजःपिं (नरेश गुरुजुया शिष्यपिं)पाखें उगु संघया संस्थापक अध्यक्ष, नेपाल वज्रयान महाविहार निर्माण मूल समितिया अध्यक्ष, नेपाल वज्रयान महाविहार संचालक समितिया अध्यक्ष अतिश्रद्धेय गुरुवर प्रा. डा. वज्राचार्य नरेश मान गुरुजु (निवर्तमान उपकुलपति, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय, बौद्ध अध्ययन केन्द्रीय विभाग, त्रिभुवन विश्वविद्यालयया संस्थापक एवं प्राध्यापक)यात नेपाल वज्रयान महाविहारया चक्रेश्वराभिषेक व वसपोलया जहान चक्रसंवरादि दीक्षाया गुरुमां वज्राचार्य नीता गुरुमांजुयात चक्रेश्वरी अभिषेक प्रदान जूगु जुल ।
थुकथं निकट भविष्यय् वज्राचार्य–शाक्य मिसापिंत नेपाल वज्रयान महाविहार संघय् दुथ्याकेत लुखा चाःगु जुल । अनंलि वसपोल चक्रेश्वर व चक्रेश्वरीपाखें नेपाल परम्परागत बौद्ध धर्म संघ केन्द्रया श्रद्धेय वज्राचार्य शंखरत्न, येँ शाखाया श्रद्धेय वज्राचार्य उत्तम वज्र, ख्वप शाखाया श्रद्धेय शाक्यभिक्षु पुष्परत्न (उप प्राध्यापक, बौद्ध अध्ययन केन्द्रीय विभाग, त्रिभुवन विश्वविद्यालय), कीर्तिपुर शाखाया श्रद्धेय वज्राचार्य संघरत्नपिंत महास्थविर (थाय्पा आजु) या अभिषेक प्रदान जुल ।
अनंलि येँया श्रद्धेय वज्राचार्य मञ्जुश्रीरत्न (राज गुरुजु) व श्रद्धेय वज्राचार्य बिकासरत्न, व यलया श्रद्धेय वज्राचार्य राजभाईपिंत स्थविराभिषेक प्रदान जूगु जुल ।यलया श्रद्धेय शाक्यभिक्षु डा. माणिकरत्न (डीन, लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालय) स्थविर पदय् मनोनित जुइधुंकूगु दुसा, स्थविराभिषेक प्रदान जुइ ल्यं दनि ।
उपरोक्त महास्थविर प्यम्ह व स्थविर प्यम्हमध्ये खुम्ह बौद्ध अध्ययन विषयय् स्नातकोत्तर उपाधी प्राप्त याये धुंकूपिं खः । नेपाःया इतिहासय् लगभग स्वसःत्या दँ लिपा न्हूगु वज्रयान विहार व संघ निर्माण जूगु दुसा गृहस्थ भिक्षुणी (गुरुमां) संघया लागि सलंसः दँ लिपा लुखा चायेकेगु ज्या जूगु जुल ।
थुगु थाय्पा लुइगु ज्याझ्वःया लागि सम्माननीय प्रधानमन्त्री श्री के.पि. शर्मा ओलिजुपाखें शुभकामना सन्देश पौ प्राप्त जूगु खः । लिसें लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयया उपकुलपति प्रा. डा. हृदयरत्न वज्राचार्य व येँया शाक्य महाविहारया महासचिव महाबू बहाःद्यःया श्रद्धेय थाय्पा शाक्यभिक्षु संघरत्नपाखें नं शुभकामना पौ ब्वनाः न्यंकूगु जुल ।
अथेहे येँया काठमाडौं सुनचाँदी व्यवसायी संघपाखें नं शुभकामना सन्देश पौ प्राप्त जूगु जुल । च्वय् उल्लेख यानाः थें नेपाःया बहाः–बही संघय् वज्राचार्य–शाक्य मिसापिंत नं उचित एवं समान स्थान व सम्मान बीमाःगु यात वाःचायेकुसें, छुं न छुं बहाः—बहिलिं पलाः न्ह्याकेमाःगुयात मनं तुनाः झी सकलयागु विहार ‘नेपाल वज्रयान महाविहारं’ न्हापांगु पलाः न्ह्याकूगु जुल ।
थ्व खँ बौद्ध धर्मया इतिहास, संघ परम्परा, ग्रन्थ–शास्त्र, कला, वास्तुकला, संस्कृति आदिया अध्ययन दुपिं नेपाः (नेवाः) बौद्ध धर्मया सकारात्मक हिउपाः, सहकार्य, समान हक–अधिकार, अस्तित्व व उन्नतिया पक्षधरपिंत यइगु भलसा कयाच्वना ।
LEAVE YOUR COMMENTS