पालि व नेपालभाषाया स्वापू
छता खँ बौद्ध धर्मया इतिहासय् लिसा लिसा कयाः न्ह्यथनेगु याः । छक्वः छु जुल धाःसा, निम्ह भिक्षुत बुद्धयाथाय् वनाः छगू प्रस्ताव तःवन । चुल्लवग्गया कथं थ्व प्रस्तावसिबें नं उमित मययाच्वंगु खँ धाःसां जिउ । उमिगु धापू जुयाच्वन, ‘मेमेपिं भिक्षुतय्सं बुद्धवचन थःथःगु मांभासं भाय् हिलाच्वंगु दु ।
उकिं छाय् फुक्कं बुद्धवचनयात संस्कृत भासं नं अनुवाद यानामतये, उकिया निंतिं बुद्धं आज्ञा बिइमाल ।’ उमिगु बिचाः खः, बुद्धया फुक्कं वचन छगू हे भासं दुसा बांलाइ, अले सुरक्षित नं जुइ ।बुद्धं थ्व खँ स्वीकार मयाः, बरु उपिं निम्हं भिक्षुपिंत धयाछ्वत, ‘भिक्षुपिंसं थःथःगु भासं बुद्ध वचन सुरक्षित यानाच्वंगु हे बांलाः ।’
बुद्धं संस्कृत भाय्यात सिबें जनसाधारणया थःगु हे भाय्यात महŒव बिइत स्वल । आः वयाः झीसं थुकियात थुकथं नं थुइका कायेफु कि बुद्धया बः नं मांभासाय् हे खः । ख नं खः, छुं नं खँ थःगु मांभासं गुलि बांलाक थुइका कायेफइ, व हे खँ मेगु भासं थुइका काये थाकुइ, अले मज्जा नं दइमखु । मांभाय्या सुन्दरता हे थ्व खः ।
धात्थें, बुद्धं छु भासं धर्मया उपदेश बिउगु जुइ ? थ्वबारे सिइका कायेत झीके पर्याप्त साधन मदु । बुद्धघोषं धाःगु दु, ‘थ्व भाय् मागधी जुइमाः ।’ वया कथं थ्व पालि पहः वःगु भाय् खः । रीस डेविड्या कथं बुद्धया मातृभाषा कोशल खः, बुद्धं थ्व हे भासं धर्मया प्रचार याःगु खः ।
कोशलया राजनीतिक प्रभावया कारणं उगु इलय् थ्व भाय् दिल्लीनिसें पटना अले श्रावस्तीनिसें अवन्ती तक न्ववायेगु याना वयाच्वंगु खः । थ्व भाय्यात पालिनाप तुलना यानास्वल धाःसा यक्व ज्वःलाइ ।अथे हे वेस्टर गार्ड व ई कुहनं पालि व उज्जैनया भाय्नाप स्वापू दु धकाः नं धाःगु दु ।
उमिगु धापू कथं अशोकया काय् महेन्द्रया जन्म उज्जैनय् जूगु खः, वं हे श्रीलंकाय् बौद्ध धर्मया प्रचार याःगु खः । स्वाभाविक खः, उबलय् महेन्द्रं थःगु मांभाय् हे धर्मया प्रचार प्रसारय् छ्यःगु जुइमाः । न्ह्यागु जुइमा, पालि भारतया पश्चिमपाखेया भाय् खः ।
थुकिं धायेछिं बुद्धया भाय् नं पालि हे खः, अले वं थ्व हे भासं धर्मया उपदेश बिउगु खः । उबलय् सकसिनं न्ववाइगु भाय् नं थ्व हे खः ।उकिं हे बुद्धं पालि भाय् छ्यल जुइ । बुद्धया उपदेशय् आडम्बर मदु, बरु दुसा सरलता दु । थ्व आकर्षक नं जू । उबलय् छम्ह साधारणनिसें विशिष्ट सुनां नं थुइगु भाय् खः थ्व । बुद्धया इच्छा खः धाःसां जिउ, थः अनुयायीतय्सं वयागु उपदेश सुविधाकथं थःगु हे भासं थुइका कायेमा ।
