तिथिइ जुयाच्वंगु गोलमाल व समाधानया उपाय

अमोघ वज्र वज्राचार्य

नेपालया संस्कृति, नखः, गुथि, जात्रापर्वया धनीगु जाति मध्ये नेवाः जाति छगू मुख्य स्थानय् लाः । नेवाः जातिया नखः, गुथि जात्रा हनेगुलिइ अप्वः धयाथें तिथिया लिधंसाय् याइ । झीगु देशय् निगू दिनिस (ताजि)या नगुमा प्रचलनय् वयाच्वंगु दु । सूर्ययात आधार कयाः झिंनिगू महिनाया ३६५ दिनयात दछि माने याइगु छताजिया नगुमा चलनचल्ती वयाच्वंगु दु । थ्व नगुमा सरकारी ज्याखाय् व झी मनूतय् ज्याय् छ्यलाबुलाय् वयाच्वंगु दु । मेगु चन्द्रमाया आधारय् १२ महिनाया ३५४ दिनयात दछि माने याइगु दु । थ्व नगुमा अप्वः धयाथें नखःचखः, जात्रापर्व, गुथि व झीगु जीवनया बुन्हि निसें मृत्यु पश्चात यायेमाःगु संस्कार विधि फुक्कं थ्वहे नगुमाया तिथि कथं हनीगु खः ।

नेवाःतय्गु थीथी वस्तिइ थीथी इलय् जात्रापर्व जुयाच्वनी, तर नखःचखः सकल नेवाःतय्सं छगू हे तिथि दिनय् हनीगु झी सकस्यां सिउगु हे खँ जुल । वंगु झिदँ झिंन्यादँ न्ह्यःनिसें इलय् ब्यलय् थाय् स्वयाः बिस्कं बिस्कं दिनय् नखःचखः हनेगु अवस्था वयाच्वंगु दु । थ्व हे हिसाबं थुगुसी स्वन्ति नखः नं थथे हे गोलमाल जुयाच्वंगु दु । थथे झीगु नखः गोलमाल जुइबलय् झी नेवाःतय्त छुं फायदा जुइ ला ? पक्का नं झी सुयातं फाइदा जुइमखु धकाः सकस्यां सिउ ।
विडम्बना, नखः गोलमाल हे जुयाच्वंगु दु । खय्त ला झी नेवाः न्ह्यलुवाःतय्सं थ्व समस्यायात ज्यंकेत कुतः मयाःगु मखु, तर ताःलाके मफयाच्वन ।

थ्व समस्याया कारण छु खः ले ? दकलय् न्हापां ला तिथि छु खः, गथे यानाः निर्धारण जुइ सिइकेमाल । चन्द्रमाया लिधंसाय् दयेकीगु नगुमाः पारुं सुरु जुयाः पुन्हि तक बछिया शुक्ल पक्ष हानं पारुं सुरु जुयाः औंशी तक बछिया कृष्णपक्ष यानाः लछि जुइ । १२ महिनाया ३५४ दिनयात दछि माने याइगु खः । छगू तिथिया ई करिब २१ घन्टा ३० मिनेट तकया छगू तिथि निसें २६ घन्टा तकया छगू तिथिया अवधि जुइ । थ्व तिथि सूर्यया आधारयागु क्यालेन्डर मिति थें चान्हेसिया १२ बजे छगू हे इलय् मिति हिलेगु थें मखु ।

