ने. सं. ११४४ कछलागा तृतीया -

पूर्ण वैद्य छफुति महासागर

पूर्ण वैद्य अथें नं खास ज्या मदयेक उखें थुखें जुइ न्ह्याःम्ह मनू मखु । स्वभावं वय्कःयात पिने वने ययेके मबिउ । उकिसनं पुलि स्याइगु ल्वचं यानाः वय्कःयात पिहां वने नं थाकुइका बिल । अझ लिपांगु इलय् ला मिखां नं बांलाक मछूगु कारणं वय्कः पिहां वनेगु लगभग बन्द हे धइथें जुल । कोरोनाया महामारीं यानाः मेपिं पासापिं वय्कःया छेँय् वनेगु नं ठप्प जुल । उकीमाथि वय्कः सामाजिक सञ्जालया पहुँचं नं तापाक हे च्वनादी । फलतः पूर्ण वैद्य येँया अनामनगरय् हे च्वनादीगु खःसां नं सम्पर्कया ल्याखं कर्णालीया गुगुं अनकन्टार टापुइ च्वनाच्वंगु खः ला धइथें जुयाच्वन ।

म्हिगः विहीवाः आकाझाकां वय्कः मदुगु समाचार पिहां वयेवं सकस्यां ‘शक’ महसुस यात । वास्तवय् थ्व छगू तःधंगु ‘शक’ हे खः, नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्ययात । वंगु असारया अन्तिमपाखे वय्कःयात नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानपाखें मातृभाषा प्रज्ञा पुरस्कार लःल्हाःगु इलंनिसें हे वय्कःया बारे ताःहाकःगु ‘फिचर’ च्वयेगु बिचाः यानाच्वनागु खः । तर दुर्भाग्य, ‘ओबिच्युरी’ च्वये माल ।

०० ००

बौ काजीबहादुर वैद्य व मां देवकुमारी राजभण्डारीया कोखं ने.सं. १०६१ (वि.सं. १९९७) या गुंपुन्हि कुन्हु ख्वपय् जन्म जुयादीम्ह पूर्णबहादुर वैद्ययात नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिक कविताया न्ह्यलुवा धायेगु याः । तर वय्कःयात थ्व ‘न्ह्यलुवा’ या उपाधि उलि अःपुक दुगु धाःसा मखु । वय्कःयात थ्व उपाधि बिउगु खँय् छुं भचा विवाद नं दु । अथे खःसां नं आपालं तर्क व आपालं तथ्यतय्गु बलं वय्कःयात नेपालभाषा आधुनिक काव्य ख्यःया न्ह्यलुवा हे खः धकाः प्रमाणित याना बीधुंकूगु दु, व आः सुनां खण्डन याये फइगु विषय मखयेधुंकल ।

विवाद छुकी धायेबलय् कवि पूर्ण वैद्यं शैली व बिचाः निगुलिं दृष्टिकोणं आधुनिक धायेबहःगु कविता मुना ‘सरासु’ तयार यानाः च्वसापासायात बियादीगु जुयाच्वन । मुक्कं गद्यं जक च्वयातःगु उगु न्हूगु पहःया कविता मुनाया पाण्डुलिपियात च्वसापासापाखें ने.सं. १०८४ या श्रेष्ठ सिरपाः लःल्हात । तर दुर्भाव्य, सिरपाः लायेधुंकूसां नं सफू धाःसा पिहां वये मफयाच्वन । सफू पिहां मवःसां उकिया बारे चर्चा धाःसा यक्व हे जुल । च्वसापासां हे पिथनीगु ‘सितु’ पत्रिकाय् उकिया बारे कथंहंक हे च्वसुत प्रकाशित जुल । उकी दुथ्याःगु न्हू कवितात ला फुटकरया रूपय् पिहां नं वयेधुंकल । उकिया हे प्रभाव कथं पूर्ण वैद्यया समकालीन कविपिंसं नं वहे शैलीं काव्य सिर्जना यायेगु शुरु याना हल । आनन्द जोशी, योगेन्द्र प्रधान, सुन्दर मधिकर्मी, रमेश मधु, सत्यभामा माथेमा, श्यामसुन्दर सैंजु आदि थेंज्याःपिं अबलेया ल्याय्म्हपिं कविपिंसं वहे गद्य शैलीं च्वयेगु शुरु यायेवं थ्व शैलीं छगू धारया हे रूप काल ।

