नेपाःमि शाक्यतय् गौतम बुद्धलिसेया स्वापू – २
(म्हिगःया ल्यं)
विकृति शुद्धीकरण व सुधार :
थौं वयाः शाक्यतय्गु समाजय् बुद्ध धर्म व संस्कृतिया नामय् आपालं विकृति ब्वलनाच्वंगु दु । शाक्यमुनि बुद्धं प्रतिपादन यानाबिज्याःगु बुद्ध धर्मया मूल आधार धइगु शील, समाधी व प्रज्ञा खः । सामान्य गृहस्थ जीवन न्ह्याकीपिंत पञ्चशील हे सुख प्राप्तिया लँपु खः । तर थौं बज्रयान परम्पराया नामय् पञ्चशील मखु, पञ्चमकारया पूजा ग्रहण यानाच्वंगु दु ।
पञ्चशील धइगु हिंसा मयायेगु, खुया मकायेगु, ब्यभिचार मयायेगु, झूठ खँ मल्हायेगु व अय्लाः थ्वँ मत्वनेगु खः । तर बज्रयानया आगं पुजाय् पञ्चमकारया पूजा ग्रहण जुइ । पञ्चमकार धइगु मांस, मत्स्य, मैथुन, मुद्रा व मद्य सेवन यानाः पुजा यायेगु खः । पञ्चमकार बुद्ध धर्म मखु, थ्व शाक्त सम्प्रदायपाखें वःगु भैरबीतन्त्रया अवयव खः ।
विहारया आगमय् गथे जुयाः पञ्चशीलया थासय् पञ्चमकार विद्यमान जुल ? थ्व अन्वेषणया विषय खः । थ्व बुद्ध धर्मयात स्यंकेत षडयन्त्रपूर्वक दुहांवःगु खः । शाक्यतय्गु विहारया मूल कक्ष आगं धइगु दु, उकिया सम्यक प्रयोग गथे जुइमाः ? आगं धइगु ध्यान यायेगु व धर्म अध्ययन अध्यापन यायेगु पवित्र कक्ष जुइमाःथाय् ला नयेगु, अय्लाः थ्वँ त्वनेगु व अर्थवर्थ मसीक आंहे यायेगु थाय् जुयाच्वंगु दु ।
आगंया शुद्धीकरण व सुधारया खँ हयेबलय् नेवाःतय्गु दथुइ प्रचलित बज्रयानया नं छानबिन यायेमाः । बज्राचार्य छु खः व थौंया बज्राचार्य पद्धति गुलि तक सही व शुद्ध खः धइगु नं मूल्यांकन आवश्यक जुइ ।शाक्यतय्सं थःगु विहारयात समाधी व प्रज्ञाया अभ्यास केन्द्र खः धकाः नं ल्वःमंके धुंकूगु दु ।
शाक्यतसें थःथःगु विहारयात हाकनं सम्यक समाधी, सम्यक स्मृति व सम्यक व्यायामया अभ्यास केन्द्र गथे यानाः दयेकेगु बारे चितासू कायेमाल । अथे हे प्रज्ञाया खँय् नं सम्यक दृष्टि गथे यानाः विकास यायेगु व सम्यक संकल्प कथं विहारया संगठन व शासन गथे यानाः युगानुकुल व व्यावहारिक यायेगु धइगु बारे चिन्तित जुइमाल ।
अथे हे शीलया खँय् सम्यक वचन, सम्यक आजिविका व सम्यक कर्मान्तया बृद्धि यायेगु विहारया शाक्यसंघ जागृत व संगठित जुइमाल । गुरुजुं गथे धाल अथे हे न्यागः स्वनाः पञ्चमकारया पूजा यायेगु खँय् न्ह्यसः थनेमाल । आगमय् पञ्चमकारया पूजा बन्द याये माल । शाक्यमुनि बुद्धयात स्वयाः नं मेमेपिं बुद्धपिंत माने याइपिसं ध्वाथुइका बीमाल सु गुम्ह बुद्धं पञ्चमकार सेवन यायेगु उपदेश गुगु सूत्र व ग्रन्थय् बियातःगु दु ?
