सन सायमि
न्ह्यखँ ः
नेपाः देय्या तःधंगु नखः ‘मोहनी’ कौलाथ्व पारुनिसें दशमी तक झःझः धायेक नेपाःया थीथी जातिं थःथःगु हे पहलं हनी । संस्कृतया दशमी खँग्वः अप्रभंस जुयाः दशैं जूगु खः । मोहनियात दशैं, बडा दशैं, विजया दशमी, तराई व भारतय् दुर्गा पुजा नं धायेगु याः ।
झीगु देशय् दँय् प्यकः मोहनि हना वयाच्वंगु दु । १) दिल्लाथ्व अष्टमी वर्षाकालीन २) कौलाथ्व पारुनिसें दशमीतक शरदकालीन (३) स्लिाथ्व अष्टमी बसन्तकालिन (४) चउलाथ्व अष्टमी गृष्मकालीन । तर अप्वःसिन सिउगु चउलाय् हनीगु पुलां मोहनि (चैतदशैं) खः । यक्व मनूत झाराबान्तां कयाः सीगुलिं छन्हु जक हनाः कौलाय् न्हूगु तःधंगु मोहनी धकाः कौलाथ्व पारुनिसें दशमी तक हनीगु खः । थ्व नखःबलय् शाक्त व शक्ति साधनाया देवी भगवतीलिसें पिगंद्यः (आजुअजिमापिं) पुज्यानाः बलि बी ।
थीथी धार्मिक ग्रन्थय् मोहनि
तसकं पुलांगु नखः मोहनि नखः गबलेनिसें हन धयागु तिफ्याये मफुसां थीथी धार्मिक ग्रन्थय् थ्वया महत्व च्वयातःगु खनेदु । भागवत, सप्तसती, चण्डीपुराण व रामायणय् नं शक्ति साधना यानाः असत्ययात न्हंकाः सत्यया जय जुइगु खँ न्ह्यथनातःगु दु । लिच्छविकालया च्यासः त्वाःया जयदेवया अभिलेखय् ‘नारायणदेव कुलदशमी गौष्ठिक’ धयागु खँग्वः कियातःगु दु । थुगु खँग्वलं नारायण देगलय् मोहनिबलय् यायेमाःगु विधिविधान पूवंकेत दयेकूगु गुथि धयागु अनुमान यायेफु । गोपालाराज वंशावलीइ १२ गू शदिपाखे जयस्थिति मल्लया पालंनिसें न्ह्यात धयागु खँ च्वयातःगु दु ।
थीथी किम्बदन्ति
सप्तसती चण्डीइ भवानीं (भगवतीं) दैत्यराज शुम्भयात स्यानाः द्यःपिंत रक्षा याःगु, भागवत व सप्तसती पुराणय् भवानीया वीरता वर्णन यानातःगु, चण्डी स्तोत्रय् महिषासुर दैत्य मेय्या रुप कयाः भवानीलिसे ल्वाःवंबलय् दैत्ययात क्वःथःगुलिं महिष मर्दिनी भगवती धाःगु व रामयणय् रामं नवरथ जःछि दुर्गा भवानीया पुजा आराधना यानाः दशमीकुन्हु रावण नाप युद्ध यानाः विजय जूगुलिं थ्वयात विजया दशमी धाःगु खः । असत्य अनिष्टयात न्हंकेत मोहनि जःछि भवानीया उपासना याइगुलिं सांग्रामिक महत्वया नखः नं धाइ ।
नःला स्वने
सोह्र श्राद्ध जःछि देगलय् चिनातःगु गंलिसें थीथी बाजं पिथनाः मालश्री धुनय् हनीगु मोहनिया न्हापांगु न्हि कौलाथ्व पारुकुन्हु सुथ न्हापां दनाः म्वःल्हुयाः निसी यानाः खुसिइ फि कयाः हयाः द्यःछेँ, आगामय् वा नःला स्वनेगु क्वथाय् बँ थिलाः भ्यगतय् व सलिंचाय् तछ्व व कःनि वा हाम्वः ह्वलाः भ्यगतं त्वपुनाः नःलास्वां पी । न्हिन्हि सुथय् नीलः छानाः द्यः पुज्यानाः बहनी मत बी । गुम्हेस्यां कलश नं थापना याइ । थथे अष्टमातृका नवदुर्गा साधना याइ । स्याक्वत्याक्व –नवमी) कुन्हु सलिंचाय् प्यूगु नःलास्वां पुजाभलय् तयाः द्यइके वनेगु चलन दु ।
