‘सुत्तपिटक’या चय्न्हय्दँ

मंगलमान शाक्य
झीसं बुद्ध वचन धकाः भिक्षु व अनागारिकापिं पाखें न्यना वयाच्वनागु खँ, बाखं, सूत्र, उद्गार फुक्क धइथें सुत्तपिटक खः । थुकी दुने दशौं हजार गाथात दु, सलंसः ताहाः चिहाः सूत्र व बाखंत दु । बासःदँ (२००१–२०४९) बिकाः मदुपिं भन्तेपिं अमृतानन्द व अनिरुद्धपिंसं धम्मपदया फुक्क गाथाया अट्टकथा पिथने धुंकूगु दुसा मेगु अट्टकथा पिदंगु धइगु बि.स.२०६८ स दुण्डबहादुर वज्राचार्यया खुगू ब्व छक्वलं पिदंगु जातक बाखंत खः ।

दुण्डबहादुर बज्राचार्यजुं नेपालभाषां भाय् हिलाः पिथंगु दीघनिकाय (५७०+८६ पौ), मज्झिमनिकाय,(९२४+१२२ पौ) व संयुक्तनिकाय (११९२+९० पौ) पिदंगु हे झाः, थौं सिबें नीदँ न्ह्यः जिं दकलय् न्हापां बुद्ध धर्मया तपंगु पिथना खना । उबले काचाक्क मति लुल, थपाय्पंगु सफू ब्वनेगु गुबले ? थम्हं तुं लिसः बिया, गुबले ब्वने उबले हे सफू न्याये ।

दुण्डबहादुरजु युवक बौद्ध मण्डलया संस्थापक अध्यक्ष व नांजाःम्ह उपासक मदुम्ह पवित्रबहादुरया किजा, यलया नांदंम्ह लुँकःमि अले सफलम्ह बंजाः मदुम्ह पूर्णबहादुरया काय धकाः जिं सिउ । वय्कःया न्हापांगु अनुवाद ‘मिलिन्द प्रश्न’ जिके दःसां न पूवंक ब्वने मफयाच्वंगु ।

# बुद्ध संवत् २५२१ (बि.सं.२०३४) स जि यलया यशोधरा बौद्ध ब्वनेकुथी परियत्ति शिक्षा छगू तगिमय् ब्वना । जाँचय् जि पास जूगु जक मखु स्वनिगलय् उबले परियत्ति शिक्षा छगू तगिमय् ब्वनाच्वंपिनिगु पुचलय् जि लियांलिउ (बोर्ड तृतीय) लात । सुमंगल बिहारय् जितः यक्व बौद्ध सफूत नापं छपाः वह उनया फ्रेम नं सिरपाः दत ।

भिक्षुपिं बुद्धघोष, महानाम, सुदर्शन, कालुदायपिंं नाप आपालं गृहस्थी व विद्यार्थीपिं दुगु उगु सभाय् जितः निक्खमपारमिं गुरुमां (थौंकन्हय् ९२ दँ दत) नं सिरपाः बियादीगु खः । २०२० साल बैशाख ५ गते भिक्षु बुद्धघोष व धर्मरत्न शाक्य त्रिशुलीपिं जानाः न्ह्याकूगु थुगु परियत्ति शिक्षाया जि नं छम्ह बिद्यार्थी जुइ खन ।

पण्डित निष्ठानन्दया ललितविस्तर वा भिक्षु अमृतानन्दया बुद्धकालीन चरित्रत वा पण्डित आशाकाजी, भिक्षुपिं बुद्धघोष,अश्वघोष, सुर्दशन, पञारत्नपिनिगु धर्मदेशना उत्थें खयां नं उत्थें मखुगु, छता हे बुद्ध बचन खयां नं पाःगु सीकेत जितः ह्वःताः चूमलात ।

निक्खमपारमिं गुरुमां जि बूगु हे त्वाः नःबहीया म्ह्याय्मचा । निक्खमपारमिं गुरुमांनं थःगु आशामाया जीवन जि बूगु हे सालय् त्वःताः अनागारिका जुल । जि बःचाधिकः जुयावःबलय् गुरुमांयात आशामाया निनि धाधां पंचशील, अष्टशील ब्वने फत । गुरुमांया हे हःपालं परियत्ति शिक्षा ब्वने फत ।

छकः अष्टशीलया खँ कना च्वंबलय् उबले नकतिनि जक वःगु प्रविधि भिडियोलय् ‘गौतम गोविन्दा’ नांया हिन्दी प्याखं स्वयागु व प्याखंया छम्ह प्याखंम्वः शत्रुघनया नां कयाबलय् गुरुमांनं शत्रुया नां काये मजिउ, शत्रु धाये मजिउ धकाः धाःगु जितः आः थें हे च्वंनि । गुरुमां नं उबले जितः वाःवाःपतिं त्वालय् बुद्ध पुजा यायेगु इलय् ब्यलय् बिहारय् वनाः भन्ते गुरुमांपाखें बुद्ध धर्म देशना न्यनेगु व भति भति ध्यान च्वनेगु बानी स्यना बिल ।