शाक्य संगठनत:
परम्परागत कथं शाक्य कुलय् जन्म जुइवं उगु कुलया विहारय् स्वतः सदस्य जुइ । शाक्य कुलपुत्रपिं मुनाः विहारया संघ निर्माण जुइ । बरे छुइगु विहार मूल विहार जुइसा मेमेगु विहारत कचा विहार जुइ । मूल विहारया संघ अन्तर्गत नं छगू स्वयाः अप्वः संघत नं दयेफु । गथे कि लगंबहाः मूल विहार खःसा अन निगू संघ दु । जि दुथ्याःगु संघय् च्यागू कवः दु ।
कवःपतिं छम्ह थाय्पा दइ । संघ कार्य गथे कि बरे छुइगु थेंज्याःगु ज्या याइबलय् च्याम्ह थाय्पात उपस्थित जुइ । छगू हे कचा बहाः व आगं दुने नं तःगू कवः दयेफु । थुकथं परम्परागत शाक्य संघत जीवित व चलायमान दनि । थुपिं संघत परम्परागत संघकार्ययात निरन्तरता बीगुया नापं विहार व बिहारया सम्पत्तिया संचालन व संरक्षण यायेगुली सीमित जुयाच्वंगु खनेदु ।
थौंकन्हय्या ईब्यः व परिस्थिति आपालं पायेधुंकल । सलंसःदँनिसें चले जुया वयाच्वंगु थ्व परम्परागत संघं नेपालय् प्रजातान्त्रिक लोकतान्त्रिक राजनीतिक पद्धतियात माःकथंया थौंकन्हय्या समस्या व अवसरयात नाले मफुगु खनेदु । अथे जूगुलिं शाक्यतय्सं थौंया चुनौतियात सामना यायेत लोकतान्त्रिक पद्धति कथंया संगठनत दयेकूगु दु ।
आगमय् पञ्चमकारया पूजा बन्द याये माल । शाक्यमुनि बुद्धयात स्वयाः नं मेमेपिं बुद्धपिंत माने याइपिसं ध्वाथुइका बीमाल सु गुम्ह बुद्धं पञ्चमकार सेवन यायेगु उपदेश गुगु सूत्र व ग्रन्थय् बियातःगु दु ?
बि.सं. २०४६ या जनआन्दोलनं बहुदलीय प्रजातन्त्र वयेधुंकाः नेवाः समाजय् न्हूकथंया जातीय संगठनत खने दत, गथे कि ज्यापु महागुथि, स्यस्यः समाज, मानन्धर संघ, खड्गी समाज, उदाय समाज । उबले छुं ल्याय्म्ह शाक्यतय्सं शाक्यतय् नं छगू संगठन दयेकेगु आवश्यक तायेकल, गुकिया परिणाम खः शाक्य फाउण्डेशन ।
देवकाजी शाक्य भारतपाखे वंबलय् अखिल भारतीय शाक्य महासंघया अध्यक्ष नापलाःबलय् नेपालय् नं शाक्यतय्गु छगू संगठन दयेकाः भारतया शाक्यत लिसे स्वापू तयेगु उद्देश्यं धस्वाःगु उगु शाक्य फाउण्डेशनया निर्माणकालय् बरिष्ठ शाक्य ब्यक्तित्वपिं नं संलग्न जुयाः योगदान बिउगु खः ।
तर कालान्तरय् उगु संगठन निम्ह प्यम्ह ब्यक्तितय् पारिवारिक संस्था थें जूवनसा समग्र शाक्यतय्गु समस्या व आवश्यकतायात केन्द्रय् तयाः नीति निर्माण व कार्यक्रम न्ह्याकेगु स्वयाः नं छगू रोटरी क्लब थें जक न्ह्याःवन । पिकनिक वनेगु, ने.सं. न्हूदँया चियापान यायेगु थेंज्याःगु फरमाइस ज्याय् जक सीमित जुलसा उकी सक्रिय जुइपिं नं पद प्रतिस्था व सम्पति दुपिं ख्वाः ब्वः वःपिं थें जक जुल ।
