प्रेस स्वतन्त्रता सिद्धान्त व व्यवहारिक पक्ष
विश्व जगतय् न्याय, समानता, विधिया शासन व पारदर्शिता लगायत सुशासनया आधारविन्दुतय्त सन्तुलनय् तयेत थुगुसीया नीन्याक्वःगु विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवसं ‘शक्तियात निरीक्षण ः आमसञ्चार, न्याय व विधिया शासन’ या नारा थ्वयेकाः युनेस्को व गणतन्त्र घानां घानाया आक्राय् मे २ व ३ य् हन ।
नेपालय् पत्रकार महासंघं नं लैंगिक समानता अन्तर्गत थुगुसी सगरमाथा आरोही मिसा पत्रकारतय्त सिरपाः बिसें विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस हन ।विश्वया पत्रकारतय्गु भौतिक सुरक्षा, हत्या याःपिं पत्रकारतय्गु क्षतिपूर्ति व पत्रकारया व्यवसायिक विकासया लागिं अफ्रिकाया नामिबियाय् जूगु विण्डहक घोषणापाखें हरेक दँया मई ३ तारेखयात विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस हनेगु परम्परा सुरु जुल ।
अथे खःसां प्रेस जगतं २५ क्वःगु विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस माने यानाच्वंगु इलय् अफगानिस्तानय् जूगु बम विष्फोटय् झिम्ह पत्रकारया हत्या जूगु घटनां विश्वन्यंकंया पत्रकारतय्त घाः लाकूगु दु । एजेन्सी फ्रान्सया फोटोपत्रकार प्रमुख शाह मराई व विविसीया २९ दँया पत्रकार अहमद शाह लगायतया हत्या जूगु उगु आत्मघाती विष्फोटया जिम्मा आइएसआइं काःगु पुष्टि युनेस्को व संयुक्त राष्ट्र संघं याःगु दु ।
मुक्कं पत्रकारतय्त हे लक्षित यानाः विष्फोट याकूगु काबुल पुलिसया प्रवक्ता हस्मत स्तानिकजाइया धापू दु । आतंकवादीतय्सं भिडन्त व द्वन्द्वयात अझ सनसनी यायेत व विश्व जगतय् हे आतंक सिर्जना यायेत प्रभावकारी हतियार कथं पत्रकारतय्त प्रयोग यानाच्वंगु खनेदु । नेपालय् झिदँ ताःहाकःगु सशस्त्र द्वन्द्वय् नं नीप्यम्ह पत्रकारया हत्या, बेपत्ता व बिस्थापित यायेगु ज्या जूगु खः ।
नेपालय् जातीय विविधता दुगु कारण जुयाच्वंपिं भाषिक, धार्मिक सांस्कृतिक विविधताया विषयय् उठान याःगु हे कारणं जातिवादीया बिल्ला भिरे यायेत बाध्य गुलिं पत्रकारत थुगु लागां विस्थापित जुयाच्वंगु दु ।
दुर्भाग्यवश धायेमाः आः नेपाःया सशस्त्र द्वन्द्वया झ्वलय् व वयां लिपा लिपा नं स्वीखुम्ह पत्रकारया हत्या जूगु दुसा प्यम्ह बेपत्ता जुयाच्वंगु दनि । विस्थापित पत्रकारया ल्याः गुलि दु उकिया लगत पत्रकार महासंघयाके नं मदु । थ्व अर्थय् हरेक द्वन्द्व व युद्धय् पत्रकारत सदां पक्ष व विपक्षया निशानाय् लानाच्वंगु प्रमाणित जू ।
विश्व पत्रकारिता जगतय् प्रेस स्वतन्त्रता व पत्रकारया भौतिक सुरक्षायात विश्लेषण यायेगु खःसां नं थुकिया लगत कन्नाचायापुसे च्वं । सन् २०१८ या सुरुंनिसें आः तक पत्रकार हत्याया ल्याः १४ थ्यंगु दु । थुगुसी भारतं निम्ह होनकार पत्रकार सन्दिप शर्मा व नविन निश्चल तंकल । सिरियाया अब्दुल रहमान, यमनया अब्दुल्लाह अलकर्दी, ब्राजिलया जेर्फसन पुरेजा नापं झिंप्यम्ह पत्रकारया अवसान जुल ।
कमिटी टु प्रोटेक्स जर्नालिष्टं सन् १९९२ निसें २०१८ तक विश्व पत्रकारिता जगतं१२९० म्ह पत्रकारत तंकेधुंकूगु तथ्यांक सार्वजनिक याःगु दु । वंगु दँ सन् २०१७ य् १२७६ पत्रकारया हत्या जूगु खः । अथेहे सन् १९९२ निसें २०१८ तक विश्वया ५८ म्ह पत्रकारत बेपत्ताया स्थितिइ लानाच्वंगु दु । इरित्रिया, उत्तरी कोरिया, साउदी अरेविया, इथोपिया, अजरबैजन, भियतनाम, इरान, चीन, म्यानमार व क्यूबा लगायतया देशय् सेन्सर लगे यानातःगु दु ।
