नेपाल : भगवान बुद्धया जन्मस्थल व कर्मस्थल

भगवान बुद्धया जन्मस्थल व कर्मस्थल नेपाल खः । थ्व निर्विवाद सत्य खः, बस्तुगत तथ्य खः । लुम्बिनीइ च्वंगु अशोक स्तम्भ व उकि पालि भासं च्वयातःगु अभिब्यक्तिं जन्मस्थलयात प्रमाणित यानाबिउगु स्पष्ट दु । नापं महाज्ञान प्राप्त जुइधुंकाः ताः ई तक भगवान बुद्धं नेपाःया थीथी भागय् जूगु भ्रमण, संपादन याःगु ज्या, उपदेशया अनन्त श्रृंखला न्यनीपिनिगु यथार्थ अनुभूति व अनुभवं बुद्धया कर्मस्थल नेपाल जूगु पुष्टि अनेक कथं जूगु दु ।

उगु सत्ययात ध्यानय् मतःसें बुद्धया कर्मस्थलबारे गब्लें गब्लें भ्रम न्यंकेगु कुतः जूगु खनेदु । थ्व वास्तवय् दुषित व नकारात्मक सोच जक खः । थुकिं छुं ई तक गुम्हं गुम्हेयात बौद्धिक विलाश जुइ तर उकिं भ्रम वा असत्य बाहेक छुं नं प्राप्त जुइमखु ।

थज्याःगु भ्रमपूर्ण चिन्तनयात आःया शिक्षित समाजय् छुं नं थाय् मदु । थज्याःगु कुतलं बुद्धलिसें सम्वद्ध प्रशंग व सन्दर्भयात थीथी स्वार्थं थः थःगु तात्कालीन वा रणनीतिक लाभप्राप्तिया लागिं तोडमोड यानाः मेगु हे धारय् यंकेगु खतरा नं दइ गुकिया बारे प्रत्येक नेपाली निरन्तर होशियार जुयाच्वने नं माः ।

क्रिडास्थलया परिवेश
नेपालय् बौद्ध ज्ञान, अभ्यास, तथा चिन्तन गननं दुहाँ वःगु मखु । उकियात सुनानं थन हयाबिउगु नं मखु । थःम्हेसियां बुद्धत्व प्राप्त याये धुंका, महाज्ञान प्राप्त जुइवं भगवान थःम्हेसियां हे उगु ज्ञानयात सकसियां कल्याणया मध्यनजर तयाः सरल ढंगं थीथी समाजय् थ्यंकेगु यानाबिज्याःगु खः, समाज उकियात नालाः सयेकाः न्ह्याज्यानाच्वंगु दु । थ्व झ्वलय् भगवान बुद्धं नेपाःया थीथी ब्वय् थ्यंकाः सर्वसाधारणया दथुइ वनाः ज्ञान प्रवद्र्धन यानाबिज्याःगु खनेदु ।

बौद्ध जीवनया अभ्यासया उदाहरण पेश यानाबिज्याःगु दृष्टान्त नं आपालं दु । थुकिं बुद्धया कर्मस्थल नेपालय् हे जूगु खँ उद्घोष जक यानाच्वंगु मदु । उमिसं नेपालयात बुद्धया कर्मस्थल कथं प्रमाणित यानाच्वंगु दु ।भगवानं न्हिया न्हिथं ध्यान यायेगु, चित्त शुद्धि अभ्यास यायेगु, भिक्षाटन यायेगु, उपदेश बियेगु, उपयुक्त आहार, आचार ब्यवहार यायेगु, सर्वसाधारणया समस्या समाधान यायेगु झ्वलय् अनेक प्रशंग गनं बाखंया माध्यमं, गनं पालि भाषा वा मेमेगु श्लोकया माध्यमं व गुलिं थासय् अभ्यासया माध्यमं जूसा गनं अनुभवया अभिब्यक्तिपाखें कालान्तरतकं पुस्तान्तरण जुजुं वयाच्वंगु दु ।

प्रारम्भय् बुद्धयात प्रत्यक्षय् न्यंपिसं अले छसिकथं उमिसं, शिष्यतय्सं मेपिंत मेगु पुस्तायात कनाः बुद्ध ज्ञान व अभ्यास हस्तातरण जुजुं वयाच्वंगु दु । जीवनय् बौद्ध अभ्यास यायेगु क्रमिकता नं अथे याना हे छगू पुस्तां मेगु पुस्ताय् सरे जुजुं वयाच्वंगु खः । लिपा सफू कथं पिथनाः, विद्वानतय्सं धर्म चिन्तन यानाः, शोधकर्तातय्सं खोजी यानाः, अभ्यासीतय्सं अभ्यास याना नं बुद्ध ज्ञान व अभ्यासयात आम रूपं जीवनय् समाजय् आः तकं निरन्तरता बिया वयाच्वंगु खनेदु ।