शाक्य फाउण्डेशनया सदस्य व पदाधिकारीपिं शाक्यतय्गु प्रतिनिधिमूलक संगठन मजुसे न्ह्याःन्ह्याःपिं व मिले चले जूपिनिगु छगू अखडा जक जुल । अखिल भारतीय शाक्य महासंघ लिसेया सम्पर्क नं त्वःफिना वन । अथेसां शाक्य फाउण्डेशनं शाक्यतय्गु पहिचान व इतिहास बारे सफू, पत्रिका प्रकाशित यानाः शाक्यतय्गु गौरब उजागर यायेत स्वःगु ज्यात प्रशंसनीय जू ।
थुगु संस्थाय् आपालं सक्षम व श्रोत साधन सम्पन्नपिं शाक्यत सक्रिय जुयाच्वंगु दु । भविष्यय् थ्वं आपालं अर्थपूर्ण ज्या यायेफु ।झिंनिदँ ति न्ह्यः बरिष्ठ समाजसेवी सुवर्ण शाक्यया पहलय् राष्ट्रिय शाक्य समाज नीस्वन । उकी शाक्य समाजया बरिष्ठ ब्यक्तित्वपिंत पदाधिकारी दयेकाः शाक्य समाजयात छगू ब्यवस्थित संगठनया रुपय् ब्वलंका यंकेगु कुतः जुयाच्वंगु दु ।
थुगु संगठनय् नेवाः जाति दुने बहाःबहीया सदस्य परिवारय् जन्मे जूपिं व बहाःबहिली बरे छुइगु परम्परा हनाच्वंपिं सकल शाक्यत सदस्य जुइसा जिल्ला प्रतिनिधित मुनाः केन्द्रीय कार्यसमिति नीस्वना तःगु दु । स्वदँय् छकः अधिवेशन जुयाः केन्द्रीय पदाधिकारीत न्हूधाः जुइ । दँय् छकः साधारण सभा, स्थापना दिवस व केन्द्रीय कार्य समिति बैठक च्वनाः समाजया ज्याखँ न्ह्यानाच्वंगु दु ।
अधिवेशनय् जिल्ला व बहाःबहीया प्रतिनिधिपिं सहभागी जुयाः शाक्य समाजया थीथी सरोकारया विषयय् समूह सहलह न्ह्याकाः उगु कार्यकालय् यायेगु एजेण्डा क्वःछीसा वार्षिक साधारण सभाय् कार्यप्रगति व समीक्षा जुइ । स्थापना दिवसय् जिल्लाय् वनाः उगु जिल्ला व जःखः जिल्लाया प्रतिनिधित मुनाः उगु लागाया शाक्यतय्गु अवस्था बारे सहलह ब्याकेगु जुइ व राष्ट्रिय शाक्य समाजं यायेमाःगु ज्याखँत सहजीकरण याइ ।
केन्द्रीय कार्यसमितिया बैठकं उगु बर्षय् यायेमाःगु ज्याया योजना व ब्यवस्थापन क्वःछी । लय् छकः वा आवश्यकताया ल्याखं समितिया ज्याकुथिइ सचिवालयया बैठक च्वनाः न्हिंन्हिंया ज्याखँ न्ह्याकी । राष्ट्रिय शाक्य समाजया मुखपत्र ‘शाक्य’ निलाय् छगू पिकयाच्वंगु दु, गुकी अंकपतिकं छगू विषयय् विचार विमर्श दुथ्याःगु च्वसुत पिदनी । थ्व पत्रिकां छगू कथं शाक्य जर्नलया भूमिका म्हिताच्वंगु दु ।
