ने. सं. ११४४ चौलागा अष्टमी -

जगतसुन्दर ब्वनेकुथि म्हिगः व थौं

जगतसुन्दर ब्वनेकुथिया ३३ दँ बुन्हिया झ्वलय्

उदेन न्हूसाय्मि

२०४६ सालया राजनीतिक हिउपाः लिपा जारी जूगु संविधानय् मांभासं शिक्षा काये दइगु व्यवस्था व उगु अधिकारया सदुपयोग यायेकथं दकलय् न्हापां मांभासं शिक्षा बीगु ब्वनेकुथिया रुपय् जगतसुन्दर ब्वनेकुथि धस्वाकेगु ज्या जुल । २०४७ साल फागुन १२ गते शिक्षा दिवस अर्थात थौंया दिं लाकाः पलिस्था जूगु ब्वनेकुथिं थौं ३३ दँ बुन्हि हनाच्वंगु दु ।

वंगु फेब्रुअरी २१ मंगलवाः जक विश्वन्यंकंया समस्त मांभाय् पे्रमीपिंसं २३ क्वःगु विश्व मातृभाषा दिवस हन । संयुक्त राष्ट्र संघं नं थुगुसीया मातृभाषा दिवसया निंतिं ‘शैक्षिक रुपान्तरणया निंतिं बहुभाषिक शिक्षा’ नारा पित बिउगु खः । राष्ट्र संघं थुगुसी थुकथंया नारा पित बिउगु अवस्थाय् झी नेवाःतय्सं थौं स्वयां ३३ दँ न्ह्यः हे थुगु नारायात सार्थक यायेकथं मांभासं शिक्षा बीगु ज्या न्ह्याकेधुंकूगु दु ।

२०४७ सालया संविधानय् हरेक समुदायं थःथःगु मांभासं शिक्षा बीगु ब्वनेकुथि चायेकेदइ धइगु व्यवस्था यानातःकथं उगु इलय् छथ्वः भाषासेवीपिं विष्णु चित्रकार, राजभाई जकःमि, अनाररत्न वज्राचार्य, अमेश वज्राचार्य, मनुदास श्रेष्ठ व शरद कसाः ‘कसाःछेँ’ (दिवंगत)पिं जानाः थुगु ब्वनेकुथिया पलिस्था याःगु खः । शुरुवातया इलय् राजभाई जकःमिया माल्चाटारय् च्वंगु छेँय् स्वकू प्यकू क्वथा दुगु छगू तल्लाय् आखः ब्वंकाः ब्वनेकुथिया पलाः न्ह्याकूगु खः ।

मिजंपिं भाषासेवीपिं जक जानाः चायेकूगु ब्वनेकुथिया शुरुवातया इलय् रत्नदेवी कसाः (संस्थापक प्रिन्सिपल), माया मानन्धर, भगवती महर्जन, प्रा. डा. चुन्दा वज्राचार्य व शान्ति मानन्धर (दिवंगत) मय्जुपिंसं आखः ब्वंकादीगु खः । अनंलि छुं ई लिपा भाषासेवी, उद्योगी, समाजसेवीकथं म्हसिउम्ह लक्ष्मीदास मानन्धर (दिवंगत)या अध्यक्षताय् छगू संचालक समिति नीस्वनाः ब्वनेकुथियात न्ह्याकेगु ज्या जुल ।

थ्वयां लिपा हिकिभा जापानलिसे स्वापू दयेवं ब्वनेकुथिया निंतिं जग्गा कायेगु ज्या जूगु खः । तत्कालीन शिक्षिकापिं प्रि. रत्नदेवी व माया मानन्धरया पुचलं लखुतीर्थ लिक्कं जग्गा लुइकाः न्यायेधुंकाः हिकिभा जापान व भाषाह्यमि नेवाःतय् कुतलं न्हापां छगू तल्ला दनेगु ज्या जुल । थःगु हे स्वामित्वया जग्गाय् छतँया भौतिक संरचना निर्माण जुइवं माल्चाटारय् तयातःगु ब्वनेकुथियात थुखे हयाः न्ह्याकेगु ज्या जुल । अनंलिं दँय्दसं छतँ छतँ यानाः तँ छाछां ब्वनेकुथियात थौंया अवस्थाय् तक थ्यंकेगु ज्या जूगु खः ।

