मौलिक संस्कृति संरक्षणय् हाथ्या
येँ(रासस)- थौंकन्हय् बागलुङ बजारय् न्हियान्हिथं छगू अजू चायापुगु प्याखं खने दयाच्वंगु दु । बजाःया चुक, चुकय् व गल्ली गल्लीइ छपुचः मनूत बाजं थानाच्वंगु दइ, गुलिसिनं भुस्याः थानाच्वंगु दइ, अले छुं छपुचः ख्वाःपाः मुनाः रंगीविरंगी कापःया वसः पुनाः प्याखं हुलाच्वंगु दइ । प्याखं हुलाच्वंम्ह मनूया ख्वाः ख्वाःपालं त्वपुया तःगुलिं म्हसीके फइमखु ।
थज्याःगु प्याखं स्वयेत बजाः न्यंकं म्वःम्वः मनूत खने दयाच्वनी । गुंला निन्हु न्ह्यः चतुर्दशिनिसें शुरु जूगु उगु प्याखं यंलाथ्व तृतियातक प्याखं हुली अर्थात क्यनी । थुकियात नेवाः समुदायं ‘लाखे प्याखं’ धाइ । दँय्दसं थ्व हे इलय् क्यनीगु लाखे प्याखं खासय् आकर्षक व अजू चायापुगु लु स्वये खनी ।
‘न्हापा न्हापा लाखे प्याखं हुलीपिं व बाजं थाइ पिनिगु ल्याखं तःगु ल्याखय् दइगु खः । लिपांगु इलय् गाक्कं म्हो जूगु दु’, स्थानीय ७३ दँ दुम्ह मुकुन्द शाक्यं धयादिल, ‘खास यानाः नेवाः समुदायं हुलीगु थ्व प्याखं गबलेनिसें शुरु जूगु धइगु यकिन मदु ।’ करिब स्वसः दँ न्ह्यः येँ, ख्वप व यल लगायतया थासं नेवाः समुदाय बागलुङय् वःगु इलय् उखें हे थ्व प्रचलन हःगु धायेगु यानाच्वंगु वय्कलं कनादिल । वय्कःयाकथं बागलुङय् नेवाः बाहेकं मगु समसुदायं लाखे प्याखं हुउगु खनेमदु ।
नेवाः समुदायलिसे सम्बन्धित उगु प्याखंयात बागलुङ शाक्य समाजं संरक्षण याना वयाच्वंगु शाक्यं जानकारी बियादिल । प्याखं हुलीपिं व बाजं थाइपिं कलाकार बजारय् तया तये मफुगुलिं लाखे प्याखं संरक्षणय् तसकं हाथ्या वयाच्वंगु वय्कःया धापू दु । ‘छुं ई न्ह्यः तक दिल्लागा चतुर्दशिनिसें यंलाथ्व तृतियातक न्हियान्हिथं बजारय् प्याखं क्यनेगु याःसां आः धाःसा अथे खने दयाच्वंगु मदु’, वय्कलं धयादिल, ‘थ्व अवधि बाहेक थीथी मेला, महोत्सवय् नं नेवाः समुदायं लाखे प्याखं क्यनेगु याना वयाच्वंगु दु ।’
लिपांगु इलय् ल्याय्म्ह पुस्तां थ्व प्याखंप्रति चिउताः मक्यंगुलिं प्याखं संरक्षण यायेत तसकं समस्या जुया वयाच्वंगु मुकुन्द शाक्यं कनादिल । वय्कलं थः पुर्खां बचे याना वयाच्वंगु संस्कृतियात थौं थनतक थ्यंकागु इलय् गाक्कं हाथ्या खने दया वयाच्वंगु धासें थःगु पालय् प्याखं हुलीपिं व बाजं थायेगु कलाय् आपालं ल्याय्म्ह पुस्ता दयाच्वंगु खःसां आः वयाः न्हू पुस्ताया सहभागिता म्हो जुजुं वनाच्वंगु धयादिल ।
पुलांपिनिगुपाखें न्हू पुस्तां कला सयेके सीके यायेया निंतिं शाक्य समाजं पहल याना वयाच्वंगु धासें प्याखं संरक्षणया निंतिं बागलुङ नगरपालिकायात इनाप याःसां आतक गुगुं सुनुवाई मजूगु शाक्यं गुनासो यानादिल । न्हू पुस्ताय् प्याखं हस्तान्तरण जूगु खःसा लाखे प्याखं अझं दशकौं तक ल्यनाच्वनीगु वय्कःया धापू दु ।