राष्ट्रिय शाक्य समाजं वर्तमान नेपाःया राजनीतिक व सामाजिक क्षेत्रय् शाक्य समाजया प्रतिनिधित्व यायेगु मान्यता नं प्राप्त याःगु खनेदु । राष्ट्रिय शाक्य समाजं पहल कयाच्वंगु महत्वपूर्ण मुद्दात मध्यय् शाक्य अबु व गैर शाक्य मांपाखें दुपिं कुलपुत्रपिंत बरे छुइगु, परिवार व समाजय् गथे यानाः भेदभाव मदयेकाः शाक्यवंशया गौरब प्राप्त याकेगु खः ।
नापं राज्यया नीति व रोजगारया कारणं स्वनिगःया शाक्यत नेपाःया थीथी जिल्लाय् विस्थापित जुयाः शाक्यतय्गु कुल संस्कार संस्कृतिं विच्छेद जूपिंत गथे यानाः बरे छुइगु थें याःगु संस्कार चूलाकेगु व स्वनिगःया शाक्यत लिसे सम्पर्क विच्छेद जुयाच्वंपिंत हानं सम्पर्कय् हयाः शाक्य समाजय् माःहनेगु धइगु मेगु पहल खः ।
नेपाः राज्यलिसे शाक्यतय्गु सरोकार:
लिच्छबिकालीन अभिलेखतय्गु अध्ययन यायेबलय् लिच्छवी जुजुपिं अप्वः धइथें बुद्ध धर्मया अनुयायी जूगु खने दुसा राज्यं आपालं बहाबहीयात राजकीय मान्यता बियाः राज्यकोष बियातःगु खनेदु । अंशुबर्माया छगू अभिलेखय् राज्यं दकलय् अप्वः कोष बीगु धलखय् पशुपति व चाँगु निगू हिन्दू देगः खःसा न्यागू बौद्ध विहारत खः — गुँ बिहार, श्रीमान बिहार, श्रीराज बिहार, खर्जुरिका बिहार व मध्यमा बिहार ।
दोश्रो अप्वः राज्य कोष प्राप्त याइगु बिहारत खः — शिवदेव बिहार, आजिका बिहार, अभयरुचि बिहार, चतुरभलायतन बिहार, महाप्रतिहार बिहार व वर्तकल्याण बिहार । लिच्छवी शासनया थुगु ई नेपालय् बुद्धधर्मया स्वर्णकाल खः । उबलय् तक नेपालय् बज्रयान बिकास मजूनिगुलिं बज्राचार्य धइपिं नं मदुनि । उबलेया बहाबहिली च्वनीपिं भिक्षु भिक्षुणी व गृहस्थपिंत शाक्य हे धाइगु खः ।
थुकिं सीदु कि लिच्छबिकालय् शाक्यत राज्यलिसे क्वातुगु सरोकार दु । लिपा मल्लकालय् नं शाक्यत राज्यलिसे आपालं खँय् सरोकार दुगु सीदु । न्हापा मल्लकालया शासन केन्द्र ख्वप खः । जयस्थिति मल्लंनिसें यक्ष मल्ल तक ख्वप दरवारं शासन चले यात । रत्न मल्लया इलय् नेपाः स्वंगू राज्यय् बिभाजित जुल — येँ, यल व ख्वप ।
यल व येँ शाक्यतय्गु जनसंख्या व उमिगु बिहार व गुथिया बुँया स्वामित्वया कारणं बौद्धतय्गु प्रभुत्व महत्वपूर्ण खनेदु । दसुया लागि येँय् शाक्यतय् बरे छुइबलय् हनुमान ध्वाखाय् वनाः बरे छुइ न्ह्यः ग्वय्दां तयेगु व बरे छुइधुंकाः छत्रं कुयाः भिक्षा काः वनेगु परम्परां शाक्यतय्गु प्रबज्या कर्मयात राज्यं मान्यता व सम्मान यानातःगु प्रमाणित जू ।