चन्द्रमाया आधारय् माने याइगु तिथि ला चान्हय्, सुथय्, न्हिनय्, सन्ध्या, बहनी न्ह्यागु नं इलय् हिलेफु । थुकिया विशेषता हे थ्व हे खः । झी चलन चल्तीया भासं धायेगु खःसा गुगुं तिथि निन्हु नं क्यनेफु, गुगुं तिथि तुत् नं जुइफु । २४ घन्टा मदुगु तिथि गुबलें सूर्य उदय जुइगु इलय् मथिइनं फु, अज्याःगु तिथियात तिथि तुत् जुल धाइ । २४ घन्टा सिबय् अप्वः दुगु तिथि सूर्य उदय जुइगु इलय् निन्हुयंकं थिल धाःसा अज्याःगु तिथियात निन्हु क्यंगु तिथि धाइ । तिथि तुत् जुल धायेवं व तिथि द हे मदइगु नं मखु । निन्हु क्यन धायेवं ४८ घन्टा हे दइगु नं मखु । न्हापा न्हापा थौंकन्हय् थें म्हतिं म्हतिं क्यालेन्डरया पहुँच मदु ।

थौंया तिथि छु खः, नखःत गुबलय् गुबलय् ला धकाः सिइकेगु माध्यम धयागु हे यलय् जूसा हिरण्यवर्ण महाविहार, क्वाःबहालय् गोरलय् (बोर्डय्) च्वयातइगु खः । व हे गोरलय् च्वयातःगु तिथिया आधारय् नखः चखः हनेगु चलन जुल । अथेहे येँय् जूसा कनक चैत्य महाविहार जनबहालय् थथे हे गोरलय् तिथि नखःचखः च्वयातइ, व हे आधारय् येँय् नखः हनाच्वनी । अथेहे मेमेगु नेवाः गांगामय् थज्याःगु चलन जुयाच्वन ।

झीगु थीथी बहाःबहिली पुजा छगू हे किसिमया जुयाच्वनी, पुजा याइगु तिथि नं छगू हे जुयाच्वनी, तर दिन धाःसा छन्हु न्ह्यः छन्हु लिपा जुयाच्वनी, कारण थःथः बहाःबहीया न्हापांनिसें याना वयाच्वनागु चलन धकाः गुगुं बहालय् छन्हु न्ह्यः –तिथि क्यंगु दिनय्) याइसा गुगुं बहालय् छन्हु लिपा (सूर्य उदय जूगु दिनय्) वहे पुजा याना वयाच्वंगु आः नं दनि । थज्याःगु चलन जूसां छुं बहालं मेगु बहाःलिसे छुं सरोकार तइमखु, बाधा अधचन नं दइमखु । कारण छगू बहालं मेगु बहाःलिसे छु हे विधि व्यवहार यायेमाःगु मदु । उकी सुया सुइत छु फरक हे मदु ।

आः झीगु स्वनिगलय् नखःचखः येँ छगू दिनय् याःसा यलय् ख्वपय् मेगु दिनय् नखः चखः हनेगु इलय् ब्यलय् जुयाच्वंगु दु । गुगु नखः पारिवारिक विधि व्यवहार यायेमाःगु दइमखु व नखःचखलय् बिस्कं बिस्कं दिनय् नखः हंसां विरोध नं मदु, स्वतन्त्र रुपं हनाच्वनी । जब गुगुं नखः (स्वन्ति, मांअबुया ख्वाः स्वयेगु) छगू परिवारं मेगु परिवार नाप विधि व्यवहार यायेमाःगु नखः जुइ व नखः बिस्कं बिस्कं दिनय् लाःवन धाःसा विरोध नं वइ, विवाद नं जुइ । कारण व्यवहारय् अनेक वाधा अडचन वइगुलिं खः ।

खँय् ला झी नेवाः नेवाः छवाः जुइमाः धकाः सकसिनं धायेगु याइ, तर व्यवहारय् जुयाच्वंगु मदु । आः झी सकलें छपलाः न्ह्याः वनाः उच्च सकारात्मक बिचारं थःथःपिनिगु स्वार्थ, अडान त्वःताः झी सकसितं मान्य जुइकथं समिति दयेकाः व समितिपाखें सुयात नं काखा पाखा मयासे मुक्कं हे नेवाःतय् निंतिं दक्व हलिमय् च्वंपिं नेवाःत फुक्कस्यां छगू हे दिनस नखः हनेफइगु वातावरण दयेकेगु निर्णय जुइमाःगु दु ।