लुँ गजू दुगु तपुलि व क्वय्चीङया क्वाच

हर्षमुनि शाक्य

कोशलया जुजु विड्डूभं शाक्य गणराज्य कपिलवस्तुइ च्वंपिं शाक्यतय्गु गणराज्ययात तहस नहस यासेंलि कपिलवस्तुइ च्वंपिं शाक्य शरणार्थीत भगवान बुद्धया जीवनकालय् हे बत्स राज्यय् (इलाहावाद)य् शरण काःवन । इलाहावादय् हे शाक्यतय्सं जीवन हनाच्वन । लिपा वयाः गुप्त साम्राज्यया सम्राट चन्द्रगुप्त दुतीयया शासनकालय् ईस्वी संवत ३७५—४१५ पाखे भारतया गुप्त साम्राज्यया राजनीतिक व शक्तिया प्रभावं गुप्त वंशया जुजुपिं सनातन धर्मया पौराणिक सम्प्रदायया जू वन ।

थ्वहे कारणं थुमिगु स्वभाव हे बौद्ध धर्म तथा गणतन्त्र विरोधीया रुपय् वयाच्वंगु जुल । थ्वहे कारणं बौद्ध धर्माबलम्वीतय्त गुप्त वंशया शासनं इलाहावादय् च्वंपिं शाक्यतय्त तसकं हे दबे यानाः तयातःगु जुल । गुप्तवंशया शासनया अत्याचारं मुक्त जुइगु लँपु शाक्यतय्सं मालाच्वन । कपिलवस्तुया शाक्य राज्यं निर्वासित सरकारया शाक्यवंशीय जुजु इन्द्रकामं ई. सं. ४२८ य् महाचीनय् न्याम्ह शाक्यवंशीयतय्त गुप्त रुपं छ्वःगु जुयाच्वन ।

गोप्य रुपं चीनया सम्राट ओन्तिनाप खँल्हाबल्हा जूगु खःसां सम्राटनाप जूगु खँयात छुं नं कथं प्रकाशनय् महः । न्याम्ह शाक्यत चीन सम्राटयाके विदा कयाः इलाहावाद लिहां वल। महान चीनया सम्राटं न्याम्ह शाक्यतय्त व शाक्यवंशीय जुजु इन्द्रकाम लगायत प्रतिष्ठित शाक्यतय्गु लागिं नं धकाः लुँ गजू दुगु तपुलि व क्वय्चिङयागु क्वाच लं व झिथु क्वय्चिङ कापः, चीनिया रेशम झिथु, मेगु लुँया दां (असर्फि) छ्यंगूया म्हिचां न्याम्हिचा उपहार बिल ।

थुबलेनिसें शाक्यवंशीयतय् प्रतिष्ठित व्यक्तितय्सं लुँ गजूया तपुलि व क्वय्चिङयागु क्वाच फिइगु चलन हःगु धाइ ।लिपा बत्सराज्यं (इलाहावादं) नं कोलिय शाक्यत स्वनिगलय् वन । समुद्र गुहाया इलाहावादयागु स्तम्भ लेखय् लिच्छवीत व कोलीय शाक्यया भारतीय गुप्तवंशया शासकतय्गु दबाबय् च्वने मफयाः नेपाः उपत्यकाय् वल धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

थौं तक नं नेवाः शाक्यवंशीय महास्थविर व स्थविरपिंसं महाचीनया सम्राट ओन्तिया लुमन्तिइ
धार्मिक समारोहय् तपुलि पुइगु व क्वाच फिइगु चलन याना हे च्वन तिनि ।

थुमिसं हे दक्षिण कोलिग्रामया नामं विकास याना बिल । दक्षिण कोलिग्रामया कोलिय शाक्यतय्सं नेपाःया उपत्यकाय् लुँया गजू दुगु तपुलि व क्वय्चिङयागु क्वाच फिइगु चलन हःगु धाइ । थुबलेनिसें शाक्यवंशीय प्रतिष्ठित व्यक्तितय्सं ततःधंगु समारोहय् थ्व वसः पुनेगु चलन नेपाल उपत्यकाय् हःगु धइगु नं धापू दु ।