लिपा मल्ल जुजुपिंसं शाक्यकुलया म्ह्याय्मचायात जीवित कुमारी स्थापना यानाः दँय्दसं कुमारी खः जात्रा यानाः कुमारीपाखें सिन्हः तिनाः शासन यायेगु अधिकार अनुमोदन जूगु कथं राजकीय विधि अनुस्थपित जूगु खनेदु । शाक्य कुलया कुमारीपाखें सिन्हः तिनाः जुजुं शासन यायेगु नैतिक आधिकारिकता प्राप्त याइगु कारण नेपाः राज्यय् शाक्यतय्गु सामाजिक व नैतिक शक्तिया महत्व दुगु जुल ।
सम्यक दान नेपाःमि शाक्यतय्गु अतिकं पवित्र व महत्वपूर्ण पर्व खः । उगु पर्वय् स्वनिगःया सम्पूर्ण बरे छुइधुंकूपिं शाक्यत दान कायेत मुनी । थ्व सम्यक पर्व येँ, यल व ख्वप स्वंगू देशय् नं थीथी इलय् हनी । येँ पृथ्वीनारायण शाहया पालंनिसें झिंनिदँय् छकः हनीगु खः । थ्व सम्यक पर्वय् जुजु हे वयाः सम्यक न्ह्याकीगु खः । थ्व पर्व गुबलय् शुरु जुल धइगु ऐतिहासिक अभिलेखत गनं लूगु मदुनि ।
तर थ्व पर्वय् जुजु वयाः राजकीय सम्मान बीगु कारणं शाक्यतय्गु थ्व कार्ययात राज्यं मान्यता व महत्व बियातःगु खनेदु । सम्यकय् ब्वये हइपिं दीपंकर बुद्धपिनिगु भब्य मूर्तिया कला व सम्पन्नता स्वयेबलय् शाक्यतय्गु बुद्ध धर्म प्रतिया आस्था व सम्पदा सुं नं नेपाःया समुदाययाके ज्वःमदु ।
स्वयम्भू, प्यम्ह लोकेश्वर, प्यम्ह जोगिनी, नमुरा व न्यासःगू बहाःबहीत शाक्यतय्सं सलंसः दँया दौरानय् निर्माण व अनुष्ठान याःगु राष्ट्रिय सम्पदात खः । थुपिं दक्व सम्पदात शाक्यतय्सं संघ, गुथि व परिवारया सम्पत्ति कथं संरक्षण, सम्बद्र्धन याना वयाच्वंगु दुसांतबि थुपिं सम्पदात राज्यं नं गौरब व मान्यता बिया वयाच्वंगु दु ।
अथे हे शाक्यमुनि बुद्धया जन्म, २९ दँ तक जीवन बिते याःगु थाय् व मायादेवी व यशोधराया थःछेँ कथं विश्वया सम्पूर्ण बौद्धतय् श्रद्धा व गौरव जुयाच्वंगु लुम्बिनी, कपिलवस्तु व रामग्राम÷देवदह लागा शाक्यवंशया इतिहास लिसे स्वानाच्वंगु स्थलत जूगुलिं शाक्यतय् सरोकार दुसा नेपाः राज्य व विश्व संगठन युनेस्कों विश्व सम्पदाय् दुथ्याकातःगु दु ।
वज्राचार्य व शाक्यवंश:
राष्ट्रिय शाक्य समाजय् इलय्ब्यलय् छलफल जुयाच्वंगु छगू विषय खः — बज्राचार्यत नं थुगु समाजय् दुथ्याके मजिउ ला ? बज्राचार्य लिसे थौंकन्हय् इहिपाः चले जू व जा नये जिउ । धर्म नं छगू हे खः । कर्म नं छगू हे खः । फरक थुलि हे कि उपिं गुरु पुरोहित जुलसा शाक्यत जजमान । बज्राचार्य व शाक्यया कुलपुत्रपिंत छगू हे विधिं बरे छुइगु खः ।