वहे न्हूगु धारयात संगठित रूप बीगु ताः तयाः न्हू धारं च्वइपिं थीथी च्वमिपिनि कविता मुनाः अबलय् छगू कविता सफू पिहां वल, गुकिया नां खः ‘गाजलं दाःगु चा’ । थ्व पिहां वःगु ने.सं. १०८६ स खः । ‘गाजलं दाःगु चा’ सफू पिहां वःबलय् पूर्ण वैद्यया ‘सरासु’ सफू जुयाः पिमदंनि । ‘सरासु’ ने.सं. १०८७ पाखे तिनि सफू जुयाः पिहां वल । थुकिं छगू विवाद ब्वलन – नेपालभाषाया न्हापांगु आधुनिक कृति छु खः ? पूर्ण वैद्यया ‘सरासु’ कि थीथी कवितय्गु कविता मुना ‘गाजलं दाःगु चा ?’

नेपालभाषा काव्यया इतिहास व समालोचनाया ख्यलय् थ्व छगू तःधंगु हे विवाद जुयाः ब्वलन । थीथी समालोचकया थीथी हे बिचाः । अथे खःसां तटस्थ व वरिष्ठ समालोचकतय्सं सफू प्रकाशन स्वयां नं उकिया रचना कालयात प्रमुख माने यासें वैद्यया ‘सरासु’ यात हे नेपालभाषाया न्हापांगु आधुनिक शैलीया कृतिया दर्जा बिउगु दु ।

अथे धाइपिं समालोचकतय् तर्क दु– जुजु जयप्रकाश मल्लं च्वयातःगु नाटक, जुजु रणजीत मल्लं च्वयातःगु नाटक सफू छुं दँ न्ह्यः तिनि पिहां वल । वय्कःपिनिगु नाटक सफू पिहां वये न्ह्यः ईश्वरानन्द, वास शशीपिनिगु नाटक सपूm पिहां वयेधुंकल । आः छु सफू पिहां वःगु लिपा लाःगु कारणं जयप्रकाश मल्लयात ईश्वरानन्द स्वयां लिपायाम्ह च्वमि धायेगु ला ?

न्ह्यागु थजु, पूर्ण वैद्यया ‘सरासु’ नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू भुखाय् खः । उकी भूमिका च्वयादीम्ह सिद्धिचरण श्रेष्ठं थ्व सफू ब्वनाबलय् थः थारा हे न्हुल धकाः धयादीगु दु । थारा न्हुल धकाः च्वयादीम्ह सिद्धिचरण छम्ह जक खत, मच्वःपिं मेपिं आपालं दइ ।

धाइ, हरेक च्वमि न्हापांगु सफू पिकायेत गुलि हथाय् चाइ निगूगु पिकायेत उलि हे वास्यावास्या याइ । छाय्धाःसां न्हापांगु सफुतिं त्याकूगु गुगु लोकप्रियता खः, वयात निगूगु सफुतिं ध्वस्त याना बीगु खः लाकि धइगु ग्याःचिकु उमिके दयाच्वनी । पूर्ण वैद्यया नं न्हापांगु धुंकाः निगूगु कविता सफू पिहां वयेत यक्व हे ई काल । करिब करिब ३० दँ । तर वय्कःया निगूगु सफू थुकथं पिहां वल गुकियात न्हापांगुलिसे छुं हे कथं तुलना याये मछिं । वय्कःया निगूगु कविता मुना ‘लः लः खः’ मुक्कं लःयात हे जक प्रतीक व विम्ब दयेकाः च्वयातःगु कविताया संग्रह खः । थज्याःगु प्रयोग नेपालय् खस नेपाली भाषाय् तकं मजूनि । बरु उकिया हे नक्कल यानाः मेमेपिंसं च्वयेगु शुरु यात । तर ‘लः’ या न्ह्यःने व फुक्क हे फिक्का जुल । नेपालभाषा साहित्यय् ‘सरासु’ भुखाय् खःसा ‘लः लः खः’ सुनामी । नेपालभाषा काव्यया आः तक पिहां वःगु फुक्क हे कृति स्वयां पाःगु ‘लः लः खः’ याकनं हे खस नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् समेत अनुवाद जुयाः विश्वन्यंकं बाः वनेधुंकूगु दु । लःयात प्रतीक व विम्ब दयेकाः उकी वय्कलं प्वंकादीगु भाव खनाः ‘थारा मन्हुइपिं’ शायद हे जक सुं दइ ।