थौं तक नं नेवाः शाक्यवंशीय महास्थविर व स्थविरपिंसं महाचीनया सम्राट ओन्तिया लुमन्तिइ धार्मिक समारोहय् तपुलि पुइगु व क्वाच फिइगु चलन याना हे च्वन तिनि ।चीनया इतिहास अध्ययन यानाच्वंम्ह इतिहासया विद्यार्थी भाजु म्याउइन थ्वायनं सिकाछेँ तासिलुम्पो गुम्बाय् थुम्ह च्वमि नापलाःबलय् खँल्हाबल्हा जूगु खः ।

वय्कलं कनादीगु खँत थथे खः – चीनया सम्राट ओन्तिनापं खँ जूगु खँत गोप्य वार्ताया कारणं छुं हे पिने पिहां मवः । शाक्यतय्त चीनया सम्राटं उपहार बिउगु खँत जक पिने पिहां वःगु दु धाइ । थ्व खँ ईश्वी संवत् १९५६ पाखे चीनया छगू विहारय् नेपाः व चीनया सम्बन्धबारे चीनया नांजाःम्ह इतिहासकार प्रो. ब्हान सेनयाङ च्याङं कनादीगु इतिहासया विद्यार्थी भाजु म्याउइन थ्वायनं थ्व च्वमियात कनादीगु खः ।

चीनया इतिहासय् ब्हाङ स्याएन च्याङं सिचुआन प्रान्तया छगू बौद्ध विहारय् न्ववानादीगु जिम्ह चिनिया पासा इतिहासया विद्यार्थी श्री म्याउइनथ्वायं विहाय् न्यनाः वयागु खँ तिब्वतया सिगाछेँय् नाप लाःबलय् नं जितः कनादीगु खःसा थ्व खँ चीनया पत्रिकाय् नं च्वयागु दु धयादिल, तर पत्रिका धाःसा चूलाके मफुत ।

चीनया सम्राटं छ्वया हःगु थ्व उपहारया महत्व नेपालय् आःतक नं उतिकं हे दनि । आः तक नं नेपाः उपत्यकाय् नेवाः शाक्यवंशीय प्रतिष्ठित ब्यक्तित गथे कि स्थविर महास्थविर आजुतय्सं शाक्यवंशीय ततःधंगु पर्वया इलय् चीनया सम्राट ओन्तिया लुमन्तिइ लुँया गजू दुगु तपुलि व रेशमया क्वाच पुइगु चलन याना वयाच्वंगु दनि ।

वास्तवय् थ्व प्रथा स्वनिगलय् गबलेनिसें शुरु जूगु धइगु खँय् ईशापूर्व न्यागूगु शताब्दीइ मगधया नरेश अजातशत्रुं थः जःलाखःला दक्षिण पश्चिमया स्वीन्यागू देय् त्याकेधुंकाः उगु देय्या आपालं मनूत अनं बिसिउँ वःगु खः । उपिं अनं बिसिउँ वसेंलि नेपाःया स्वनिगलय् वयाः बसोबास यानाच्वंगु अनुमान दु ।

थ्वहे झ्वलय् रामग्राम (बुद्धया पाजुपिनिगु छेँ) या कोलिय शाक्यत नं स्वनिगलय् वःगु खनेदु । समुद्रगुहाया इलाहावादय् च्वंगु स्तम्भ लेखय् लिच्छवीत व कोलिय शाक्यत मगध नरेश अजातशत्रुपाखें पराजित जुइधुंकाः मगधया अधिनय् च्वने मफयाः स्वनिगलय् दुहां वःगु खः धकाः न्ह्यथनातःगु दु ।

दक्षिण कोलियग्रामयात कोलिय शाक्यतय्सं धर्म संस्कृतिया विकास यायेधुंकाः स्वनिगलय् शाक्यवंशीय प्रतिष्ठित ब्यक्ति (आजु)तय्सं महाचीनया सम्राट ओन्तिया लुमन्तिइ लुँया गजू दुगु तपुलि व रेसमया कवच पुनेगु चलन हःगु खनेदु ।स्वनिगःया शाक्यवंशीय विशिष्ट व्यक्तितय्सं अथे तपुलि पुइगु व कचव तयेगु आः छगू परम्परा हे जुइधुंकूगु दु । थ्व छगू आः नेवाःतय्गु हे मौलिक चलन थें च्वनेधुंकल ।