बौद्ध संस्कृति संरक्षणय् दे आचागू

मुनिन्द्रत्न वज्राचार्य

नेपाः बौद्ध भूमि देय् खः । थनया बौद्ध संस्कृति परापूर्वकालनिसें महत्वपूर्ण जुयावयाच्वंगु दु । नेवाः बौद्धत न्हापा न्हापा महायानी बौद्ध धर्मावलम्बि जक खः । लिपा नेपाः दुने श्रावकयान धकाः स्थविरवादया भिक्षुपिं नं आपालं दयावल । वज्रयानी बौद्धकथं आचाः लुयाः कर्मकाण्ड पूजा पाठ याइपिं वज्राचार्य गुरुजुपिं जुलसा भिक्षु लुयाः शाक्यपिं जुल । बौद्ध धर्मय् वज्रयानया विकास यायेत वज्राचार्य, शाक्य व अन्य जातिया भूमिका महत्वपूर्ण जू । वज्रयान बौद्ध धर्मया मू लँपु थः जक मुक्त जुइगु मखु संसारया दक्व प्राणीपिंत मुक्त यायेगु व समय परिस्थितिकथं बौद्ध आचरणय् परिवर्तन याना वनेगु थुकिया सिद्धान्त खः । उकिं ‘सर्वप्रकारं जगतो हिताय’ धकाः मनं तुनेगु हे वज्रयानी धर्म खः । उकिं छथ्वः वज्राचार्य व शाक्य जातिपिनि प्यन्हु जक जूसां वज्रयान, महायान सिद्धान्तकथं सम्यक सम्बोधि ज्ञान कायेगु नितिं थः मस्तय्त चुडाकर्म (बरे छुयेगु) याइ ।

वज्राचार्यतय् धाःसा वज्राचार्याभिषेक कयाः वज्रसत्व कुलया संरक्षक जुयाः वज्राचार्यया संघय् दुथ्याकेगु याना वयाच्वनी । बौद्ध धर्मया संरक्षण यायेत बहाः बही दयेकाः विद्याअभ्यास व धर्माभ्यासया व्यवस्था यानाः थःपिनिगु जीवन निर्वाह यानाच्वन । वज्राचार्यतय् मूल वासस्थान हे थःथःगु विहार व वही खः । थजाःगु विहार व वही नेपालमण्डलया थीथी थाय् येँ, यल, ख्वप, थिमि, सक्व, बनेपा, किपू व मेमेगु थासय् नं न्यनावन । अले थवंथवय् संगठित जुइत संघ परम्परा स्थापना यानाः दे आचागूया रुपय् सर्वसंघ मुनेगु परम्परा दयेका वन । थ्व दे आचागू बौद्ध संघया रुपय् तःधंगु भेला यानाः गुथि न्यायेका वयाच्वन ।

नेपालमण्डलया स्वनिगः येँ, यल व ख्वपः, थिमि व मेमेगु थासय् नं दे आचार्य गुथि वा आचार्य संघ दु । दँय्दसं थःथःपिनिगु इलाकाय् संघीय भेला जुयाः दे आचागू न्यायेकेगु परम्परा दु । येँ देया दे आचागू न्हापानिसें मदिक्क न्यायेका वयाच्वंगु गुथि खः । दे आचा गुथियात प्यंगू पुँइ धकाः प्यंगू संघय् ब्वथला तल । थुगु प्यंगू पँुइया प्यम्ह प्रसिद्ध वज्राचार्यपिंत प्यूथां धकाः प्यंगःथांकथं हनावयाच्वंगु दु । थःने पुँइया वाकवज्र, दथु पँुइया सुरतवज्र, लाय्कू पँुइया लिलावज्र व क्वःने पुँइया मञ्जुवज्र (जामनः गुभाजु) खः । नेपालमण्डलया स्वनिगःया येँयात प्यंगू इलाका पँुइलय् विभाजन यानातःगु दु । गुुगु थथे दु ःः थथु पँुइ उत्तरपाखे थँहितिनिसें असंया न्याल्वहँ तकया क्वाःबहाः, झ्वाःबहाः, ध्वाखाबहाः व गंबहाः लाः ।

दथु पुँइ न्याल्वहंनिसें पश्चिम दक्षिण सिंहसतःतकया तक्षेबहाः, जनबहाः, इतुंबहाः, मूबहाः, सबलबहाः, मखंबहाः व तेबहाः लाः । अथेहे लाय्कू पुँइ धकाः सिंहसतःनिसें चिकंमू तकया लागा लाः । थन छगू हे जक बहा सिख्वंंमू बहाः दु । थ्वयात ‘लायकू पुँइ‘ नं धाः । थनं क्वय् दक्षिणपाखेया लागायात क्वथु पुइँ धाइ । क्वथु पुँइलय् खुुगू बहाः ला । गथेकि ओमबहाः, इकुबहाः, मिखाबहाः, लगंबहाः व मुसुंबहाःया निगू दु । छगू जापातुं मुसुंबहाः (मणिसिंह) खःसा मेगु जापातुं पिनेया मुुुुसुंबहाः (मुनिसंघ) खः । थुपिं प्यगू पुइँस थःथःपिनिगु सर्वसंघ मुनाः आचागू न्यायेका वयाच्वंगु दु ।