हाकनं बुद्धं स्थापना याःगु धर्म व संघबारे प्रमाणित ल्याखं जानकारी बीगु छगू जक भाय् पालि खः । उकिं पालि भाय् व थुगु भासं च्वयातःगु साहित्य न्ह्यागु दृष्टिकोणं नं महŒवपूर्ण जू ।सिद्धार्थ गौतमं २९ द“या इलय् गृहस्थी त्वःतल, खुद“ लिपा बुद्धत्व प्राप्त यात । महापरिनिर्वाण ८० द“ दुबलय् जूगु खः । बुद्धं ४५ द“ तक छु छु यात, छु छु न्ववात, व दक्वं त्रिपिटकया ल्याखं सुरक्षित दु । अले थ्व हे बौद्ध साहित्यमा मूल स्रोत नं खः ।
अझ धायेगु खःसा बौद्ध धर्मबारे आधिकारिक ल्याखं थुइका काये माःसा पालि भाय् हे माः, पालि भाय्या ज्ञान मदयेक मगाः । पालि भाय्या ग्वाहालि मकासें सुनां नं जिं बौद्ध धर्म थुल धकाः धाल धाःसा व भ्रम जक जुइ ।झीथाय् नं बांलाक पालि भाय् सःपिं यक्व मदु, पतिंचाय् निनेत नं मगाः । भचा भचा सःपिं धाःसा दु ।
अथे जूगुलिं गनं झीसं बौद्ध धर्मयात बांलाक थुइका काये मफयाच्वंगु खः ला ? न्ह्यसः स्वाभाविक खः, अले थुकिया यइपुसे च्वंगु लिसः नं तयार जूगु दु । थ्व खः, पालिया नेपाल भासं खँग्वःधुकू पिहां वयेत्यंगु दु । कन्हय्निसें पालि नेपालभाषा शब्दकोष सकसिगुं ल्हातय् लाइ । गुलि लय्तायेबहगु खँ, बुद्ध वचन आः झीसं थःगु मांभासं थुइका कायेफइ ।
झी नेवाःतय् दथुइ पालिबारे बांलाक ज्ञान दुम्ह छम्ह खः, दुण्डबहादुर वज्राचार्य । भाजु वज्राचार्यं हे खुद“तक मदिक्क कुतः यानाः तयार याःगु खः, थ्व पालि नेपालभाषा शब्दकोष । थुकी थ्यंमथ्यं २१ द्वः खँग्वः दु । अले थुकिं पक्का नं पालि भाय् थुइका कायेत ग्वाहालि याइ । अथेला थ्व हे नेपालभाषां पिहांवःगु पालिया न्हापांगु खँग्वः धुकू नं मखु ।
थ्वयां न्ह्यः भिक्षु अमृतानन्दं पालि भाय्या शब्दकोष पिकाःगु खः, नेपालभाषा व नेपाली नितां छ्यलाः । तर व संक्षिप्त स्वरूपय् खः, आःया पालि नेपालभाषा शब्दकोष वृहत् शब्दकोष खः ।अझ नं थ्व पूर्ण धाःसा मखुनि । बर्मा, थाइल्यान्ड व श्रीलंका वनेमाः, अनया पालिया खँग्वःधुकू ततःसकं तःधं । थ्व ल्याखं आःया पालि नेपालभाषा शब्दकोष छुं मखयेफु । तर लिपा वनाः थुकिं तब्याक ज्या यायेगु आधार तयार यानाबिउगु दु ।