थ्वहे बौद्ध ज्ञानया अटुट परम्परा व अभ्यासया निरन्तरता स्वयं हे बुद्धया कार्यस्थल नेपाल हे खः धइगु पुष्टि मखुला ?
बुद्धया जन्मस्थल लुम्बिनी, जुजु सुद्धोदनया शासन लागा, दरवारस्थल, कपिलबस्तु, यशोधराया माइतीस्थल व उकिया जःखःया लागा भगवान बुद्धपाखें प्रारम्भिक इलय् हे प्रभावित जुयाः भिक्षु जुइत अभिप्रेरित छुं दाजुकिजा नापं द्वःछिम्ह अनुयायीतय् विविध स्थानया प्रशंगयात शूक्ष्म रूपं वालाः स्वयेगु खःसा भगवान बुद्धया इलय्निसें हे नेपाःया थ्व लागा बौद्ध चिन्तन व जीवनलिसें परिचित जक मखु अभ्यस्त हे जूगु खनेदु ।

नापं थुगु थासय् उपलब्ध थीथी पुरातात्विक सम्पदा, बस्तीया सन्दर्भ व लेखनयात विश्लेषण याइपिं नं बुद्धया कार्यस्थल नेपाल खः धइगु पुष्टि याइगु आपालं प्रमाण लुयावइ । बौद्ध चिन्तन व जीवनलिसें लिक्कया अभ्यास व बौद्धिक कथनया लिधंसाय् नं थ्व हे खँ क्वछिने फइ । बुद्धया कार्यस्थल मेथाय् हे खः धकाः वकालत याइपिसं बांलाःक थुइके माः उगु थासय् बुद्धया पालाय्निसें हे प्रचलित चिन्तन, अभ्यास व जीवनशैली व बस्तुगत बस्तीया प्रत्यक्ष परोक्ष रूपं च्वयातःगु तथ्यं नेपाल हे बुद्धया कार्यस्थल जूगु खँयात स्पष्ट रूपं क्यानाच्वंगु दु ।

नेपालं पिने न्यनाच्वंगु ज्ञान व अभ्यास
खः, बौद्ध ज्ञान व अभ्यास उकि दुनेया वैज्ञानिक, ब्यावहारिक व मानवीय गुण, मूल्य व मान्यताया कारणं कालान्तरय् छसिकथं नेपालं पिने न्यनावन । बुद्ध स्वयम हे मानवया बृहत्तर हीतया लागिं थीथी थाय्या भ्रमण यानाः बौद्ध ज्ञान व अभ्यास न्यंकेत संलग्न जुयाबिज्याःगु खः । अले स्वभाविक रूपं हे भगवान बुद्धया कर्मस्थल न्यना वनाः विश्वब्यापी हे जूवन ।

संसारया थीथी थासय् च्वनाच्वंपिसं नेपालय् जूगु बौद्ध चिन्तन व अभ्यासयात थीथी माध्यम सयेकेगु स्यनेगु थुइकेगु सिइकेगु, चिन्तन यायेगु, बुद्धयात स्थापित यानाः वय्कःया अनुयायी जुयेगु, जुइकेगु, बौद्ध जीवन अनुशरण यायेगु याकेगु आदि क्रम आः तक नं चालू हे जुयाच्वंगु दु । भगवान बुद्धया चित्तसंबद्ध सचेतता व बुद्धियात ला आःया युगया मनोचिकित्सकत्सं दक्कलय् अप्वः बैज्ञानिक धकाः वासः याकेत तकं उकिया प्रयोग याना हयाच्वंगु दु ।

विश्वन्यंकं आः बौद्ध ध्यान विपश्यनापाखे खनेदुगु आकर्षणयात थ्वहे झ्वलय् जूगु लिपांगु कुतः धाःसां जिउ । उगु ध्यानया रेखायात न्हापाया २५ सय दँ न्ह्यः तक स्वस्वं वनेगु खःसा भगवान बुद्धं महाज्ञान प्राप्त याये धुंकाः नेपाली भूमिइ हे स्यनादीगु ध्यानया बिन्दुइ थ्यनी धायेबलय् अप्वः जुइथें मच्वं ।बौद्ध ज्ञान व अभ्यास नेपालं पिने न्यना मवनीगु नं खँ हे मन्त । फुक्कं मानवजीवनलिसें विश्वलिसें प्रत्यक्ष रूपं संवद्ध प्यंगू जीवन सत्य दु ।

