बौद्धमार्गीतय् ‘ला’ या सेवन गुलि उचित गुलि अनुचित ?
अशाेकनन्द वज्राचार्य
भगवान बुद्धया पंचशीलय् न्हापांगु शील “पाणातिपाता वेरमणि सिखापदम् समादियामी” खः । अर्थ “जिं प्राणी हिंसा मयायेगु शिक्षा ग्रहण याना” । तर झी ‘ला’ नइपिंत थ्व प्राणी हिंसा मयायेगु सम्भव जू ला ? सुं प्राणी यानिकी खा, हँय्, म्येय्, दुकुचा, फै, फा, न्या आदि लाया श्रोत मस्यायेकं झीसं लाया परिकार गथे याना नइ ? झीसं सिम्हेसिगु ला नया ला ? सुं म्येय् सिनाच्वंसा, सुं दुकुचा सिनाच्वंसा व सिइम्हेसिगु ला नया ला ? मनया । म्वानाच्वंम्हेसित स्यानाः हे जक वयागु ला नइ । झीसं थम्हं मस्याना खः । तर झीगु लागि ला सुनां स्यात । थम्हं प्राणी हिंसा मयाना खः, तर झीसं थः नयेत सुयातं ला प्राणी हिंसा याकेबिया । तप्यंक मखुसां अप्रत्यक्ष रुपं स्याकूम्ह, स्याइम्ह ला झी थः हे जुल । ला नइपिं मदुसा स्याइपिं नं दइमखु ।
म्हुतुं पंचशील पालना यायेगु, व्यवहारं झीसं हे प्राणी हिंसा यानाच्वनेगु गुलि तक पाय्छि जू ? थःगु म्येया सवाःया लागि झीसं सुं निर्दोषम्ह झी थें थःगु संंसारय्, थः परिवारपिं नाप सुखं जीवन हनाच्वंपिं पशुपंछि, न्या आदि प्राणीतय्त स्यानाच्वना । छाय्की झीत ला तसकं यः, अझ दकलय् यःगु खाना खः । अझ ला छकू मदयेकं जा हे कुहां मवं धाइपिं नं यक्व दु ।
विशेष यानाः झी नेवाःत ला ‘ला’ या सौखिनत, पारखीत । लाया थीथी परिकार दयेकाः नयेमाःपिं । छ्वयला, पुकला, कचिला, जंला, दाय्कुला, हाकु छ्वयेला, बुल्ला, छकुला, तःखाला, संन्याखुन्याला अझ छु–छु परिकारत दनि का । नेवाःतय् थें लाया थीथी परिकार नइपिं मेगु जातिइ कम हे दइ । अझ कचिला धयागु ला कचिगु ला । मबूगु ला । तप्यंक सीम्ह नयेगु सरह । पशुपंछितय्सं नइ थें । बाखनय् च्वंपिं राक्षसं नइ थें । छु झी नं पशुत ला ? राक्षसत ला ? मनू धइपिं ला तसकं संवेदनशील, चेतनशील प्राणी खः । छु झीसं पशुतय्सं थें तप्यंक कचिगु ला नयेगु ला ? कचिगु नःसां बूगु नःसां आखिर सुं म्वानाच्वंम्ह प्राणीयात स्यानाः हे नयेमाः ।
मनू धयापिं दया, माया, करुणा दुपिं प्राणि धाइ । छु झीसं प्रकृतिया सुन्दर रचना व छुं मसिउपिं निर्दोष पशुपंछित स्यानाः नयेबलय् उमिगु प्रति भचा हे माया, दया, करुणा, मवं ला ?
