ने. सं. ११४३ चौलाथ्व सप्तमी -

चुनावया नितिं नेवाःतय्गु तयारी

स्थानीय तहयात नेपाःया संविधान कथं स्थानीय सरकारया रुपय् मान्यता बियातःगु दु । स्थानीय तह दुने व्यवस्थापिका दु, कार्यपालिका दु अले न्यायपालिका दु । उकिं हे सरकारया रुपय् मान्यता बियातःगु खः । स्थानीय तहया फुक्क जनप्रतिनिधित व्यवस्थापिकाया सदस्य खः अले स्थानीय तहया प्रमुख, उपप्रमुख व वडाअध्यक्षपिं धइपिं कार्यपालिका खः ।

कार्यपालिकाया सकल दुजःपिंत छगू छगू विषयगत भाला बियातःगु दु । व भाला धयागु स्थानीय स्तरया मन्त्रालय कथं हे खः । अले न्याय बिइगु निंतिं न्यायीक समिति नं दु । न्यायया निंतिं बहस यायेगु अले मुद्दा क्वःछिइगु तकं ज्या याइ । उपप्रमुखया नेतृत्वय् न्यायीक ज्या जुयाच्वंगु दु । थुगु ल्याखं स्वल धाःसा कार्यपालिका, व्यवस्थापिका व न्यायपालिका नं दुगुलिं हे स्थानीय निकाययात स्थानीय सरकार धाःगु खः । तर कयौं स्थानीय सरकारया जनप्रतिनिधितय्सं थःपिं स्थानीय सरकारया भाला कयाच्वनापिं खः धकाः महसुस तकं याःगु खनेमदु ।

व्यवस्थापिकाय् थःपिंसं विधेयकयात कया सहलह ब्याकेगु अले कानुन निर्माण यायेगु ज्या यायेमाः धकाः तकं मसिउ । अले कार्यपालिकाया दुजःपिंसं थःपिनिगु विषययात कयाः विधेयक यंकाः पारित यायेगु निंतिं विधायेन समिति दइ अनं लिपा व्यवस्थापिकाय् यंकाः विधेयक पारित यायेमाः धकाः तकं मसिउ । प्रमुख, उपप्रमुखपिंसं छु विधेयक हल उकियात लापा थानाः पारित यायेगु ज्या जक याःगु खनेदु । विधेयक धयागु कानुन खः अले कानुन दयेकाः जक छुं नं कथंया ज्या यायेमाः धकाः तकं मस्यू । जनप्रतिनिधितय्सं मस्यूगु जक मखु सचेत नागरिकतय्सं नं कानुन दयेकाः ज्या याकेगु निंतिं माःगु कथं भूमिका म्हितेगु व जनतापाखें दबाब बिइकेगु ज्या याःगु खनेमदु ।

जनप्रतिनिधि धयापिं न्हापा लिपा थें विकास निर्माणया ज्या जक याइपिं, जनताया कर काइपिं अले थःत माःगु व ज्याछिंगु ज्या जक याइपिं धकाः थुइकाच्वंगु दु । करिव करिव न्यादँ थुगु हे तालं स्थानीय सरकारया ई फुना वन । तसकं म्हो जनप्रतिनिधितय्सं जक स्थानीय सरकार कथं स्थानीय तहयात थुइकाः ज्या याःगु खनेदु ।

जनप्रतिनिधितय्सं गुलि नं ज्या यात व न्हापा लिपा थें हे जक बजेट तयेगु अले ज्या याःगु खनेदु । सम्वन्धित विषययात कयाः कानुन दयेकाः म्हो जक ज्या याःगु दु । कार्यविधि व नियमावली धकाः दयेका थःपिंत ज्याछिंक ज्या याःगु दु । अथे धायेबलय् जनप्रतिनिधि वये धुंकाः स्थानीय स्तरय् विकास निर्माण निसें सम्पदा संरक्षणया ज्या मजूगु धायेत्यनागु धाःसा अवश्य नं मखु ।