नेपाःया सन्दर्भय् सन् २०१५ निसें आः तक प्यदँया अवधिइ ३२७ गू प्रेस स्वतन्त्रताय् आक्रमणया घटना जूगु तथ्यांक पत्रकार महासंघं सार्वजनिक याःगु दु । सन् २०१८ या मई २ तक मुक्कं ६२ गू प्रेस स्वतन्त्रता हनन्या घटना जूगु दु । अथेला वंगु झिदँ न्ह्यःया प्रेस स्वतन्त्रताया अवस्था भचा भिंगु जकं खःला धइगु भान जुइ । तर लोकतन्त्र संस्थागत जुइधुंकाः नं अभंm प्रेस स्वतन्त्रता हनन्या घटनात जुयाच्वंगु दनि ।
तर स्वतन्त्र प्रेसया नामय् आम जनमानसं प्रेसं याइगु अविवेकी ज्यां भोगे यायेमाःगु समस्या व उकिया कारणं प्रेसयात जुइगु आक्रमणयात यदि नजर अन्दाज यायेगु खःसा पत्रकार व आम जनतां प्रेस स्वतन्त्रता व सूचनाया हकया बांलाक अनुभूत याये मखनीगु खँय् नं पत्रकार जगत थः हे सचेत जुइमाः ।
प्रेस स्वतन्त्रताया अभ्यास व नेपाली पत्रकारिता ः
नेपाली पत्रकारिता लागाय् प्रेस स्वतन्त्रताया लागिं अनेकन कसरत जूगु नं दु । न्हापाया शाहकालीन राज्यसत्ताया दबदबाया दथुइ नं प्रेसयात जिवन्त यायेगु ज्या जूगु हे खः । अथेनं पदम ठकुराठी थेंज्याःम्ह कर्मठ पत्रकारं थःगु जीवन हे पानाः नं प्रेस स्वतन्त्रताया लागिं थःगु च्वसायात निरन्तरता बिया हे च्वंगु खः ।
लोकतन्त्रया आगमन जुइधुंकाः नं प्रेसयात दमन व प्रेस स्वतन्त्रताय् अंकुश तयेगु ज्या अमुक राज्य सत्ता व राजनीतिक दल विशेषपाखें जुया हे च्वन । तर पत्रकार जगतं उकियात प्रतिकार यायेगु ज्यां नं निरन्तरता कया हे च्वन । विशेष पत्रकार महासंघं पत्रकारतय्त जुइगु भौतिक आक्रमण, पारिश्रमिकयात कयाः विभेद नापनापं श्रमजिवी पत्रकारया मेमेगु हक हितया विषयय् स्वस्फूर्त रुपं सः थ्वयेकेगु ज्यायात निरन्तरता बियाच्वंगु दु ।
प्रेस स्वतन्त्रतायात प्रत्याभूति बीत थीथी व्यावसायिक तालिम, पुरस्कार, प्रोत्साहनया पक्षयात छुं हद तक महासंघं दुथ्याकूगु दु । पत्रकारतय्त जुइगु भौतिक आक्रमणया बिरोधय् सः थ्वयेकेगु व न्याय बीकेगु ज्याय् नं नेपाल पत्रकार महासंघं निरन्तरता बियाच्वंगु दु । तर प्रेस स्वतन्त्रताया लागिं माःगु नीतित दयेकेत व कार्यान्वयन यायेत धाःसा थाकुयाच्वंगु अवस्था दु ।
पत्रकार व सञ्चार गृहया नीतिं बहुलवादी अवधारणा नाले मफुगु अवस्था थुकिया दसु खः । वरिष्ठ पत्रकार व पत्रकार महासंघया पुलांम्ह अध्यक्ष तारानाथ दाहालं धयादिल, ‘आः नेपाली सञ्चार गृहतय्सं व राज्यं नं सञ्चार नीति दयेकेबलय् बहुलवादी मिडियाया अवधारणायात प्रश्रय बीमाः, खासय् प्रेस स्वतन्त्रताया अनुभूति जुइ मफुगु कारण मध्येय् थ्व कारण नं छगू खः ।
नेपाली मिडियाया समावेशी सवालय् गनं गनं त्वःफिउगु हे खः । थुकिं समग्र नेपालीया सःयात नालेफुगु मदुनि ।’ दाहालं हाकनं तनायन, ‘आः मिडियाया न्हूगु जिम्मेवारी नं दु संविधानया कार्यान्वयन, भ्रष्टाचार व कुशासन विरुद्धया सः व मिडियाय् समावेशीया अवधारणाया विकास ।
वास्तवय् आः मिडियाया कर्तब्य धइगु संविधानय् दुगु मौलिक हकया अवयवयात कार्यान्वयन यायेत मिडियां सः थ्वयेकेमाःगु खँ जिम्मेवारीइ लाइ । संविधानया धारा १६ निसें ४८ य् दुगु मौलिक हकयात आः राज्यपाखें कार्यान्वयन याकेगु लागिं मिडिया जागरुक जुइगु ई खः गुगु जुइ फयाच्वंगु मदुनि ।’