पशुपंछितय्त गय् यानाः स्याइगु उखेपाखे नं छकः ध्यान तये । छम्ह म्येयात स्याइबलय् गुलि सास्ती यानाः, गुलि कष्ट यानाः स्याइ । प्यपां ल्हातुति चिनाः, प्यखेरं सालाः छम्हेस्यां पाली । गुलिगुलिस्यां छ्यने चसुप्वालय् लाक्क मुगलं न्याक्क मुइकाः म्येय्यात बेहोस यायेत स्वइ, अले चुपिं ककुइ ध्यनाः हि फयाः काइ । म्येय् गबाय्त छटपटे जुइ धुंकाः बल्ल प्राण त्वःती । अथेहे फायात स्याइगु नं अथे छ्यनय् मुगलं दायाः सास्ती यानाः स्याइ, दुकुचित नं अथेहे सास्ती यानाः स्याइ । पोल्ट्रि फार्मय् खाःचातय्गु त्वाः हे छकूचाछकूचा चानातःगु दइ । म्वाःम्वाक्कं खातय्त मेशिनं पेले यानाः ससेज दयेकी । गुलिंगुलिं चिचिधिकःपिं प्राणीत गथेकी न्या, स्रिम्प्स, लोव्स्टर, सर्प म्वाःम्वाकं हे ग्वाराग्वारा दायाच्वंगु चिकनय् कुर्का बी । झीगु थीथी देवदेवी प्याखनय् ला (गथु प्याखं आदि) म्वाःम्वाकं म्यय् दुगुचायागु ही त्वनी । ओहो ! झी मनुत थुलि निर्दयीत ला ? भगवान बुद्धया चतुब्रम्हविहार मैत्री, करुणा, मुदिता, उपेक्षा सिद्धान्तयात झीसं पालना याना च्वनागु दु ला ?
ला नयेत झीत छगू त्वह नं दु । भगवान बुद्धं ला नयेमते धाःगु मदु धकाः । भगवान बुद्धं कनाबिज्याःगु चिकोटी परिशुद्ध कथं थःयात धकाः स्याःगु मखुगु, मन्यनागु व शंका मजूगु ला जूसा नयेज्यू । उकीं ला नयेज्यू । थ्वहे त्वह चिनाः झीसं ला नयाच्वना । तर थ्व ला भगवान बुद्धं उगु इलय् पात्रय् भिक्षा कयाः नयेमाःपिं भिक्षुपिनिगु लागिं देसना यानाबिज्यागु खः । दातातय्सं, उपासक उपासिकापिंसं छु बिल उकिया हे भरय् जीवन निर्वाह यायेमाःपिं भिक्षुपिनिगु लागि धागु खः । तर थौंकन्हे भिक्षुपिनिगु लागि नं झी उपासक उपासिका पिनिगु लागि नं लाया यक्व हे विकल्पत दु । धैधैगु अन्न, तरकारी, गेडागुडी व सिसाबुसा उपलब्ध दु । ला हे नयेमाः धयागु मदु । पौष्टिक तत्व आपूर्तिया लागि मांसाहारी खाना सिबें शाकाहारी खाना तसकं स्वास्थ्यबर्धक धकाः प्रमाणित हे जुगु दु ।
आ छकः ला नयाः वातावरणय् गुलितक लिच्वः लाइ उखेपाखे छकः दुवाले । लाया श्रोत धयागु हे पशु, पंछि, न्या आदि खः । छेँय् लहिनातइपिं सा, म्ये, दुकुचा, फैचा, फा, खा, हँय् आदि नं सकल मनूतय्गु आवश्यकता पूर्ति जुइमखु । उकिया लागिं तःधंगु स्केलं पशुपालन, पंछिपालन, मत्स्यपालन यायेमाल । हलिमय् लाया आपूर्तिया लागि दँय् ७ अर्ब पशु लही । थुकियात अंग्रेजीं ब्लष्mब िज्गकदबलमचथ अथवा ःभबत क्ष्लमगकतचथ धाइ । यानिकी ‘ला’ या उद्योग । ६ अर्ब पशुत ला नयेत हे स्याइ । अथेहे तुं पंछि, न्या नं तःधंगु संख्याय् लही । अले थुलिमछि पशुपंछित लहित थाय् माल, नसा माल । व नसा उत्पादन व संचय यायेत नं थाय् माल ।