ध्यानया मन्त्र बियाः जितः उबले धाःगु खः – न्ह्याबलें होश ति, न्ह्यागु याःसां होश तयाः च्वँ ! तर थ्व परियत्ति गतिविधि जिं स्वदँ अप्वः न्ह्याके मफु । छता हुनि उबले पंञालोक भन्ते छेँय् थ्यंक वयाः जितः सदांया नितिं प्रवजित यायेत धाःवःबलय् जिमि अबुजुं तंचायाः म्वाः धया छ्वत । परियत्ति शिक्षाय् सिरपाः कयागु सालय् हे जि ब्वनाच्वनागु सरकारी ब्वनेकुथी जि स्वंगू तगिमय् फेल जुल ।

अले अबुजुपाखें ब्वः व कसा नये माल– स्कूलय् फेल जुइगु वहः उनया फे्रम ज्या लगे मजू !उबले नेपालभाषां जिं खनागु ब्वनागु तपंगु सफू धइगु हे अमृतानन्द भन्तें कथंहंक पिथनाबिज्याःगु बुद्धकालीन चरित्रत खः । सफूत अप्वः यानाः चिचीपँ व सुत्तपिटक दुनेया थीथी निकायया छुं छुं सूत्रत व ब्याख्यात जक दुथ्याःगु ।थ्वहे इलय् अर्थात २०३५ सालय् जितः भराय्पंगु बौद्ध ग्रन्थया दर्शन प्राप्त जुल ।

पण्डित निष्ठानन्द बज्राचार्यं संस्कृत भासं नेवाः भाषाय् हीकातःगु ललितविस्तर–मुक्कं पौ ६६० +५० +४+६) या युवक बौद्ध मण्डल यलपाखें पुनः प्रकाशन जूगु खः । सफू तपँ व तःधंगुलिं न्यय्तका मू तूगु थुगु सफू पिथने न्ह्यः हे मण्डलपाखें चन्दा कयातःगु खः । जिमिगु हे त्वाःया मीन बहादुर शाक्य (स्वर्गीय) उबले मण्डलया नायः व सफूया सम्पादक नं जूगुलिं जिमि अबुजुं नं न्यय्तका न्ह्यः हे चन्दा बियातःगु ।

२०३५ सालया बुद्धजयन्ती कुन्हु थुगु सफू भिक्षुपिं ज्ञानपूर्णिक व शीलभद्रपिं च्वनाबिज्यानाच्वंगु यल पटकोया मणिमण्डप बिहार गुगु मण्डलया ज्याकू नं खः अन विमोचन जुल । थ्व ज्याझ्वलय् दकलय् न्हापां जिं भmी कवि केशरी चित्तधर ‘हृदय’यात खना । ताःहाकःगु दा¥ही, सफा तुयू उनया लंसुरुवाः द्यःने गा, धुसिमलूगु म्हं ज्वनाच्वंगु तुतां खनेवं ल्वःममनिगु चित्ताकर्षक भmी कवि केशरीजुया व्यक्तित्व जिं खना ।

अबुजुं उबले जितः धाल – स्व बाबु, नेपाःया तःधंम्ह कवि, यक्व भाय् सःसां नेवाः भाषां जक च्वइम्ह, यक्व च्वये फुम्ह तःधंम्ह विद्वान ! न्ह्यव चन्दा बियातःपिंत ज्याझ्वलय् सफू इना बीगु जूगुलिं ब्वनापौ नं दत व अबुजु थ्यंगु खः । जि ला अबुजुनाप लिना वनाम्ह । ललितविस्तर थुकथं जिगु न्हापांगु पासा बौद्ध ग्रन्थ जुल यद्यपि लिपा तक जिं ललितविस्तर क्वचाय्क ब्वने मफु । थुकी दुने दुगु माणिकमान चित्रकारया च्यापाः एतिहासिक किपा दुने जक थःत लिकुंका ।

ललितविस्तर ब्वने मफुसां २०३६ सालपाखे जितः चूलाः वल, भगवान बुद्धया न्हापा न्हापा या जन्म बारेया अवदान बाखं न्यनेगु । पण्डित बैद्य आशाकाजी बज्राचार्यजुं लछियंकं बहनी कनीगु, जि छन्हु हे तुते मयासे न्हिंन्हिं न्यं वनेगु । आशाकाजी गुरुजुया बाखं कनीगु पहः थुलि न्ह्याइपुसे च्वं कि लाय्बय् लायातःगु दक्व सुकू मनूतपाखें जाः, बाखं न्यँन्यं मनूत हरर्र न्हिला हइ, गुरुजुया सः जक तायेदयेक मनूत छहासः तायेमदेक सुम्क जुइ ।