प्रेस स्वतन्त्रताया लागिं पत्रकारिताय् बहुलवादया आवश्यकता अवस्था ः
प्रेस स्वतन्त्रताया अर्थ सूचनाय् आम जनमानसया पहुँचं नं निर्धारण याइ । बहुलवादी मिडियाया अवधारणां आम सञ्चारया ल्याः, समाचार कक्ष दुनेया विविधिकरण व समाचार सूचना विचारया विषयवस्तुइ विविधिकरणयात क्यनातःगु दु । थ्व अर्थय् संख्याया हिसाबं नेपालय् सञ्चार गृहतय्गु ल्याःयात म्हो तायेके फइ मखु तर पीगू टेलिभिजन नापं आपालं रेडियो, छापा माध्यम व अनलाइनत येँय् हे जक केन्द्रित जुयाच्वंगु अवस्थाय् मिडियाया बहुलवादया अवधारणां खास हे मेल जुइ मखु ।
थुकिं आम सर्वसाधारणया सूचनाया हक व पत्रकारया प्रेसय् पहुँच विवेकसम्मत जुइ फयाच्वंगु मदु । आदिवासी जनजाति, महिला, दलित, वृद्धा, बालबालिका थेंज्याःपिं आवाजविहिन समुदाययात नेपाली प्रेसं च्वन्ह्याके फयाच्वंगु मदुनि । उकिया कारण प्रेसयात कयाः आम जनताया असन्तोषत च्वन्ह्याना वनाच्वंगु दु ।
थथे जूगुलिं नेपाली पत्रकारिता संक्रमणकालीन राजनीतिपाखें अझ मुक्त जुइमफुगु कनादी पत्रकार महासंघया अध्यक्ष गोविन्द आचार्य । अध्यक्ष आचार्यं धयादी नेपाली राजनीतिइ संक्रमणकालीन अवस्था नकतिनि हे जक पार लगे जू थें च्वंसां अझ प्रेस थुकिं मुक्त जुइ फयाच्वंगु मदुनि ।
उकिसनं थप आः संविधानय् दुगु बुँदागत धारातय्त कार्यान्वयन यायेगु जिम्मा नं प्रेसय् हे दु । संविधान कार्यान्वयनया हे झ्वलय् विकास पत्रकारिता लिसें सम्वद्ध धारात बारे प्रेस अझ केन्द्रीय जुइ फयाच्वंगु मदुनि । गुकिं समग्र नेपाःया सः थ्वयेकीगु खः ।प्रेस स्वतन्त्रताया प्रत्याभूति सञ्चार गृहया नीतिं नं क्वछिनातःगु जुइ ।
विविध भाषिक समुदायया सःयात थाय् बीगु वा मबीगु, छुं सांस्कृतिक महत्वया विषयवस्तु, नखःचखः, उमिगु सः, पहिचान, धार्मिक, सांस्कृतिक संस्कार थेंज्याःगु विषयय् सञ्चारगृहया नीति गुलि तक सन्तुलित जू उकी नं पत्रकारया च्वयेगु, न्ववायेगु व न्ह्यब्वयेगु स्वतन्त्रता क्वःछिनातःगु दइ ।
नेपालय् जातीय विविधता दुगु कारण जुयाच्वंपिं भाषिक, धार्मिक सांस्कृतिक विविधताया विषयय् उठान याःगु हे कारणं जातिवादीया बिल्ला भिरे यायेत बाध्य गुलिं पत्रकारत थुगु लागां विस्थापित जुयाच्वंगु दु । अथेहे भ्रष्टाचार लगायतया विषयय् च्वःगु बापत थीथी त्वह तयाः दमन याःपिं पत्रकारतय् बाखं नं बिस्कं दनि ।
प्रेस स्वतन्त्रता हनन्या अज्याःगु घटनात ध्वाकुनय् लानाच्वंगु दु । गुकिं समान विकास, न्याय व विधिया शासनया लागिं च्वन्ह्यायेगु मिडियाया सः सुनावनीगु ज्या जुइ । छगू बहुचर्चित सरकारी ज्याकूया भ्रष्टाचार सम्बन्धी समाचार छापे याःगुलिं थःगु हे मिडियाया संचालकं स्पष्टीकरण न्यनाः उकिं थःगु विज्ञापनया श्रोतय् लिच्वः लाःगु कनेवं पत्रकारितापाखें हे विरक्त जुयाः विदेश वंम्ह छम्ह पत्रकारं थुइकूगु दु ‘नेपाःया प्रेस स्वतन्त्रता विज्ञापनं क्वःछी ।’
यदि थ्व धापूया मर्मयात आत्मसात यायेगु खःसा पत्रकार, सञ्चारगृह व राज्ययन्त्रत आः तकया पत्रकारिता प्रति संवेदनशील जुयाः चिन्तन मनन याये माःगु आवश्यकता दु ।
LEAVE YOUR COMMENTS