लाजन्य खाद्यवस्तु उत्पादनया लागिं नं थाय् माल । ढुवानी यायेत लं दयेके माल, ढुवानी यायेगु साधन तयेत थाय् माल । पशुपंछितय्त माःगु एन्टिबायोटिक, किटनाशक आदि थीथी वासः उत्पादन यायेत नं थाय् माल । थ्व पृथ्वीया एक तिहाइ जमिन ला थ्व लाया उद्योग यायेत हे माः । एक के.जी. सा-म्येया ला उत्पादन यायेत वयात १० के.जी. या अन्न नकेमाः । एक के.जी. खाया ला उत्पादन यायेत २ के.जी. अन्न नकेमाः । अथेहे तुं १ के.जी. फाया ला उत्पादन यायेत ३ के.जी. अन्न नकेमाः ।
धायेबलय् छम्ह शाकाहारी मनूयात एक के.जी अन्नं गाःगु थासय् छम्ह मांसाहारी मनूयात एक के.जी. सा÷म्येय्या ला नयेत दश के.जी अन्न माःगु जुल । शाकाहारी भोजनया लागिं भचा जक थाय् दःसा गाःगुलिइ मांसाहारी जुइसातं १८ औं गुणा अप्वः जमिन माः । अले थ्व पशुपंछिपालनया लागि जमिन दक्व गनं वइ ले ? धायेबलय् व हे प्राकृतिक जंगल फडानी यानाः, सिमा पालाः थाय् दयेके माल । हरियाली वातावरण यात स्यंकेमाल ।
छगू सर्वेक्षण कथं दँय् १८.७ मिलियन एकड जंगल ला उद्योगया लागिं जक सिमा पालेगु याना वयाच्वंगु दु । गुकिं यानाः जंगली पशुपंछितय्गु वासस्थान व उमित माःगु नसा न्हना वनाः न्हि १३७ जाति प्रजातिया वनस्पति, पशुपंछि व किटपतंगत लोप जुया वनाच्वंगु दु । थुकथं जैविक विविधताय् ¥हास नापं वायु मण्डलय् अक्सिजनया मात्रा म्हो जुयावंगु दु । भूक्षय, सुख्खा मौसम, अनावृष्टी, अतिवृष्टी, खुसिबाः वइगु, वायुमण्डलया तापक्रम अप्वइगु थेंज्याःगु मौसम परिवर्तनया संकेत क्यना हःगु दु । अथेहे तुं जमिन जक मखु पशुपालनया लागि लः नं यक्व मा ।
एक के.जी. सा-म्येया ला उत्पादनया लागि ५००० निसें १०००० लिटर लः माः, जबकी एक के.जी तोफु उत्पादनया लागिं ५००–१००० लिटर जक दःसा गाः । अर्थात् शाकाहारी खानाया लागिं लःया खपत नं १० गुणा म्हो । धायेबलय् ला नयेत जक लहीगु ७ अरब पशुपंक्षीतय् निंतिं दँय् गुलि लः मालिगु जुल ले ? लः खपतया लागिं गुलि प्राकृतिक लःया श्रोतया दुरुपयोग जुइगु जुल ले ? अथेहे तुं पशुपंछि, इमिगु लाजन्य उत्पादन, उमित माःगु खाना, वासः, मल ढुवानी यायेत, उत्पादन यायेत चिकं (पेट्रोल, डिजेल, ग्यास आदि) आवश्यक जुल । थ्व चिकं छ्यलाः त्वःतीगु कुँ, गुकी दइगु कार्वनडाइअक्साइड, कार्वनमोनोअक्साइड, सल्फरडाइ अक्साइड आदिं गुलि वातावरण प्रदुषण याइगु जुइ ।