शुरुवातया इलय् छेँय् छेँय् वनाः मांभासं शिक्षा बीगु ब्वनेकुथि चायेकागु व थः मस्तय्त आखः ब्वंकादीत इनाप यायेत वंगु इलय् आपाःथें अभिभावकपिंसं विश्वास हे मयाःगु व नेवाः भासं आखः ब्वनाः, ब्वंकां छु यायेगु धयादीगु संस्थापक प्रि. रत्नदेवी, पुलांम्ह प्रिन्सिपल माया मानन्धर, शिक्षिका भगवती महर्जन व डा. चुन्दा वज्राचायपिंसं कनादीगु जितः लुमं । व इलय् माल्चाटार आः थें अपाय्सकं विकसित मजूगुलिं अथे धाःगु खयेमाः । अथे खःसां अबलय् आखः हे मब्वँसे च्वनाच्वंपिं मस्तय्त ध्यबा पुले म्वायेक सितिकं आखः ब्वंका बी धकाः मस्त हयाः आखः ब्वंकागु वय्कःपिंसं कनादी । वय्कःपिंसं कनादीकथं अबलय् ३,४ दँ निसें १० दँतकया आखः छगः ब्वना मतःपिं स्वीम्ह, पीप्यम्ह ति मस्त हयाः आखः ब्वंकाः ब्वनेकुथि न्ह्याकूगु खः ।

दकलय् न्हापां नर्सरी, एलकेजी व युकेजी तगिमं ब्वंकेगु शुरु याःगु ब्वनेकुथिं तसकं चिधिकःपिंत नर्सरीइ व आखः छगः हे ब्वना मतःसां याकनं सयेके फइ धइगु तायेकाः भचा तःधिकःपिंत एलकेजी, युकेजीइ तयाः ब्वंकेगु शुरु यानागु खँ वय्कःपिंसं कनेगु यानादी । दय्दसं ब्वनेकुथिया तल्ला तना यंकेगु नापनापं ब्वनेकुथिइ ब्वँमिपिनिगु ल्याः नं उकथं हे अप्वया वनाच्वन । थःगु हे भवनय् ब्वंकेगु शुरु यायेवं ब्वनामिपिं झन् हे अप्वया स्वसः त्या स्वयां अप्वः नं थ्यंगु दु ।

विडम्बना धायेमाली कि २०७२ सालया भुखाय् लिपा ब्वनामिपिनिगु ल्याः छक्वलं म्हो जुल । थुकिया लिउने छता हे जक कारण थन ब्वं वइपिं आपालं ब्वनामि बालं च्वनाच्वंपिं खः । पुलां पुलांगु छेँय् बालं च्वनाच्वपिं छेँ त्वःताः वनेमाःगुलिं भुखाय् लिपा ब्वँमिपिं म्हो जूगु खः । भुखाय्लिपा म्हो जूगु ब्वँमिया ल्याः आः हाकनं अप्वया वःगु दु । विशेष यानाः कोरोना लिपा झीगु ब्वनेकुथिइ ब्वनामिया ल्याः अप्वया वःगु दु । मेमेगु ब्वनेकुथिइ विद्यार्थी म्हो जुल धयाच्वंगु इलय् ब्वनेकुथिइ धाःसा ब्वँमिया ल्याः अप्वया वःगु दु ।