कविता लिपा पूर्ण वैद्यं थःत अभिव्यक्त यायेत ज्वनादीगु मेगु विधा निबन्ध खः । खतुं निबन्ध प्रचलित विधाया जक नां खः । धाथें ला वय्कःया निबन्धयात नं कविता हे धयाछ्वःसां खास प्रतिरोध वइ मखुला धइथें च्वं । शैली, पहः, भाषाया छ्यला फुक्क हे कथं कविता छाँट वःगु वय्कःया निबन्ध मुना ‘जि छगू अभिव्यक्ति युगया’ यात नं च्वसापासां ने.सं. ११०१ या श्रेष्ठ सिरपाः देछाःगु दु । थुकिं क्यनी, निबन्धय् नं वय्कःया जोडा मेपिं मदु ।

वय्कलं नेपालभाषा केन्द्रीय विभागय् तःदँ अध्यापन यानादिल । अन वय्कलं ब्वंकीगु विषय खः साहित्य खः । प्राध्यापनय् बढुवा जुइत कविता जक च्वयां मगाः । कविताया समालोचना च्वयेमाः, कविताया अनुसन्धान यायेमाः, कविताया विश्लेषण यायेमाः । तर वय्कः जुलं सिर्जनात्मक च्वमि, बढुवाया लागिं नम्बर कायेत रचना यायेमाःगु अज्याःगु च्वसुत च्वयेगु ‘नैतिक साहस’ वय्कलं यानादी मफु ।

थज्याःगु हे खँय् छक्वः उपन्यास सम्राट धुस्वां साय्मिं वय्कःया बारे धयादीगु लुमं– ‘पूर्ण वैद्य सफल कवि असफल समालोचक खः ।’

अथे धकाः वय्कलं कविता, काव्य कृति व काव्य प्रवृत्तिया बारे थःगु बिचाः व्यक्त मयाःगु धाःसा मखु । थीथी पत्रपत्रिका व थीथी सफुतिइ भूमिकाया रूपय् वय्कलं च्वयादीगु च्वसुइ कविता सम्बन्धी निजी बिचाःत अभिव्यक्त जुयाच्वंगु दु । उखें थुखें न्यनाच्वंगु अज्याःगु फुटकर च्वसुत मुनाः वय्कःया मेगु छगू सफू पिहां वःगु दु– कविताया लागा । ‘कविताया लागा’यात डा. मोहन हिमांशु थापां धयादीगु दु– थ्व सफू कवि पूर्ण वैद्यया म्हसीका खः ।

पूर्ण वैद्यं कविताया निगू हे जक सफू च्वयादीगु दु । तर निगुलिं सफू नेपालभाषा काव्यया मानक कृतित खः । ‘सरासु’ लिपा हे नेपालभाषाय् आधुनिक काव्य धाः शुरु जूगु जूगुलिं थुकियात काव्य साहित्यया कोशल्वहं माने यानातःगु दु । नेपालभाषाय् कविताया निगू युग दु– छगू ‘सरासु’ न्हापाया युग, मेगु ‘सरासु’ लिपाया युग । पुलांगु युग ‘सरासु’ तक थ्यंकाः दी, न्हूगु युग ‘सरासु’ निसें शुरु जुइ ।

पूर्ण वैद्यया कविता जक मखु, वय्कः स्वयम् नं नेपालभाषाया मानक कवि खः । नेपालभाषाय् भचा बांलाक च्वइम्ह सुं च्वमि पिलुल धाःसा वयात धायेगु चलन दु– भविष्ययाम्ह पूर्ण वैद्य ! व खःगु नं खः । नेपालभाषाय् काव्य रचना याइम्ह न्ह्याम्ह नं न्हूम्ह कविया चाहना जुइ, भविष्ययाम्ह पूर्ण वैद्य जुइगु । सफल कविया ताः तया जुइपिं हरेक ल्याय्म्हं म्हंकीगु म्हगस खः पूर्ण वैद्य । तर पूर्ण वैद्य म्हगसय् म्हंकेवं ग्रहण याये फइम्ह सरल अवतार मखु । उकिया लागिं तःधंगु साधना ला मा हे माः, नापनापं समुद्रया पालितः थ्यंक हे थीगु अदम्य साहस नं ।

समुद्रया बारे वय्कःया लः कविताय् च्वयातःगु नं दु –

जितः महासागरया विशालता धयागु नं –
थःगु हे थल किछि ला खः ।

वयात जिं थःगु थलय्
गुलि जायेका काये –
जिगु लागिं व उलि हे ला खः ।
वया असीमितता थःगु सीमितताय् मुने थें ।