थ्व खँग्वःधुकू तयार यायेत दुण्डबहादुरयात ग्वाहालि याःपिं खः, भिक्षुपिं चन्द्रगुप्त व धर्मगुप्त । नापं अनागारिका अग्गञाणी । थ्व सफूया ग्वाहालिं पालि व नेपालभाषाया स्वापू पलिस्था जूगु दु, अथे धयागु झीगु थःगु मांभाय् बुद्धवचननाप सतीगु दु, व नं बुद्धं इच्छा याःकथं झीगु मांभासं । थनथाय् दुण्डबहादुरबारे छता खँ हाकनं लिसा कयाः धायेगु पाय्छि जुइ ।
सम्पूर्ण त्रिपिटक नेपालभाषां पिकायेत मदिक्क ज्या याना वयाच्वंम्ह खः, दुण्डबहादुर । मदुम्ह पूर्णबहादुरया स्वम्ह काय दु, उकीमध्ये चिधिकःम्ह खः, दुण्डबहादुर । कान्छाम्ह जुयाः वयात सानुभाइ नं धायेगु याः । वय्कःया मां वीरमाया नं बौद्ध धर्म धालकि उलि हे अनुरागी । थः मां मदुबलय् अर्घ तयेगु झ्वलय् मांया तुतिइ भ्वपुयाः दुण्डबहादुरं दृढ संकल्प काःगु खः, अझ धाये बचं बिउगु खः, ‘मां, छंगु भासं बुद्धवचन च्वये’ । आःया खँग्वःधुकू थुकिया मेगु पलाः खः ।
यमक व महावग्ग
पालि नेपालभाषा शब्दकोषनापं मेगु निगू सफू नं झीगु ल्हातय् लायेत्यंगु दु, अले व खः, यमक व महावग्ग । निगुलिं पालि भासं नेपालभाषाय् अनुवाद जुयाः पिहां वयेत्यंगु खः । दकलय् न्हापां त्रिपिटकबारे छत्वाःचा खँ— बुद्धया महापरिनिर्वाण लिपा वया शिष्यपिंसं बुद्ध उपदेश संग्रह यायेगु ज्या यात ।
उकिया नितिं भिक्षु महाकश्यपं सम्मेलन नं यात । बौद्ध धर्मया इतिहासय् थुकियात संगायना धायेगु याः । बुद्ध मदुगु स्वला लिपा न्हापांगु संगायना जुल ।थुकिया झ्वलय् धर्म व विनयया उपदेश मुंकेगु ज्या जुल । यक्व लिपा वनाः हाकनं छक्वः सकसिनं छु अनुभव यात धाःसा मौखिक ल्याखं जक बुद्ध वचन न्ह्याब्लें सुरक्षित जुयाच्वनी मखु । थुकिया नितिं बुद्धवचन लिपिबद्ध जुइमाः ।
उबलय् श्रीलंकाय् जुजु बट्टगामिणीया ई । बट्टगामिणीं हे बुद्धवचन लिपिबद्ध यायेत ग्वाहालि यात । थुकिया नितिं संगायना नं जुल । अले सुरक्षित जुल, त्रिपिटक । थुकिइ दुथ्याः– सुत्तपिटक, विनयपिटक व अभिधम्मपिटक ।त्रिपिटकया ग्वाहालिं उबलय्या इतिहास व संस्कृति थुइका कायेफु । यमक अभिधम्मपिटकया खुगूगु ग्रन्थ खः । थुकी चित्तबारे वैज्ञानिक ब्याख्या दु ।
यमकया स्वंगू खण्ड दुसा नेपालभाषां धाःसा छगू हे यानाः वृहत ल्याखं पिहां वयाच्वंगु दु । थुकिया अनुवादक खः, अनागारिका विमलज्ञाणी । विनयपिटकय् दुथ्याःगु महावग्ग अनुवादक धाःसा अनागारिका उत्पलवर्णा खः । थुकियात बुद्ध जीवनया प्रारम्भिक स्रोत कथं कायेगु याः । धात्थें हाकनं छक्वः नेपालभाषा तसकं तःमि जुइत्यंगु दु, थुपिं हे स्वंगू सपूmया कारणं ।
LEAVE YOUR COMMENTS