ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

जात्राय् ख्वाःपाः प्याखंया महत्व

रबिन्द्र वज्राचार्य

विशेष यानाः स्वनिगःया नेवाःतय्सं अतिकं तःजिक न्यायेकीगु नखः खः येँयाः । येँयाः स्वनिगःया नेवाः दुने नं येँय्च्वंपिंसं अतिकं महत्व बियाः थ्व नखः हनेगु याइ । अथे हे येँ देय् बाहेकं मेमेगु थासय् च्वंपिंसं नं थ्व नखःयात थःथःगु हे कथं हनेगु याना वयाच्वंगु दु । छगूकथं धायेगु खःसा स्वनिगःया नेवाःतय्सं विशेषकथं हनीगु नखः धाःसां छुं पाइमखु ।

येँयाः नखःयात विशेष रुपं येँयाःपुन्हि नापं स्वाकाः जोड बियातःगु खने दुसा थ्वकुन्हु विशेष प्रकारया समय्बजिलिसे सम्बन्धित जूगुलिं येँयाः नखःया इलय् समय्बजिया विशेष महत्व दु धइगु सीके फु । अथे हे थ्व येँयाःया इलय् ख्वाःपाःया महत्व नं उतिकं दुगु खनेदु । येँयाः शुरु जुइवं श्री कुमारि माजु, श्री गणेश व श्री भैरवया द्यः खः सालेगु ज्या नं जुइ ।

थ्व झ्वलय् खः सालेगु लँपुइ लाःगु थीथी थासय् वा त्वाःत्वालय् आकर्षक रुपं समय्बजि ब्वया तयेगु याइसा ख्वाःपाःया नं विशेष ब्वज्या जुइ । येँयाःया इलय् ख्वाःपाःया विशेष महत्व दुगु खनेदु । छाय्धाःसां थ्व जात्राय् विशेष यानाः सकलें द्यःगंछिं थीथीकथंया ख्वाःपाः पुनाः प्याखं हुलेगु, प्याखनय् सहभागि जुइगु याइ । येँयाःया इलय् गुलि नं द्यःप्याखं हुइकेगु याइ, व दक्वं प्याखनय् ख्वाःपाः पुयातःगु हे दइ ।

गथेकि मजिपाःया मजिपाः लाखे नं शान्त भैरवया ख्वाःपाः पुनाः प्याखें हुलेगु याइ । अथे हे हल्च्वया सवःभकु (भैरव, चण्डी व कुमारि), किलागःया पुलुकिसि, दागिं (इन्द्रया मां), ख्वपंनिसें प्याखं हुइके हइगु महाकाली प्याखं, कुमारिं दैत्ययात संहार याइगु प्याखं, न्यतं पिहां वइगु न्यत अजिमाया द्यःप्याखं थ्व दक्वं प्याखनय् द्यःगंछिं थीथीकथंया ख्वाःपाः पुयाः प्याखं हुलेगु याइ ।

थुकथं हे कुमारिया खः सालीगु लँपु व स्वनिगःया अप्वःथें त्वाःत्वालय् भैलः द्यः (भैरव) व यमांद्यः (इन्द्र)या प्रतिमा तयेगु याइ । थुकी नं ख्वाःपाःया हे ब्वज्या याइगु खः । थुकथं येँयाःया झ्वलय् पिहां वइगु ख्वाःपाः प्याखनय् ख्वाःपाःया दुने अतिकं शक्ति दयाच्वनी धइगु विश्वास यानातःगु दु । गुगु जात्राया दिंकुन्हु शक्तिया प्रदर्शनीया रुपय् विशेषकथंया प्याखं नं क्यनेगु याइ ।

जात्राया इलय् थीथीकथंया विशेष पुजा नं याना वयाच्वंगु दइ । स्वनिगः लगायत नेवाःतय् ख्वातुगु बसोबास दुगु जिल्ला वा वस्ती दुगु क्षेत्रय् नं विशेष कथंया ख्वाःपाः पुयाः प्याखं हुलेगु जात्रात नं आपालं दु । दँय्दसं पिहां वइगु द्यः प्याखंलिसें झिंनिदँया जात्राया इलय् नं द्यःगंछिं ख्वाःपाः पुनाः प्याखं हुलीगुया विशेष महत्व दु । मल्लकालीन इलंनिसें हे थज्याःगु जात्राय् विशेष यानाः ख्वाःपाः प्याखंयात विशेष थाय् बियातःगु दुसा शक्तिया रुपय् नं ख्वाःपाःयात विशेष महत्व वयाच्वंगु खनेदु ।