थौंकन्हय् ब्वंकेगु प्रणाली म्हिगः ब्वनेकुथि नीस्वनागु इलय् थें मखयेधुंकल । थौंकन्हय् ब्वंकेगु प्रविधि यक्व हे पाये धुंकूगु दु । न्हापा घोटे यानाः ब्वंकेगु स्थिति वा शिक्षा प्रणाली खःसा थौंकन्हय् बांलाक थुइकाः ब्वंकेमाः । शिक्षा नीति हे प्रयोगात्मक रुपं ब्वंकेमाः धइगु दुसा व हे नीति झीसं नं लागू यानाच्वनागु दु । हरेक ज्याखँ वा ब्वंकेगुयात सफुतिइ जक सीमित मयासे, सफूया जक लिधंसाय् मखसे आपाःथें ज्यायात प्रयोगात्मक रुपं हे न्ह्याका वयाच्वनागु दु । गुकिं यानाः हामापिं नं लय्ताःगु व सन्तुष्ट जूगु जिमिसं खनाच्वना ।
ब्वनेकुथि चायेकाः ब्वंकेगु शुरु याःगु इलय् नेपालभाषाया छुं नं पाठ्य सामग्री व गुगुं नं विषय मदु । अबलय् छगू तगिनिसें न्यागू तगिंतक ब्वनेकुथिया हे पहलय् ‘पलेस्वां’ नांया सफू पिथनाः ब्वंका वयाच्वंगु खः । ६, ७ व ८ गू तगिंयात ला सफू हे मदु । गुंगू व झिंगू तगिंयात ‘लुँहिति’ सफू दुगु जुल । ६, ७ व ८ गू तगिंया निंतिं अबलय् नेपालभाषा ब्वंकादीम्ह शान्ति मानन्धरं थीथी पत्रपत्रिका व सफुतिइ पिहां वइगु बाखं, च्वखँ, चिनाखँ आदि माःगु सामग्रीत ल्ह्ययाः थम्हं हे सफूया आकार बियाः ब्वंकादी । अबलय् सफू अभावया कारणं ब्वंकेत तसकं थाकु ।

आः येँ महानगरपालिकां नेपालभाषा विषय च्यागू तगिंतक ब्वंके माःगु व्यवस्था यानाः सफू तयार यायेवं जिमिसं नं पलेस्वां, लुँहिति सफू मब्वंकुसे येँ महानगरपालिकां हे तयार याःगु ‘येँ देय् म्हसीके’ सफू ब्वंकेगु याना वयाच्वनागु दु । थुकिं न्हापा खने दुगु सफूया अभाव म्हो जूगु दु । न्हापा न्हापाया तुलनाय् आः नेपालभाषाया सफूया खास हे समस्या मदु । उगु इलय् सफू छापे यायेमाःबलय् इन्द्रेणी अफसेट पे्रसया थुवाः भाजु ज्ञानेन्द्र मानन्धरं ब्वनेकुथिया मस्तय्त अःपुइमा धइगु भावनां तगिं न्यागूया दक्व सफू वय्कलं ग्वाहालिकथं छापे याना बियादीगु खः ।

ब्वनेकुथिइ न्हापा नेवाः मस्त हे आपाः । अबलय् गैर नेवाःतय् मस्त नं मदुगु मखु । छगू तगिमय् न्याम्ह, खुम्ह, च्याम्ह झिम्ह गैर नेवाःतय् मस्त दइगु खः । तर आःया स्थिति स्वयेगु खःसा नेवाः स्वयां नं गैर नेवाःतय् मस्त हे अप्वः । उकिसनं तामाङ समुदायया मस्त हे अप्वः दु । झी नेवाःतय्सं बस दुगु वा स्कुल बसय् च्वनाः वन कि तःधंगु स्कुलय् ब्वंकूगु तायेकीगु उकिं तातापाः थाय्च्वंगु स्कुलय् ब्वंकेगु प्रवृत्ति दु । मेगु खँ ब्वनेकुथिया जःखः तामाङ समुदाययापिं यक्व च्वनाच्वंगुलिं विशेष यानाः कोरोना लिपा तामाङ समुदायया ब्वँमिपिं ९० प्रतिशत धइथें दु ।