थुपिं हानिकारक ग्यासत गुकियात ग्रीनहाउस ग्यास नं धाइ, उकिं यानाः वातावरण प्रदूषण जुइगु नापं वायुमण्डलय् तापक्रम वृद्धि याना बी । जलवायु परिवर्तन जुयाः मनू लगायत सम्पूर्ण जीवजन्तु व वोटविरुवायात प्रतिकुल असर जुयाच्वंगु दु । यदि छम्ह मनुखं छन्हु जक ला मनंसा ७ के.जी. कार्वनडाइअक्साइडया उत्पादन कम जुइ । तसर्थ पशुपालनया कारणं गुलि नं थ्व ग्यासत पिहां वयाच्वंगु दु, उकीं वायु प्रदुषण तिव्र नक्सां जुयाच्वंगु दु । विषेश यानाः कार्वनडाइअक्साइड अत्याधिक उत्पादन जुइगु जूगुलिं Global warming व climate change या प्रमुख कारण थ्व हे ग्यास जुयाच्वंगु दु । अथेहे तुं सा÷म्येतय्सं सासः ल्हाइबलय् व मलमूत्र त्वःतीबलय् वइगु मेथेन ग्यास ला झन कार्वनडाइअक्साइड सिबें २३ गुणा अप्वः हानिकारक ग्यास खः । समग्र रुपं धाय्बलय् पशुपालन वा लाया उद्योग हे दकलय् अप्वः वातावरण प्रदूषण याइगुया कारण खः ।
नेपालय् दँय् स्वीन्याद्वः मनूत वायु प्रदुषणं यानाः सिनाच्वंगु दुसा विश्वन्यंकं ७० लाख मनुत वायु प्रदुषणया कारणं जक सिनाच्वंगु दु । १८% ग्लोबल वार्मिङ लाया उद्योगं जक जुयाच्वंगु दु । थ्व हानिकारक ग्यासं यानाः इलय् ब्यलय् एसिड वर्षा नं जुयाच्वंगु दु । गुकिं यानाः मनू, पशुपंछि, वनस्पति, कीतय्त हानि यानाच्वंगु दु । थ्व लाया उद्योगं यानाः वायु प्रदूषण नापनापं जल प्रदूषण, भूमि प्रदूषण नं जुयाच्वंगु दु । पशुपंछिं पिकाइगु मलमुत्र, उमिसं नयाः अप्वःगु नसा, इमित छ्यलीगु एन्टिवायोटिक्स वासः, इमिगु खाना उत्पादनया लागि छ्यलिगु मल, फर्टिलाइजर, कीटनाशक वासःत, इमित स्याइगु बधशालां बाः वइगु हि, खि, च्वः, लः शरीरया अंगत इत्यादिं यानाः जमिन, पुखू, खुसि निसें समुद्रया लः तकं दुषित जुयाच्वंगु दु । गुकिं याना ब्याक्टेरिया, भाइरस लगायत थीथी हानिकारक जीवाणुत उत्पति जुयाच्वंगु दु ।
लाया उद्योगं दँय् विश्वय् ५०० मिलियन टन फोहर उत्पादन जुयाच्वंगु दु । थुगु कथं लाया उद्योगं यानाः जमिनय् वायुमण्डल जक मखु समुद्री वातावरण नं स्यंकाच्वंगु दु । थ्व लाया उद्योगया असरं याना विश्वय् हे मनूतय्गु उसाँय्लय् बांमलाक्क प्रभाव लानाच्वंगु दु । क्यान्सर, ब्लडप्रेसर, मोतिविन्दु, प्वाया ल्वय्, नुगःचुया ल्वय्, स्वंया ल्वय् लगायत न्हून्हूगु ल्वय्त खने दयावयाच्वंगु दु । कोरोना, इबोला, वर्डफ्ल्यू, स्वाइनल्फू, मार्स, सार्स आदि अनेक कथं महामारी ल्वय्त खने दयाच्वंगु दु । अथेहे पशुपंछि, कीटपतंग, वोटविरुवा आदि नं यक्व हे सिनावनीगु व लोप जुयावनीगु जुयाच्वंगु दु ।
उपसंहारः
