ने. सं. ११४४ कौलाथ्व दुतिया -

उपाकू वनेगु (दीप यात्रा)

प्रा.डा. रञ्जना वज्राचार्य

उपाकू वनेगु धइगु छगू दीप यात्रा खः । विशेष यानाः यंलाथ्व द्वादशि अर्थात भाद्रशुक्ल द्वादशि येँयाःया न्हापांगु दिं यःसिं थनीगु दिंकुन्हु सनिलपाखे येँयापिं नेवाः बौद्धत दछिया दुने दिवंगत जूपिं थःछेँजःया नामय् थाय्थासय् द्यःपिंत पाल्चामत (दीप) तयाः चाःहुलेगु याइ । थुकियात हे उपाकू वनेगु अर्थात् दीपयात्रा वनेगु धाइ ।

गथे यलय् च्वंपिं थः दिवंगत छेँजः, थःथितिपिं दुर्गतिइ मलायेमा, सुगतिइ लायेमा धइगु कामना यानाः दीप ज्वनाः ‘मतायाः’ वनी । अथे हे येँय् च्वंपिं मनूत येँयाःया न्हापांगु दिं उपाकू वनेगु याइ । थ्व उपाकू वनेगुया मुख्य उद्देश्य सीपिं खिउँ थाय् मलायेमा, मतया तेजं ज्ञान प्राप्त जुइमा धकाः ज्ञान रुपी दीप अर्थात् मत पूजा यायां येँया नगर छचाःखेरं चाःहुलाः मत तयाः वनेगु खः ।

उपाकू वनेबलय् विशेष यानाः येँया शहरया लँ मजुसे उबलय्या लागां पिनेया लँपु जक जुयाः मत बिउ वनेगु याइ । थुगु लँ फुक्क रेखांकित यानाः स्वत धाःसा चैत्यया आकार बांलाक क्यनी, गुगु बौद्ध धर्मया प्रतीक खः । उकिं थ्व उपाकू वनेगु धइगु येँया दुने च्वंपिं नेवाः बौद्धतय्गु परम्पराया शब्द खः ।

उपाकू धइगु संस्कृतया उपाखाया समानान्तर शब्द खः । गुकिया अर्थ देय्सि, देय्या पिनें पिनें चाःहुइकातःगु लँपु अर्थात् देय्या पिनेच्वंगु घेरा वा घेराय् च्वंगु लँपु खः । उकिं थथे वनेगुयात उपाखा हुले वा उपाकु वने अर्थात् नगरय् दुने च्वंपिं द्यःपिं प्रदक्षिणा वा परिक्रमा यायेगु खः ।

उपाकू वनेगु निश्चित लँपु थथे दु – मरु ख्यःक्यब, चस्वांंद्व“, कंग, सुइकाःगल्ली, न्यत, बुरांख्यः, छत्रपाटी, थँहिति, छुस्याबाहाः, मुस्याबाहाः, ज्याथा, कमलादी, भोताहिति, महाबौद्ध, दुगंबही, तेबाहाःपिने, लुँहिति, धरहरा, बागदरवार, गणबहाः, ताहाःगल्ली, नाय्पाःच्व, तःननि, ब्रम्हू त्वाः, जैशीदेगः, क्वहिति, भिंद्यः त्वाः, मरु ख्यःक्यव । थ्व लँपु निर्धारित मार्ग जूसां थःपिंत गन अनुकूल जू अनंनिसें यात्रा आरम्भ याइ । अले गन शुरु याःगु खः अन हे थ्यंकाः क्वचायेकी ।

मत च्याकेगु वा मत बीगु निंतिं कचिउगु पाल्चाय् इताः व च्यूरीघ्यः तयाः दयेकी । मतया संख्या ३६५ प्वाः तयार याइगु खः । दछिया ३६५ दिं दुगुलिं न्हिं छप्वाःया ल्याखं ३६५ प्वाः मत च्याकेगु हिसाबं येँ देय्या फुक्क बस्ती चाःहिलाः अन दुपिं द्यःपिं लुमंकाः मदुम्हसिया नामं मत च्याकेगु खः ।

थथे उपाकू वनेबलय् मत च्याकाः हे जक वनेमाः धइगु मदु । धुं, धुपाँय् च्याकाः नं वनेगु याइ । गुम्ह गुम्हेसिनं अमिताम्भ बुद्धया सुखावति भुवनय् वास लायेमा व याउँक तरे जुइमा धकाः कामना यानाः लँ धुछिं दुर्गतिपरिशोधन धारणी ब्वँब्वं वनेगु पराम्परा नं दु । समाज दुनेया सुं दिवंगत जुल धाःसा धाःबाजं थानाः वा दाफा बाजं थानाः नं वनेगु चलन दु ।

थथे नेवाः बौद्ध समाजय् थः जहान परिवारपिं सुं दिवंगत जुल धायेवं मदुम्हेसित नामं द्यःद्यःपिनिथाय् वनाः दर्शन यानाः देवा च्याकः वनेगु न्हापांनिसेंया छगू परम्परा खः । थ्वहे क्रमय् प्रत्येक दँय् उपाकू वनेगु चलन दु । थौकन्हय् बौद्ध जक मखु कि हिन्दूमार्गीपिं नं मदुपिनिगु नामं धुं, धुपाँय् च्याकाः व मत तयाः चाःहिलिगु नं यानाः वयाच्वंपिं खनेदु ।