सम्पदा निर्माणया नितिं ला स्थानीय सरकार वये धुंकाः स्वनिगलय् फुक्क धयाथें नगरपालिकाय् यक्व हे ज्या जूगु दु । गुलिं थासय् सम्पदा नेवाः शैलीं जक दयेकल तर पुरातात्वीक ल्याखं ध्यान तःगु खनेमदु । अले गनं गनं ला पुरातात्वीकयात नं ध्यानय् तयाः नेवाः शैलीं हे सम्पदा पुनःनिर्माण याःगु दु । अथे अप्वः यानाः सम्पदा पुनःनिर्माण यायेगु ज्या जनप्रतिनिधितय्गु इच्छाशक्तिया ल्याखं व नेवाःतय्गु भावना कथं जक जूगु खनेदु ।

कानुन हे दयेकाः ज्या म्हो जक जूगु खनेदु । कानुन हे दयेकेगु ज्या याःगु जूसा कन्हय् वनाः न्ह्याम्ह हे जनप्रतिनिधि वःसां उकियात निरन्तरता बिइगु ज्या जुइगु खः । कयौं थासय् पुलांगु हे थाय्बाय्या नां तयेगु ज्या नं जूगु दु । तर कानुन हे दयेकेगु ज्या धाःसा याःगु खनेमदु ।

जनप्रतिनिधितय्सं याःगु थीथी ज्यात मध्ये येँ महानगरपालिकां कानुन हे दयेकाः गुगु कथं नेवाः भासं अर्थात स्थानीय भासं स्थानीय पाठ्यक्रम च्यागू तगिं तक ब्वंकेगु ज्या याःगु दु थ्व तसकं च्वछाये बहःगु ज्या खः । थुकियात हे आधार कयाः किपू नगरपालिकां नं उगु हे कथंया ज्या याःगु दुसा यल महानगरपालिकां नं भाषाया सवालय् उगु हे कथं ज्या यायेगु तयारी यानाच्वंगु दु ।

भाषाया सवालय् गुगु कथं स्थानीय सरकारपाखें नमुनाया रुपय् छथाय् निथाय् जूसां ज्या यात । थ्व ज्यायात स्यंकेगु निंतिं लिपांगु इलय् वया कुतः मचायेक यानाहःगु खनेदु । छुं छुं च्वमि व स्तम्भकारपिंसं येँ महानगरपालिकाया भाषा सम्वन्धि उगु ज्याया विरुद्ध च्वयेगु शुरु यानाहःगु दु । थ्व धयागु भाषिक अधिकारया अःखः कुतः याःगु खनेदु ।

नेपाः छगू तःताजि भाषा, तःताजि संस्कृति व तःताजि धर्म दुगु देय् खः । थ्व विविधतायात संरक्षण यायेगु संघ सरकारनिसें स्थानीय सरकारया नं दायित्व खः । नेपाःया संविधानं नं थुगु तथ्ययात स्वीकार यानाः भाग ३ सं मौलिक हक अन्तर्गत धारा ३२ या उपधार २ व ३ स प्रत्येक मनू व समुदाययात थःथःगु भाषा, लिपि, संस्कृति, सभ्यता, सम्वद्र्धन व संरक्षण यायेगु अधिकार बियातःगु दु । उगु हे अधिकारयात छ्यलाः येँ महानगरपालिकां गुगु कथं स्थानीय विषय स्थानीय भाषां ब्वंकेगु ज्या यात उकिया विरुद्ध भाषिक समानताया विरोधीतय्सं छ्यं ल्ह्वनाहःगु दु । थुकियात कयाः सचेत जुया न्ह्याः वनेमाःगु ई वःगु दु ।

स्थानीय तहया चुनाव
अन्ततः स्थानीय तहया निर्वाचन आः बैशाख ३० गते याइगु जुल । बैशाख ३० गते चुनाव यायेगु धाःगु आः स्वला जक ल्यं दनि चुनावया नितिं । गुलिं नेवाःत थःगु हे दल दयेकाः चुनावय् वनेमाः धकाः कन्हय् वयेफु । उकिया निंतिं न्ह्याः वनीपिंत नं छुं धायेगु खँ मखु । अले कयौं नेवाःत थीथी दलय् दुने च्वनाः नेवाः मुद्दा ज्वनाः वनेगु जुइ धकाः नं सक्रिय जुइफु । उमित नं धायेगु छुं मदु । तर नेवाःतय्गु साझा मुद्दा स्थानीय तहया सवालय् छु जुइफइ धयागु सवालय् धाःसा आः बहस याये हथाय् जुइधुंकूगु दु ।