जात्राया इलय् पुइगु अज्याःगु ख्वाःपाः नं विशेष कथं नियम दुने च्वनाः दयेकेगु याइ । अथे हे फरक तरिकां दयेकातःगु ख्वाःपाः धाःसा व्यावसायिक रुपं विक्री वितरण यायेगु उद्देश्यं नं दयेकेगु याइ । थज्याःगु ख्वाःपाःत धाःसा सिँ, भ्वं, थीथी जनावरया छ्यंगूपाखें दयेकी । द्यःप्याखंया निंतिं माःगु ख्वाःपाः धाःसा अप्वःथें चायागु दयेकी । थुकी रंग पायेगु ज्या याना वयाच्वंपिंसं थःपिनिगु जीविकोपार्जन यायेगु ज्या नं थुकिं हे याना वयाच्वंगु दु धाःसां पाइमखु ।

थ्व ज्याय् लगे जुयाच्वंपिं विशेष यानाः नेवाः समुदाय दुने पुं (चित्रकार) त खः । खय्तला मेमेगु जातियापिंसं कालिगढीया रुपय् थज्याःगु ज्या याना वयाच्वंगु दु ।
पेशागत रुपं थज्याःगु ज्या याना वयाच्वंगु खःसां थौंया इलय् तक थ्यंगु अवस्थाय् थ्व पेशा संकटय् लाना वनाच्वंगु जक मखु, लोप हे जुइगु स्थितिइ थ्यनेधुंकूगु दु ।

थीथी हलंज्वलंपाखें ख्वाःपाः दयेकेगु व उकी रंग पानाः स्वदेशी व विदेशी पर्यटकयात आकर्षित यायेगु नापं छेँ, होटल, रेष्टुराँ थेंज्याःगु थासय् छाय्पीत विक्री वितरण यायेगु ल्याखं व्यापार, व्यवसाय याना वयाच्वंपिं नं दु । परम्परांनिसें याना वयाच्वंगु थ्व पेशा धाःसा थौ वयाः लोप जुइगु अवस्थाय् थ्यनाच्वंगु दु । ख्वाःपाःया व्यवसाय व थुकिया कालिगढी याइपिंसं थ्व ज्या त्वःताः मेमेगु व्यवसायय् लगे जुया वनाच्वंगु दु ।

मेखे थ्व पेशाया उचित मू व बजाःया अभावं दुगुलिं फाट्टफुट्ट रुपं जक थ्व व्यवासाय यानाच्वंपिं लुइके फइ, अप्वःथें कालिगढ, कलाकार व व्यवसायीत थ्व व्यवसायं पलायन थें हे जुइधुंकूगु दु । देवीदेवता व विशेष जात्राया निंतिं दयेकीगु ख्वाःपाः व व्यावसायिक रुपं विक्री वितरणया निंति. दयेकीगु ख्वाःपाःया बनावट, उकिया तरिका, निर्माण विधि धाःसा फरक फरक हे जुइ ।

व्यावसायिक ल्याखं ख्वाःपाः दयेकेत यक्व मेहनत, धैर्य, परिश्रम व लगनशीलताया आवश्यक जू । छाय्कि ख्वाःपाः दयेकत माःगु विशेष चा, नेपाली भ्वं, कपाय् फ्वयातःगु चाय् मिश्रण यानाः सिँ मुगलं छ्यानाः सकतां ज्वलं ल्वाकछ्यानाः मिश्रित तापा ख्वाःपाः दयेकेत आवश्यक परिणामय् क्यलेगु, न्हायेगु ज्या यायेधुंकाः वयां लिपा गुम्ह द्यःया ख्वाःपाःया दयेकेगु खः, उकिया ताःचाय् तयाः आकार बीगु ज्या जुइ ।

वया. लिपा आवश्यककथं थीथी बुट्टा कीगु व आकृतिया स्वरुप वइकथं उकियात दुनें बल बियाः तयातइ । अनं लिपा निभालय् पानाः गंके धुंकाः ताःचापाखें ख्वाःपाः लिकयाः उकियात हाकनं निभालय् तयाः बांलाक पूंवकं पायेगु ज्या याइ । ख्वाःपाः दुनें दुनें कापतं तिकाः व नं गने धुंकाः जक उकी लँपुं छायेगु (रंग पायेगु) ज्या जुइ ।
दकलय् न्हापां क्वरा रंग तयाः छसिकथं बुट्टा कीगु व थीथी आकृति खने दयेकेत रंग पायेगु ज्या सिधयेधुंकाः दकलय् लिपा जक मिखाय् रंग छीगु ज्या याइ ।

थुलि याये धुनेवं ख्वाःपाः दयेकेगु ज्या क्वचाइ । थौंकन्हय् म्हो जक ख्वाःपाःया विक्री वितरण जुइगु यानाच्वंगु थुकिया व्यवसायीतय् धापू दु । ख्वाःपाः दयेकाः थःगु जीविकोपार्जन यानाच्वंपिं कालिगढतय्सं उचित मू व बजाःया अभावया कारणं थ्व पेशा त्वःताः मेमेगु व्यवसाय यायेगुपाखे लगे जुयाच्वंगु दु, गुकिं यानाः ख्वाःपाःया व्यवसाय जक मखु, थुकिया कलाकारितालिसें जात्राय् तकं लिच्वः लाइगु आशंका जुयाच्वंगु दु ।