मचांनिसें वा नर्सरी, युकेजी थेंज्याःगु क्वय्या तगिंनिसें ब्वं वल धाःसा इमित नेपालभाषा ब्वंकेत तसकं अःपु अले निगू स्वंगू तगिंतक थ्यनीबलय् याउँक हे नेपालभाषा सयेकू । अनं च्वय् प्यंगू न्यागू तगिमय् भर्ना जूवल धाःसा भचा थाकु । अय्नं इपिं नं च्वय्या तगिमय् थहां वंलिसे इमिसं नं बांलाक हे सयेकू । गुलि थुइकेमाःगु खः उलि थुइकाच्वंगु नं दु ।

झीसं नर्सरीनिसें १० गू तगिंतक हे नेपालभाषा ब्वंका वयाच्वनागु दु । ९ व १० गू तगिमय् नेपालभाषा ऐच्छिक विषय जूगुलिं छु विषय कायेगु धकाः न्यनेबलय् गुलिखे नेवाः मस्त नेपालभाषा विषय काःपिं दुसा अप्वःथें ब्वने, च्वये अःपु धकाः नेपालभाषा हे काःपिं गैर नेवाः मस्त नं आःपाः हे दु । इमिसं मचांनिसें नेपालभाषा विषय ब्वना वयाच्वंगुलिं अथे जूगु खः । अथे हे नेपालभाषा विषय कयाः एसइइ परीक्षाय् दकलय् अप्वः ल्याः हःपिं गैरनेवाःतय् मस्तय् ल्याः नं म्हो मजू । थ्व झीगु ब्वनेकुथिया उपलब्धि खः । गुम्ह मचा गैर नेवाः जुयाः नं झीगु ब्वनेकुथिइ नेपालभाषा विषयक कयाः एसइइ दकलय् अप्वः ल्याः हयेगु धइगु झीगु निंतिं हे गर्वया खँ खः । एसइइ नेपालभाषा विषयय् अप्वः ल्याः हःपिंत ब्वनेकुथिं बीगु सिरपाः तकं त्याकेत इपिं ताःलानाच्वंगु दु ।

न्हापा ७गू तगिं तक जक ब्वंकेगु व्यवस्था जुयाच्वंगु इलय् ८ गू तगिमय् मेगु ब्वनेकुथिइ ब्वं वंपिनिगु बारे नं जिमिसं इलय् ब्यलय् जानकारी कायेगु यानाच्वनासा यक्व स्कुलं ब्वनेकुथिं वःपिं मस्त बांलाः धइगु प्रतिक्रिया बीगु याः । थ्व झ्वलय् थन हे लिक्क छगू ब्वनेकुथिं ८ गू तगिमय् भर्ना जुइत थनं वःम्ह विद्यार्थी बांलाइ मखु, छुं नं सइमखु, कमजोर जुइधकाः भर्ना कायेमखु धाःगु जुयाच्वन । लिपा वया अभिभावकं उम्ह मचायात इन्ट्रान्स बीका स्व, ठीक मजूसा भर्ना याये म्वाः तर इन्ट्रान्स बीगु वयागु अधिकार खः धाल । मचायात इन्ट्रान्स बीकूगु इलय् बांलाक हे पास यात । लिपा उगु स्कुलया प्रिन्सिपलं नेवाःभासं ब्वंकीगु स्कुलया मस्त हिसाब, अंगे्रजी विषयय् तसकं कमजोर जुइ धइगु तायेकागु अथे मखु खनी धकाः अबलय्या प्रिन्सिपल माया मानन्धरयात फोन तकं यानाः हःगु खः ।