थ्व हे स्वरुपकथं थुगु प्यंगू पँुइया सकल वज्राचार्य संघ छथाय् मुनाः दे आचागू न्यायेकेगु याना वयाच्वंगु दु । थुगु दे आचागू फागुन अस्तमि व नवमिकुन्हु निन्हुयंकं न्ह्याइ । थःने पुँइ व दथु पुँइया पालाःपिंसं स्वयम्भू शान्तिपुलिइ सर्वसंघयात सःताः दानप्रदान यानाः गुथि पाः फइसा लाय्कू पुँइ व क्वःने पुँइया पाःलाःतसें छेँ थाय् धका थुथाय् हनुमानध्वाखाया नासः चुकय् सर्वसंघयापिं मुनाः आचागू गुथि न्यायेकेगु याना वयाच्वंगु दु ।

शान्तिपुलिइ दे आचागू न्यायेकीबलय् स्वयम्भू महाचैत्यया अमिताम्भ बुद्धया न्ह्यःने मूलगुरु वज्राचार्यपाखें पूजा याना पंचरक्षा सूत्र पाठ याइसा मेमेपिं झिंच्यागू महाविहारया थाय्पापिंसंं गुरुमण्डल धलं दनेगु याइ । नापं उगु दँय् चूडाकर्म याःपिं कुलपुत्रपिंत ग्वय्दां तयेकाः गुथिया सर्वसंघय् दुकाइ । अथेहे चक्रसम्वर स्थापना यासे महागणचक्र पूजा यायेगु नापं चचा हालेगु नं याइ । पाःलाःपिंसंं दान प्रदान याइ । थीथी गुथिपाखें आरी, थ्वँ, अय्लाः, बजि तयेगु याइ ।

वज्राचार्य संरक्षण गुथिया ग्वसालय् जुइगु दे आचागूया न्हापागु दिनय् थुगु दँय् एसइइनिसें पिएचडी यानादीपिं कुलपुत्र कुलपुत्रीपिंत हनापौ व पदक इनेगु नापं थीथीकथंया हनापौ लःल्हायेगु ज्या नं याइ । स्वयम्भूया क्वसं भुइख्यलय् गणचक्र यानाः चचा हाली । आकिवं गुथि न्यायेकीपिं प्यंगू पुँइया चूडाकर्म यायेधुंकूपिं जेष्ठक्रमानुसार प्यम्हेसित पाः बी । कन्हय्कुन्हु अर्थात नवमिया दिनय् हनुमानध्वाखाया नासःचुकय् नं सर्वसंघ भेला जुइ । थन नं गणचक्र पूजा याइ । वज्रसत्वया गुह्यप्याखं हुली । चचा हालेगु याइ । थीथी गुथि व पालाःपाखें दान प्रदान याइ । च्यागुथिं बजि बियाः च्या त्वंकी । थुथाय् वज्राचार्य क्लबं नं छगू विशेष ज्याझ्वः याना पाःलाः व सहयोगीपिंत हनेगु नापं ‘शान्तिपुर’ नांया पत्रिका नं पिथनेगु यानावयाच्वंगु दु ।

दे आचागूया धार्मिक, सांस्कृतिक परम्परा व आर्थिक अवस्था व्यवस्थापनयात अनुशीलन याना स्वत धाःसा थ्व नेपाःया छगू जातीय पहिचान जक मखु, बौद्ध संस्कृतिया रक्षार्थ जुयाच्वंगु छगू अधिवेशन नं खः । नेपाःया बौद्धजनया पुरोहित जुयाः सकसिगुं इच्छा, आकांक्षा, संकट, आपद् विपद्, विधि व्यवहार, कर्मकाण्ड यानाः वज्रयानया संरक्षण याना वयाच्वंगु जाति खः ।

न्हापाया दूरदर्शी आजु वराजु वज्राचार्यपिंसं धर्म रक्षाया लागि थजाःगु गोष्ठी वा गुथियात द्वःबद्वः न्ह्यः हे सिर्जना यानाथकूगु खः । थौंतक नं वज्राचार्य जातिपिंसं छगू जातीय एकताया लागि निरन्तर रुपं गुथि परम्पराकथं न्यायेका वयाच्वन । न्हापांनिसें न्ह्याथेंजाःगु राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक परिस्थितिइ हिउपाः वःसां थ्व दे आचागूया संघ भेला मदिक्क न्ह्याका वयाच्वंगु इतिहास दु ।

वज्राचार्यतसें नेपाःया बौद्ध धर्मलिसें नेपालभाषा साहित्य व संस्कृतिया संरक्षण व संबद्र्धन यानावयाच्वंगु दु । वज्राचार्य नेवाः समाजया लागि छगू मदयेक मगाःगु जाति खः । तर थौं स्वय्म वज्राचार्यपिंसं ‘जि छम्ह नं वज्राचार्य खः’ धइगु खँ थुइकेगु ल्वःमंकाः वनाच्वंगु दु । वज्राचार्यपिंसं धार्मिक आस्था त्वःताः गुथिगणय् सहभागी जुइगुलिइ उदासीनता क्यना च्वन । उकिं सकल वज्राचार्यपिंसं थुखेपाखे नं बिचाः यायेमाःगु स्थिति वयाच्वंगु दु ।

(च्वमि वज्राचार्य संरक्षण गुथिया महासचिव खः )