स्थानीय तहया मुद्दा
स्थानीय तहया चुनावया निंतिं ज्वनेगु मुद्दा धयागु प्रदेश तह व संघया निंतिं ज्वनेगु मुद्दासिबें ब्यागलं कथंया जुइ धकाः थुइकेमाः । स्थानीय सरकारं यायेफइगु ज्यायात जक स्थानीय चुनावया निंतिं मुद्दा कथं न्ह्यःने यंकेमाः ।

क) स्थानीय सरकार संचालन ऐन कथं निश्चित भूमिया नेवाः संस्कृतियात संरक्षण यायेगु निंतिं सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणा यानाः ऐन दयेकाः कार्यान्वयन यायेमाः धयागु सवालय् नेवाःतय्गु मंकाः मुद्दा जुइफु । गथेकि किपू नगरपालिकां किपू नगरयात सांस्कृतिक संरक्षित क्षेत्र घोषणा यानाः कानुन हे दयेके धुंकूगु दु । नेपाःया संविधान, स्थानीय सरकार संचालन ऐन नापं आइएलओ १६९ व युएनड्रिपया आधारय् नेवाःतय्गु प्रथाजन्य संस्थायात मान्यता नं बिइकेगु अले कानुन नं दयेकेगु ज्या यायेमाः धकाः मंकाः मुद्दा दयेकाः वनेफइगु अवस्था दु ।

ख) स्थानीय पाठ्यक्रम छगू तगिंनिसें च्यागू तगिं तक स्थानीय मांभाय् अर्थात नेपालभाषां आखः ब्वंकेगु व्यवस्था यायेमाःगु मुद्दा । येँ महानगरपालिका व किपू नगरपालिकां थुकियात कार्यान्वयन यानाच्वंगु दु । अथे हे स्वनिगः व स्वनिगः जःखःया फुक्क स्थानीय तहपाखें थुकियात कार्यान्वयन यायेमाः धकाः सः थ्वयेकेमाः । थ्व स्वनिगः नेवाः भूमि जूगुलिं थन उगु कथंया शिक्षा नीति लागू यायेत स्थानीय तहपाखें हे कानुन दयेका कार्यान्वयन यायेमाः धकाः मंकाः कथंया एजेण्डाया रुपय् नेवाःतय्सं यंकेमाःगु आवश्यकता दु ।

ग) स्वनिगःया नेवाः भूमिइ दुने नेवाःतय्गु थाय्बाय्या नां थःगु हे कथंया दु । उकियात विस्थापित यानाः न्हून्हूगु नां तयेगुयात पनेगु नापं पुलांगु हे नां तया वनेगु अले नां मदुगु थाय्बाय् जूसा अनया जःखःयात ल्वयेक नेवाः पहिचान नाप स्वाकाः नां तयेमाःगु मुद्दा । यक्व स्थानीय तहपाखें पुलांगु नां तयेगु ज्या यानाच्वंगु मदुगु मखु तर कानुन दयेकाः ज्या यानाच्वंगु मदु । कानुन हे दयेकाः ज्या यात धाःसा कन्हय् वना अभिलेखिकरण जुइ । उकिं थ्व नेवाःतय्गु मंकाः मुद्दाया रुपय् यंकेमाः ।

अथे हे नेवाः भूमि, सम्पदा संरक्षणया निंतिं नापं नेवाःतय्त विस्थापित याके मबिइगु निंतिं आदिवासी नेवाःतय्गु हकय् अकर्षित जुइगु अन्तर्राष्ट्रिय कानुन आइएलओ १६९ व युएनड्रिपया अःखः वनेमखु धकाः प्रतिबद्धता प्वंकेमाः धकाः सकल नेवाःत छप्पँ जुया सः तयेमाःगु अले मंकाः एजेण्डाया रुपय् तयार यायेमाःगु आवश्यकता दु ।