उकि जीवनय् सुख दइ, उकिया कारण नं दुइ, कारण चिइकेबलय् दुःख चिलावनी, मध्यम मार्ग हे उचित खः । च्यागू मार्गया अनुशरणं दुःख चिला वनी । छम्ह विद्वान बालपोल राहुलं स्पष्ट धयादीगु खनेदु, ‘संसार व जीवनय् दुःख व पीडा दु धइगु बुद्ध वचनयात यथार्थ बैज्ञानिक सत्य कथं कायेमाः, थुकिइ बुद्ध भावनाय् नैराश्य दु धकाः तायेके मजिउ । उकियात दुःखया कारण जुइगु, उगु कारणया निरोध जुइगु व उकिं मुक्ति जुइगु लँ दु धइगु परिवेशय् अवलोकन यायेगु व्यावहारिक जुइ ।

बौद्ध निर्देशिका नं उलि हे व्यावहारिक जू । बुद्धया संकेत (उपदेशया सही अर्थ) थुइकी, धम्मया (सत्य, अहिंसा, करुणा) लँ लिउ, संघया (सुसंगत) साथं यात्रा सुगम जुइ । बुद्ध वचन मध्यया मूल सन्देशय् शरीर, वचन व मनया शुद्धतायात प्राथमिकताय् तयेगु व उकिया शुद्ध सचेत अभ्यासय् विशेष बः बिउगु प्रसंगं वैज्ञानिकतय्त आः नं प्रभाव लाकाच्वन ।

आवश्यकता
नेपालय् न्हापा न्हापाया इलय् ब्यलय्या शासकतय्सं थज्याःगु महाज्ञान व जीवन अभ्यासया मर्म, मूल्य व मान्यतायात मथूगुलिं वा बेवास्ता याःगुलिं वा ध्याकुनय् लाका तःगुलिं ताः ई तक थ्व देय् दुने विस्मृतिइ लात । तर पिने विदेशय् न्यनाः आः स्वीगू करोड जःखःया मनूतय् निंतिं प्रत्यक्ष अभ्यासया विषय व मेमेपिनिगु लागिं चिन्तन, चिउताः, सरोकारया विषय जूवंगु दु ।

आः नं नेपालय् बौद्ध चिन्तन, शोधय् नेपाल हे बुद्धया कार्यस्थलया रूपय् गुलि चर्चा, बहस व विचार विमर्श जुइमाःगु खः, लेखन, विश्लेषण व ब्याख्या जुइमाःगु खः जुइ फयाच्वंगु मदुनी । छगू अर्थय् नेपाल बुद्धया कर्मस्थल खः धइगु विषयय् अनेक आयामयात आम चर्चाय् बौद्धिक वहसय् वा सार्वजनिक चिन्तनय् हःगु हे मदुनि । थथे यायेबलय् बुद्ध संवत् छगू गहन पक्ष ध्याकुनय् लाइगु सम्भावना जुइ ।

महायान प्राप्ति लिपा नेपालय् भगवान बुद्धपाखें जूगु उपदेशत, ज्या व मानवीय समस्याया समाधानया सन्दर्भय् दुवालेगुपाखे पलाः ल्ह्वंगु मदुनि । थ्व आलेखया आसय खः ः संवद्धतय्सं बौद्ध चिन्तन व अभ्यासया मूल कार्यस्थल बौद्धकालीन इलय्निसें हे नेपालय् दुगु धइगु विषयय् नं ध्यान केन्द्रीत यायां वनेमाःगु थौंया आवश्यकता खः ।

थथे मयात धाःसा लिपा वनाः संवद्ध यथार्थ बुद्धया मूल कार्यस्थल नेपालय् हे खः धइगु मूल्य हे खिउँथाय् लाःवनीगु खतरा नं दु । आः हे नं गुलिसिनं ला कार्यस्थलया बारे भ्रमण खेती याना मच्वंगु धाःसा मखु । थुकिं सक्रिय रूपं बुद्धया कार्यस्थल नेपाल खः धइगु विषयय् अनेक आयामयात पित हयाः जनमानसय् सही रूपं सुसूचित यायेगु थौंया आवश्यकता खः ।

बखतबहादुर चित्रकार