बज्राचार्यपिंत गुरु पुरोहितया ज्या यायेत आवश्यक आचालं लुइगु विधि पुरे याइसा शाक्य कुलपुत्रपिंत थ्व कर्म विधि प्राप्त मजू ।शाक्य समाजय् बज्राचार्यतय्त नं सदस्यता बीमाः लाकि म्वाः धइगु बहस थुइकेत बज्राचार्यया उद्भव बारे अध्ययन यायेगु आवश्यक जुइ । नालन्दा बौद्ध विद्यालय महिताःतय्गु आक्रमणं ध्वस्त जुलसा अनया आचार्यत थःम्हेस्यां ज्वनेफुगु सफूत ज्वनाः नेपाः गालय् बिसिउँ वल ।
अले सन् न्हय्गू–च्यागूगु शताब्दीपाखे नेपालय् बज्रयानया बिकास तिव्र जुल । नेपाः गालय् हे नालन्दा विद्यालयया शिक्षा विकास यायेगु कुतलय् आचार्यस्तरया बज्रयान धर्मशास्त्र अध्ययन अध्यापन जुलसा अध्ययन क्वचायेकूपिंत बज्राचार्य पदवी बियाः बज्रयानय् वज्राचार्य परम्परा नेपालय् शुरुवात जुल । थ्व वज्राचार्य परम्परा मेमेगु देशय् ब्वलंगु बज्रयानया संघ संस्थानय् गनं मदु ।
बज्राचार्य पदवी काःपिं अग्रजपिं दक्वं वा आपालं शाक्यपिं हे जुइ । उबलय् बहाबहिली बुद्ध धर्म ज्वनाः भिक्षु भिक्षुणी व गृहस्थ जुयाच्वंपिं फुक्कस्यां हे शाक्यकुल अपने यायेधुंकूगु सीदु । उपिं हे शाक्यपिं गुम्हेस्यां बज्राचार्य पद प्राप्त यात, उपिं गुरु पुरोहित कथं ब्वलना वन । बज्राचार्य धइगु जात मखुसें छगू पदवी खः ।
तर लिपा बज्रायार्य अध्ययन व पदवी अबुं काययात हस्तान्तरण जुजुं लिपा बज्राचार्य छगू जात कथं बिकास जुल । छुं दँ न्ह्यः तक ला येँय् बज्राचार्य व शाक्यतय् दथुइ म्ह्याय्मचा कालबिल तकं मजू । प्रजातन्त्र वयेधुंकाः तिनि इहिपाः चले जूगु खनेदु ।जयस्थिति मल्लं जातपातया कानून हयाः शाक्य व बज्राचार्य निगू थीथी जात कथं ब्वथला बिउगु नं जुल ।
लिपा नेवाः बज्रयानया बिकासय् जातभातया भेदभाव मदुगु सिद्ध परम्परा दुहां वलसा नेपालय् बर्मूत व लिच्छवी जुजुपिं नं बज्रयान दीक्षा कयाः बिहारय् बज्रयानय् प्रतिस्थापित जूगु इतिहास दु । उकिं थौंकन्हय् गुलिं बज्राचार्यतय्सं थःत शाक्य कुलपुत्र धाइसा आपालं बज्राचार्यतय्सं थःत शाक्यवंश धाये चाहे मजू ।
राष्ट्रिय शाक्य समाज शाक्यवंशतय्गु संगठन धायेधुंकाः थःत शाक्यवंशया मखु धाइपिंत दुथ्याकेमाः धइगु विषय हे असान्दर्भिक जुइगु स्वाभाविक खः । समयया आवश्यकता व उपयोगिता बोध जुयाः बज्राचार्यतय्सं जिपिं नं शाक्यवंश हे खः धकाः वल धाःसा लसकुस यायेत तत्पर जुइ हे माः ।
LEAVE YOUR COMMENTS