छन्हु ला छु जुल, उबले नापं च्वंगु अशोक सिनेमा हलय् ‘सिन्दूर’ प्याखं चले जुयाच्वंगु । प्याखं स्वये सिधेकाः लिहां वंपिं दंग जुयाः बाखं न्यनाच्वंपिं खनाः दनाः दनाः हे उमिसं नं बाखं न्यन, नःबहीया लाय्ब छकुतिं मनूत म्वःम्वः उबले, नखःचखःया हूलमूल थें ।

पण्डित निष्ठानन्दया ललितविस्तर वा भिक्षु अमृतानन्दया बुद्धकालीन चरित्रत वा पण्डित आशाकाजी, भिक्षुपिं बुद्धघोष,अश्वघोष, सुर्दशन, पञारत्नपिनिगु धर्मदेशना उत्थें खयां नं उत्थें मखुगु, छता हे बुद्ध बचन खयां नं पाःगु सीकेत जितः ह्वःताः चूमलात ।थनं लिपा तःधंपिं धकाः बय्बय् यानातःपिं बौद्धत, नेपाः देय् व पिनेया गुरुपिं वयाः थनया बाहा बहिली धर्म देशना इलय्ब्यलय् न्यं वंसां इपिंनाप लिना मवना । थथे ३० धुंकाः ४० बि.सं. दशकया अन्तिम तक हे जुल ।

#धर्मरत्न शाक्य त्रिशुली वय्कः म्वात्तले जिं धर्म पाजु धकाः जक म्हसिल । यद्यपि वय्कःया तःथी सृजनशील ब्यक्तित्वया बारे मन्यानागु मखु तर थुकियात हे बः कयाः वय्कःनाप खँल्हाबल्हा यायेगु मती मवं । वय्कः मदये धुंकाः तिनि वय्कःया च्वन्ह्यःागु योगदान त्रिपिटकया छम्ह नेपालभाषा अनुवादक कथंं अनुवाद यानातःगु सुत्तपिटक खुद्दक निकाय दुनेया खुद्दकपाठ, उदान, सुत्तनिपात, विमानवत्थु व चरियापिटक ब्वनाः सिल ।

थःत मनय् थुंदिगु खँ न्ह्यागु भासं ब्वंसां थम्हं सःगु भासं उसि मचासे अनुवाद यायेगु वय्कःया शैली थुपिं सुत्तपिटकया अनूदित सफुली दु । भोंतय् च्वंम्ह भिक्षु बोधिसेनया लगनशीलतां झिंनिदँ (बि.स. २०५७–२०६९) या दुने अंगुत्तर निकायया फुक्क खुगू ब्व, पेटवत्थु, थेरगाथा, थेरीगाथा पिदन । बि.सं.२०५७, २०५८ व २०५९ स बुद्धवंस भुवनलाल प्रधानपाखें, चूल निद्देस अनागारिकापिं अग्गञाणी व विमलञाणीपाखें व अपदान थेरी भिक्षु विपस्सी पाखें अनूदित जुया पिदन ।

२०६३ स भिक्षु धर्ममूर्तिपाखें अपदान थेरया न्हापांगु ब्व पिदन । ई बियाः ब्वने हे माःगु सुत्तपिटक सफूत खः थुपिं दक्व । थगुने भिक्षु ज्ञानपूर्णिक पाखें अनूदित जूगु पटिसम्भिदामग्ग दुण्ड बहादुरजु पिकाक जुयाः पिदन ।चय्न्हय्दँ न्ह्यः बि.स. १९८८ स धर्मादित्य धर्माचार्यया दाजु डा. ईन्द्रमान बैद्यपाखें सुत्तपिटकया छगू महत्वपूर्ण सफू धम्मपद नेवाः भासं पिथनाः सुत्तपिटक दकलय् न्हापां नेवाः भासं ब्वने खन ।

थ्व ई धइगु महाप्रज्ञायात हिन्दुं बौद्ध जुल धकाः तत्कालीन राजगुरुतय्गु धापूया लिधंसाय् प्रधानन्त्री चन्द्र शमशेरं स्वनिगलं पितिना छ्वःगु न्यादँ लिपा व लिपाया प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरं धाःगु खँ मन्यनाः भिक्षु प्रज्ञानन्द लगायतयात स्वनिगलं पितिनाछ्वये झिंस्वदँ न्ह्यःया खँ खः । यद्यपि जुद्ध शमशेरं भिक्षुपिं पितिने निदँ न्ह्यः भिक्षु अमृतानन्दजुं नेवाः भासं धर्मोदय सभां धम्मपद पिथन ।

