जलवायु परिवर्तनप्रति सचेत छठ पर्वया महत्व

धर्मेन्द्र झा

‘नहाए–खाए’ लिसें थुगुसीया महापर्व छठ मंगलवाःनिसें सुरु जुइधुंकूगु दु । बुधवाः सनिलय् ‘खरना’ लिसें छेँया थकालि मिसा व मेमेपिं श्रद्धालुपिंसं व्रतलिसें पुजा यायेगु प्रण याइ, अले बिहिवाः सुथय् सूर्ययात सन्ध्याकालिन व शुक्रवाः प्रातःकालिन अघ्र्य बीधुंकाः पारन जुइ । अले जक व्रतालुपिंसं व्रत विसर्जन यानाः छठ नखःयात औपचारिक रुपं क्वचायेकी । थुगुसी जक मखु, दँय्दसं छठ हनीगु थुकथं हे खः । थ्व अर्थय् धायेगु खःसा थ्व नखः प्यन्हुया खः, गुगु प्यन्हु तक हे तसकं उत्साह व उमंगपूर्वक हनी ।

छुं ई न्ह्यवनिसें छठ पर्व राष्ट्रिय मखु अन्तर्राष्ट्रियकरणपाखे न्ह्याः वनाच्वंगु दु । थौंकन्हय् विश्वया न्ह्यागु थाय् जुइमा, गन मैथिली व भोजपुरीत दइ, अन थ्व नखः हनेगु यानाच्वंगु दु ।

मुलतः सूर्यया उपासनालिसे स्वापू दुगु थ्व नखः प्रकृति पुजालिसे नं स्वापू दु । थ्व पर्वया माध्यमं प्रकृति, गुगु जीवनदायिनी खः, गुगु जीवन संचालक खः, वयात सुभाय् देछाइगु खः धाःसां अस्वाभाविक जुइमखु । उलि जक मखु, सूर्य गुकियात प्रत्यक्ष जाग्रत द्यःया रुपय् स्वीकार याइ, यदि सूर्य मदुगु जूसा थ्व जगत् सञ्चालन हे सम्भव मदु, वया प्रति नं मनुखं अनुग्रह भाव क्यनाः सुभाय् देछायेत हनीगु नखः खः छठ । सूर्यया उपासना ला विश्वया यक्व देय् व यक्व संस्कृतिइ याइगु खनेदु । तर सूर्यया कलाः उषा व सन्ध्या अर्थात उदय जूगु सूर्य व बिनावंगु सूर्यया उपासना याइगु सांस्कृतिक पर्व सम्भवतः छठ हे छगू जक जुइमाः ।

सुन्दर भविष्यया अपेक्षा यानाः उदय जूगु शक्तिया उपासना जक मखु, बरु न्हापाया शक्ति, गुगु कारणं थ्व सृष्टि व सभ्यता अस्तित्वय् दु, थौंया अवस्थाय् तक थ्यंगु दु, उकियाप्रति अर्थात बिनावंगु शक्ति प्रति अर्थात् पुर्खाप्रति नं आदर सत्कार भाव न्ह्यब्वइगु पर्व खः छठ ।

थ्व पर्वया केन्द्रीय पुजनीय तत्व हे सूर्य खः । सूर्ययात शक्ति कथं माने याइ । थ्व आधारय् छठ पर्व शक्तिया पर्व नं खः । सूर्य ऊर्जाया केन्द्र खः । थ्व हे ऊर्जां प्रकृति–सृष्टि संचालित जुइ । ऊर्जाया अनुपस्थितिइ जीवन सञ्चालन जुइ हे फइमखु । थ्व आधारय् सूर्यप्रति अनुग्रहित जुइगु पर्वया रुपय् नं छठ पर्वया महत्व दु ।

बांलाक विश्लेषण यायेगु खःसा थ्व पर्व वैज्ञानिक मान्यताय् आधारित दु । थ्व पर्व हनेगु प्रक्रिया व नालीगु थीथी विधित विज्ञानसम्मत हे खनेदु । आध्यात्मक छगू थज्याःगु पक्ष खः, गुगुलिसें पराशक्तिप्रतिया सम्मान, समर्पण व आस्था स्वानाच्वंगु दइ । श्रद्धा व विश्वासया नामय् गुबलें गुबलें भय व त्रासं स्थापित मान्यतातय्त अनुशरण यायेत बाध्य यानाच्वंगु दु । छठ पर्वया विश्लेषण यायेगु खःसा आध्यात्म दुने दुथ्यानाच्वंगु थज्याःगु छुं भय व त्रास दु, गुकिं विज्ञान आधारित स्थापित मान्यतायात अनुशरण यायेत समाजयात बाध्य याःगु दु, अथवा धाये प्रेरित याःगु दु । अज्याःगु हे छगू विज्ञान आधारित सन्दर्भ खः बिना वंगु व उदय जुयावःगु सूर्यया उपासना ।

विज्ञानं प्रमाणित यायेधुंकूगु दु कि सूर्य उदय जुइगु व बिना वनीगु इलय् पिज्वइगु किरण जीवनया निंतिं तसकं उपयोग जुइ । थ्व किरणया अभावय् जीवन सभ्यताया निरन्तरता सम्भव जुइमखु । छठ पर्वयात थज्याःगु थीथी वैज्ञानिक अवधारणालिसे स्वाके फइ ।