‘आतक शाक्य समाजं थ्व प्याखंया संरक्षण याना वयाच्वंगु दु । गाक्कं खर्च जुइगुलिं खयेमाः समस्या नं उतिकं वयाच्वंगु दु । आः निम्ह, प्यम्ह ल्याय्म्हत दु । इपिं नं गनं वना बिल धाःसा प्याखं रोके जुइ । मनूत थाका तयेत हे थाकुयाच्वंगु दु, नगरपालिकायाके ग्वाहालि फ्वनागु खः तर वःगु मदु’, शाक्यं धयादिल, ‘लाखे प्याखंया प्यंगू ताल दइ, छगू ताल ला लोप हे जुइधुंकल, आः स्वंगू तालय् जक प्याखं हुलेगु याना वयाच्वंगु दु । आः थ्व नं छसिकथं लोप जुइगु क्रमय् वनाच्वंगु दु । मेमेगु थाय्या स्वयां बागलुङया प्याखं तसकं उत्कृष्ट जू । थन थेंज्याःगु ख्वाःपाः मेथाय् गनं नं पुइगु याइमखु । आःया मुख्य समस्या धइगु हे बाजं थाइपिं व प्याखं ल्हुइपिनिगु हे अभाव खः ।’
स्थानीय लालचन्द्र राजभण्डारीं न्हू पुस्तां चिउताः मक्यंगुलिं लाखे प्याखं लोपोन्मुख अवस्थाय् थ्यंगु गुनासो यानादी । स्वसः, प्यसः दँ स्वयां न्ह्यवनिसें प्याखं हुला वयाच्वंगु अनुमान यानातःगु थ्व प्याखं गबलेनिसें सुरु जूगु धइगु यकिन मजूगु वय्कःया धापू दु । नेवाः समुदायमध्ये नं शाक्यतय्सं लाखे प्याखं अप्वः हुलेगु प्रचालन दुगु राजभण्डारीं कनादिल । आः बजारय् हुलीगु लाखे प्याखं न्हापा न्हापाया तुलनाय् तसकं कमजोर जूगु वय्कःया निष्कर्ष दु ।
‘न्हापाया कलाकारत तसकं बांलाक प्याखं हुलीगु, बाजंया ताल नं उतिकं यइपुसे न्ह्यइपुसे च्वनाः बांलाइगु, आः ला प्याखं ल्हुइपिं व बाजं थाइपिं न्हूपिं व सिकारु ल्याय्म्हत जूगुलिं खयेमाः न्हापाथें न्ह्यइपुसे मच्वं’, राजभण्डारीं धयादिल, ‘ज्याथःपिंसं थें प्याखं हुले व बाजं थाये मसः, छुं ल्याय्म्हतय्सं संस्कृति ल्यंका तयेगु कुतः यानाच्वंगु दु । तर याकःचिया कुतलं छुं जुइमखु, स्थानीय सरकारं नं कला, संस्कृति व पूवंक सम्पदा संरक्षणय् ध्यान बीमाः ।’
बागलुङ नगरपालिकाया उपप्रमुख राजु खड्कां सलंसः दँ न्ह्यःनिसे हना वयाच्वंगु स्थानीय मौलिक कला, संस्कृति, मेला पर्व, परम्परा व भेषभूषाया संरक्षण व संवद्र्धनलिसें प्रचार प्रसार यायेत नगरपालिकां योजना दयेकूगु दु धयादिल । वय्कलं छुं दिंया दुने नगर पर्यटन विकास समिति गठन यायेगु व उकियापाखें दक्दं संस्कृति पर्यटनलिसे स्वायेगु जुइ धयादिल ।
आकिवंनिसें लोपोन्मुख अवस्थाय् दुगु कला, संस्कृतिया संरक्षणया निंतिं समुदायलिसे सहकार्य यानाः तालिम व प्रशिक्षण बियाः न्हू पुस्ताय् हस्तान्तरण यायेकथं ज्या न्ह्याकेगु नगर उपप्रमुख खड्कां कनादिल । ‘थुगु नगर दुने आपालं कला, संस्कृति, रीतिरिवाज, परम्परा दु । उकीमध्ये गुलिखे तना वनेधुंकूगु दु । तना वंगु संस्कृतियात गुकथं संरक्षण याये फइ, न्हू पुस्ताय् हस्तान्तरणया निंतिं छु याये फइ धकाः योजना दयेका च्वनागु दु’, वय्कलं धयादिल, ‘उकिया निंतिं बजेट व्यवस्थापन यायेगु व दक्वंयात पर्यटनलिसे स्वायेगु नीति दयेकाच्वनागु दु ।’
पर्यटनलिसे स्वानाः योजना न्ह्यःने यंकेबलय् अज्याःगु परम्परा याकनं लोप जुया वनीगु सम्भावना म्हो जुइगुवय्कःया धापू दु ।
LEAVE YOUR COMMENTS