लिपा गुबले मोहन शमशेरं वसपोलया हे इनापय् नेपाःया सरकारी अड्डाय् बुद्धजयन्तीया लसताय् बिदा बिल, वसपोलं हे धम्मपद खँय् भाषं नं पिथन ।डा. इन्द्रमान वैद्य, धर्मरत्न शाक्य त्रिशुली, दुण्डबहादुर बज्राचार्य, भुवनलाल प्रधान, भिक्षु बोधिसेन, अनागारिका अग्गञाणी, बिमलञाणी, भिक्षु विपस्सी, भिक्षु धर्ममूर्ति, व भिक्षु ज्ञानपूर्णिकपिंसं वंगु चय्न्हय्दँ निसें सुत्तपिटकया फुक्क सफूत नेवाः भासं अनुवाद यानाच्वंसां अझ फुक्कं सिमधःनि । महानिद्देस, अपदान (थेर निगूगु ब्व), नेति व पेटकोपदेस पिदने ल्यं हे दनि ।

#बि.सं.२०३९ सालं सुत्तपिटकया इतिवुत्तक नेपालभाषां अनुवाद यानाः दुण्डबहादुरजुया न्ह्याःगु सुत्तपिटक पलाः मिलिन्द प्रश्न, दीघनिकाय, संयु निकाय मज्झिम निकाय व खुगू ब्वया जातक तक थ्यंबलय् वय्कः च्वकाया आरोही थें आधिकारिक जुया बिउगु दु सुत्तपिटक मथूपिंत थुइकेत, थुइके न्ह्याःपिंत । छगू कथं २०३९ सालय् वय्कःयात भिक्षु बुद्धघोषं बियाबिज्याःगु आशिर्वचन लाःगु दु– सुत्तपिटकया मेमेगु सफूत नं अनुवाद याये फयेमा ।

सुत्तपिटकया मेपिं गृहस्थ अनुवादकत मदया वनेधुंकल । दुण्डबहादुरजु सुत्तपिटकया अनुवादक जक मखु थौकन्हय् दनिपिं भिक्षु व अनागारिकापिंसं अनुवाद याना तःगु त्रिपिटकया मेमेगु सफूया वय्कः श्रद्धालु प्रकाशक नं खः। दुण्डबहादुरजुया अनुवाद भाषा स्याचु, थम्हं दुग्यंक थुइकाः तिनि च्वःगुया दसु मस्वःगु वाक्य संरचना अले अःपुक आखे थें ल्यया तःगु खँग्वःत खः ।

वय्कःयात म्हमसिउपिं मदया वने धुकूपिं दनिपिं भिक्षु अनागारिकापिं दक्व वय्कःया दान व ज्ञान पारमिता खनाः लय्ताः । खय्त ला मिलिन्द प्रश्न सिबें लिउ वय्क लं दीघ, मज्झिम व संयुत्त निकाय अनुवाद जूगु खः थुपिं निकायत बांलाक ब्वनेधुंकाः, थुइकेधुंकाः तिनि मिलिन्द प्रश्न ब्वने फइगु, थुइके फइगु खः । तर वय्कःया सुत्तपिटक थुइके फुगु खुबीं वय्कःयात न्ह्यःने लिउने यात लिउने न्ह्यःने यानाः थुइकेगु नं सामान्य कथं संभव जुल ।

हिन्दू धर्म व बौद्ध धर्मया ग्रन्थत थुकिया मूल भाषा संस्कृत वा पालीपाखें वा अमूल न्ह्यागु भासं न्ह्याःगु भासय् न्ह्याम्हसिनं अनुवाद याःसां जिउगुलिं मूल गुरु बिना अनूदित धर्म सफूतपाखें धर्मया खँ मालेबलय् रुप उत्थें खने दःसां सार धाःसा यक्व हे पानाच्वनेफु ।

तर दुण्ड बहादुरजुया सुत्तपिटक अनुवाद थ्व सन्दर्भय् मूल नाप सती व मूल नाप झन सतिकेगु लँपु जूगु खँय् दुविधा दइ मखु । थ्व हे झ्वलय् वय्कःया त्रिपिटकया सम्पूर्ण सूत्रत नेपालभाषां पिथनेगु संकल्प छता सम्यक संकल्प खः, आर्य च्यापु लँय् हे लाःगु छपु लँपु गन वय्कः मुदिता चित्त यानाः न्ह्याः वनाच्वंगु दु ।

#चमकंगु कुलां चकनी । न्ह्यसः फुक्क लिसलय् हिलावनी । पिनेया लकस सिबें थः दुनेया थाःगाः गन खः गन तब्या व तःधं जुइ । सुत्तपिटकय् दुहां वनेवं खने दयावइ सुखं सुखय् वनेगु लँपु ।