मेगु पक्ष खः लःया संरक्षण व स्वच्छता । थौंकन्हय्या विश्व जलवायु परिवर्तनया कारणं ब्वलंगु व ब्वलनेफुगु लिच्वःपाखें आक्रान्त जुयाच्वंगु दु । जलवायु परिवर्तनया न्यूनीकरणया अनेक उपाय मालाच्वंगु दु वर्तमान विश्वं । थ्व बारे विश्वयात सचेत यायेगु उद्देश्यं तःधंगु जनधनया लगानीइ दँय्दसं विश्ल सम्मेलन जुइगु जुयाच्वंगु दु । थ्व दँय् नं छठ लिपा अजरवैजानया बाकुइ थज्याःगु हे सम्मेलन जुइत्यंगु दु । छठया प्रवर्तकतय्सं धाःसा मानव समाज व सभ्यता ल्यंकातःगु हजारौं वर्ष न्ह्यः (छठ पर्व हनेगु खँ गुबलय् निसें अस्तित्वय् वल धयागु यकिन मदुनि) जलवायु परिवर्तनया सम्भाव्य अवस्था व थुकिं लाइगु लिच्वः बारे सचेतना क्यन । लः व जलाधारया संरक्षण यायेमाःगु व प्रकृति ल्यंकातयेमाःगु वैज्ञानिक आवश्यकता बारे झी पूर्वजपिंसं उबलय् हे चिउताः क्यनेधुंकूगु खः । अथेहे आध्यात्मिक आस्था व विश्वासयात थुकिया निंतिं माध्यमया रुपय् छ्यल । थ्व पर्वया उपासना विधिया विश्लेषण यानावन धाःसा थ्व पर्व मूलतः प्रकृति पुजा लिसे सम्बन्धित धयागु सीकेफइ ।

थ्व पर्व खुसि, पुखू, ताल लगायतया जलस्रोत क्षेत्रय् वनाः सूर्यया उपासना यानाः हनी । पर्व हनेगु झ्वलय् जलस्रोत व सम्बन्धित क्षेत्रया शुद्धता व सफाइलय् नं विशेष ध्यान बी । थ्व शुद्धता व सफाइया ज्यां जल जीवनदायिनी खः व थुकिया संरक्षण व शुद्धता सृष्टिया कल्याणया निंतिं अपरिहार्य धयागु सन्देब बी । थ्व पर्वय् छाइगु ज्वलं नं प्रकृतिइ आधारित जुइ । गथेकि तु, पालुमा व थ्व इलय् दइगु थीथी खाद्य ज्वलं । थुकिं नं प्रकृतिया सम्मान यायेमाः धयागु पाठ स्यनी । मुलतः नेपाःया मध्य व पूर्वी तराइ मधेसय् हर्षोल्लास व तसकं श्रद्धापूर्वक हनीगु महापर्व छठ उदय जुइगु व बिनावनीगु सूर्यया उपासना यानाः हनी ।

थ्व पर्वय् बिनावंगु सूर्यं विगतयात लुमंकाः आत्ममूल्यांकन यायेत व उदय जूगु सूर्यं सुन्दर व स्वस्थ भविष्य दयेकेगु निंतिं न्ह्यायेत अभिप्रेरित याइगु विश्वास यानातःगु दु । थ्व पर्वयात स्वास्थ्य, निरोगिता, सन्तानप्राप्ति, कल्याण, परिवारया उन्नति व रक्षाया पर्व कथं श्रद्धापूर्वक हनी । सारय् धायेगु खःसा वैज्ञानिक दृष्टिं थ्व पर्वया महत्वयात थ ुकथं न्ह्यथनेफइ

– थुकिं पवित्रता, स्वच्छता व सफाइया महत्वयात बः बियातःगु दु, गुगु स्वास्थ्य व निरोगिताया निंतिं अनिवार्य खः ।

– थ्व पर्वं पर्यावरणया सन्तुलन व संरक्षणया सन्देश नं बियाच्वंगु दु, गुगु प्राणीजगतया निंतिं आवश्यक खः । प्रकृतिप्रति आदर भावया उद्देश्यं पर्यावरणया संरक्षणया सन्दर्भय् जनचेतना जागृत यायेगु खः ।

– प्रकृति फुकसियागुं खः । थ्व मंकाः सम्पदा खः । थुकिया उपयोग सकसिनं ाये दयेमाः व छुं नं आधारय् सुयातं नं प्रकृतिया सदुपयोगपाखें बञ्चित यायेमजिउ धयागु सन्देश नं थ्व पर्वं बियाच्वंगु दु ।

– जल जीवन खः धयागु महत्वपूर्ण सन्देश थ्व पर्वं बियाच्वंगु दु ।

– सुथ व बहनी सूर्यया किरण मानव स्वास्थ्यया निंतिं बांलाःगु जुइ धयागु सन्देश नं थ्व पर्वं बियाच्वंगु दु ।

सूर्य व प्रकृतिं गथे सुयातं भेदभाव याइमखु, अथेहे छठ पर्वं नं सुयातं भेदभाव याइमखु । पूजा व उपासनाय् सुयातं निषेध याइमखु । छठ घाटय् मधेसीत जक उपस्थित जुइगु मखु, हिन्दूत जक वइगु मखु, वा सम्पन्न धनीपिं जक सहभागी जुइमखु, सकलें सहभागी जुइफइ । जातपातया आधारय् छुवाछुट दइमखु । छठ पर्वप्रतिया आस्थाय् सुयातं विदेभ जूगु अनुभूति जुइमखु । सकसिनं आत्मसम्मान व प्रतिष्ठासहित जीवनयापन यायेफयेमा, छठ पर्वया सन्देश विश्लेषण यायेबलय् थ्व हे सारय् थुइकेफइ । सर्वजन हिताय, सर्वजन सुखाय । (रासस)

च्वमि राससया कार्यकारी अध्यक्ष खः ।