जब ब्वनेकुथियात ८ गू तगिमय् ब्वंकेगु अनुमति बिल अबलय् जिपिं तसकं लय्तायाः, गर्व यानाः मस्तय् हामापिंत का आवंलिं छिकपिंसं थः मस्तय्त पिने ब्वंके म्वाःल, थनं हे एसएलसी बीके दत धकाः वय्कःपिंत धया, तर हामापिं माने मजू । नेवाः स्कुलय् ब्वंकां नं एसएलसीइ बांलाःगु ल्याः हइला धकाः अबलय् बछि स्वयां अप्वः मस्त लिकया यंकल । स्वीम्ह धइथे मस्त दुगुलिइ लिपा झिंनिम्ह जक ल्यन । जिपिं नं हामापिंसं धाःथें जकं जुइगु खःला धकाः तसकं ग्या नं ग्यात । थनं लिकया यंकूपिं मस्तय्त होस्टेलय् बोर्डर्सय् तयाः ब्वंकल धाःगु न्यना । जिमिसं अथे मयासे डे बोडर्स थें तयाः सुथय् नं याकनं व बहनि नं लिबाक तयाः ब्वंका । थुकथं मेहनत यानाः ब्वंकाबलय् झिंनिम्हमध्ये बछि ‘डिस्टिंग्सन’ व बछि ‘फस्र्ट डिभिजन’य् पास जुल । थनं लिकया यंकूपिं मस्तय्सं आशा याःथें डिस्टिंगसन हये मफुत । इपिं स्वयां कमजोरपिं थन हे ब्वंपिं डिस्टिंगसनय् पास जुल । अनं लिपा सुनानं मस्त लिकया यंकेगु ज्या मजुल । थनं एसएसलसी बिउपिं हरेक ब्याचया मस्तय्सं उत्कृष्ट ल्याः हयाः उत्तीर्ण जुयाच्वंगु दु । एसएलसी सिधयेकाः कलेजय् ब्वं वंपिनिगु बारे नं झीसं न्यनेकने यानागु इलय् जगतसुन्दरं वःपिं बांलाः धइगु जानकारी वयाच्वंगु दु । उकिं थन ब्वना वंपिं नं मेपिं स्वयां म्हो मजू धइगु जिमिसं तायेका ।

थौंया इलय् नं ब्वनेकुथिइ चुनौति यक्व हे दु । थन भर्ना यायेत वइपिंसं ‘ए नेवाः भाय्या स्कुल ला थ्व ?’ धकाः यक्वसिनं धायेगु याः । अथे खःसां छगू उपलब्धि छु धाःसा नेपालभाषाया माध्यमं ब्वंकीगु ब्वनेकुथिइ नेपालभाषा विषय कयाः ब्वनाः नं मेपिं स्वयां म्हो मजू धइगु प्रमाण ला थन हे ब्वना वंपिं पुलांपिं विद्यार्थीपाखें प्रमाणित जुइधुंकूगु दु । थन ब्वना वंपिं अप्वः थें मिसापिं विद्यार्थी नर्सिङ पेसा यानाच्वंगु दुसा ल्याब टेक्निसियन, इन्जिनियरिङ, बैंक वित्तीय लिसें हरेक क्षेत्रय् लगे जुयाच्वंगु दु । थन भर्ना यायेत वइपिंसं ब्वनेकुथिया बारे गलत धंगं थुइकाच्वंगुयात अथे मखु धकाः थुइका च्वनेमाःगु हे दकलय् तःधंगु विडम्बाना थें जुयाच्वंगु दु ।

मेगु खँ बांलाःगु खँ येँ महानगरपालिकां दक्व ब्वनेकुथिइ नेपालभाषा विषय अनिवार्य ब्वंकेमाः धइगु व्यवस्था यायेवं हामापिंसं मेथाय् ब्वंकूसां ब्वंके हे माः, थन ब्वंकूसां नेपालभाषा ब्वंकीगु हे खः । मेथाय् स्वयां थन दँ नं दं, मस्तय्त ध्यान नं बिउ, माःगु हलंज्वलं नं दुगुलिं थगुनेनिसें आपाः हे मस्त दुहां वःगु दु ।

(प्रिन्सिपल सुनिता मानन्धरलिसे जूगु खँल्हाबल्हाया लिधंसाय्)