च्वय् न्ह्यथना थें ला नयाः, अले लाःया उद्योगं याना भगवान बुद्धया पंचशिलया उल्लंघन जक मखु झीगु उसाँय नापं पशुपंछि, वनस्पति, कीटपटंग आदि संम्पूर्ण प्राणितय्त हे हानी जुयाच्वंगु दु । वातावरणय् तःधंक हे बांमलाक लिच्वः लानाच्वंगु दु । महायानी ग्रन्थ कथं भगवान बुद्धं लंकावतार शुत्रय् प्राणि हिंसा यायेमज्यू, ला, नयेमज्यू धकाः बांलाक हे उल्लेख यानातःगु दु । अथेहे तुं चर्तुआर्यसत्य आर्यअष्टांगिक मार्गय् सम्यक आजिविका धकाः ला नयेगु उद्देश्यं पशुपंछिया व्यापार, इमिगु ला, अंगप्रत्यंगया व्यापार यायेमज्यू धकाः धयातःगु दु । प्राणी हिंसा याःगुया कर्मविपाक कनेगु सिलसिलाय् थ्वहे जुनीइ नं आयु म्हो जुयाः, ल्वय् जुयाः याकनं सिइमालिगु, मखुसा मेगु जुनीइ पक्कां हे अंगप्रत्यंग मयदेकाः आयु कम जुइ । उसाँँय् बांमलाकाः परिवार पाखें बायेमायेकाः च्वने मालीगु धकाः नं स्पष्ट धयातःगु दु ।
प्रत्युतिसमुत्पाद कथं कर्मविपाकया कारणं यदि झीसं सुं पशुपंछियात स्यात धाःसा, अत्याचार यात धाःसा मेगु जुनीइ झी नं पशु योनीइ जन्मे जुइधुंकाः नं धयातगुु दु । नापं लंकावतार शुत्रय् पशुपंछि धयापिं झीगु न्हापाया जुनीया दाजुकीजा, तःकेहें, मां–अबु नं जुइफु । उकिं इपिं झी हे लाःहि या नातादुपिं खः, परिवारपिं खः, उकिं इमित स्याये मज्यू धयातःगु दु । सद्धर्मपुण्डरिक ग्रन्थय् नं ला नयेमते धका धयातःगु दु ।
ब्रम्हजालशुत्र व पेतवत्थुइ नं प्राणि हिंसा याइपिं मेगु जुनीइ अपाय् गतिइ जन्मय् जुइ धकाः धयातःगु दु । महायानी बुद्ध धर्मय् बोधिसत्वं सर्वप्राणितय्गु भलो यानाः जक जिं बुद्धत्व प्राप्त याये धकाः प्रण याःगु दु । भगवान बुद्धं “इधम्मे पुण्ये सब्बे सत्ता सुखिता भवन्तु” अर्थात ‘जिं यानागु पुण्यं सर्वप्राणिपिं सुखि जुइमाः’ धका धयाबिज्यागु दु । अथेतुं धम्मपदया दण्ड वग्ग १२९ य् नं धयातःगु दु न्ह्याम्हेसियां थःत दाइ स्याइ धका डर दु, न्ह्याम्हेसितं थः म्वाय मास्ति वः । उकिंं थःत थें मेपिंत नं म्वाये मास्तिवः धकाः थुइका सुं प्राणिया हिंसा मयाये ।
थुकथं भगवान् बुद्धं थीथी इलय् प्राणीहिंसा यायेमज्यू, सत्वप्राणियात दया माया व करुणा तयेमाः, ला नयेमज्यू धकाः उपदेश बियाबिज्याःगु दुसा लाया सेवनं यानाः वातावरणय् गुलि बांमलाक्क लिच्वः लानाच्वंगु दु धकाः नं झीसं खनाच्वना । उकिं थ्वहे खँयात हृदयगंम यानाः ला नयेगु धयागु हे प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपं प्राणी हिंसा यायेगु खः धकाः थुइकाः झीसं थ्वहे बुद्ध जयन्तीया पावन अवसरय् ला नयेगु त्वःतेगु प्रण यायेमाःगु दु ।
भवतु सब्ब मंगलम्
LEAVE YOUR COMMENTS