नवरात्री (नवरथ मेला)
कौलाथ्व पारुनिसें नवमीतक सर्गतय् नःगु मबीवं बाजं थानाः थीथी तीर्थय् म्वःल्हुयाः फियाम्ह महाद्यःयात अर्घबियाः फियाम्ह नाग व पिगंद्यः पुज्याइ । स्वदँ क्यनीबलय् पिगंद्यःयात भ्वय्ब्वय् छाइ । उपतीर्थकथं चालं (दशमी) कुन्हु गुह्येश्वरीया दर्शन याइ । स्याक्वत्याक्व कुन्हु तलेजु भवानीया दर्शन याइ । थ्वयात (नवरात्री गुन्हु तक चान्हय्) वा नवरथ मेला वनेगु धाइ । स्वनिगःया थीथी गांव त्वालय् थःगु लागा थितिकथं न्ह्यानाच्वंगु आजु पुलांगु संस्कृति गबलेनिसें न्ह्यात धयागु सीमदुनि ।
फुलपाति
कौलाथ्व सप्तमीकुन्हु जुजु खलःया गोर्खा दरवारं हःगु गुता हः (स्वां) तुमा, पालुमा, हलुमा, वामा, केराहः बेलपत्र, धतुरो, अशोक, दादिम आदि नवदुर्गाया प्रतीक कथं दुलीइ तयाः घले –मगः) तय्सं चांचां येँय्या जमलय् थ्यंक हइ । थ्वयात लसकुस यानाः हनुमानध्वाखा लाय्कूया दशैघरय् दुत यंकेत राजकीय सम्मानं गुर्जुया पल्टनं हर्षबधाइँ यानाः जमलय् काःवइबलय् तिंख्यलय् जुजु (राष्ट्रपति) सवारी जुइवं बधाइँ नं याइ । थ्वयात फुलपाति भिœयाउने धाइसा संस्कृतं ‘पुष्प पत्रिका÷नवपत्रिका प्रवेश÷ नं धाइ । थःगु थिति कथं गुम्हगुम्हेस्यां फुलपाति दुकाइपिं नं दु । थुकुन्हु तलेजु भवानी देगलं क्वतय् बिज्याकी ।
कूछि भ्वय्÷कालरात्री
नेवाःतय्सं कौलाथ्व अष्टमीयात कूछिभ्वय् धाइ । छगू कूलयापिं भ्वछिं च्वनाः नयेगु भ्वय् कुलछि÷कूछि भ्वय् धाइ । तर थौंकन्हय् थ्व खँ मसिया कूछि –निमना) न्ह्यंगु कुलिं बजि दानाः केरा लप्तेय् तयाः अष्टमातृकाया प्रतीक छचाखेरं खय्पि, चय्पि, कःसू, हाकुमुस्याः, भुति, पालु व ख्वाखः (लैंया हः) घासाता लिसे थीथी घासा ज्वरय् यानाः तःजिक नइ । कूछि भ्वय् मनयेकं स्याक्वत्याक्व व चालं यायेमज्यू धाइ । थुकुन्हु निसें चालं तक द्यः (स्वां) क्वमकाःतले जाभ्या यायेमज्यू धाइ । गुम्हगुम्हेस्यां थुकुन्हु नापं स्वनेगु धकाः खड्ग पुज्यानाः ज्याभः स्वनीपिं नं दु ।
थुकुन्हु बहनी क्वतय् (तलेजु भवानी)यात तोप ततं ५४÷५४ म्ह भौमेय् (नेकू मबूपिं मेय्) व दुगु पाली । थुकथं पशु रुप कयाच्वंम्ह दानवयात स्याःगु चाःयात कालरात्री धाइ । यल व ख्वपया लाय्कुलिइ नं तलेजु भवानी द्यःयात विधिपूर्वक पुज्यानाः पशु बलि बियाः कालरात्री हनी ।
भौमेय् बलि बीमाःगु किंवदन्ती
१३ गूगु शदीइ बारा सिम्रौनगढया जुजु हरिसिंह देवं ख्वपया लाय्कुली तुलजा (तलेजु) भवानी नीस्वंगु खः । १६ गूगु शदीइ जुजु महिन्द्र मल्लं ख्वपं तुलजा भवानी येँय् बिज्याकेत (साला हयेत) दकसिबे तग्वःगु देगः दयेकल । गजू छुइ ल्यंदनिबलय् न्ह्याबलें देगः दुनिगुलिं राजपुरोहितयात क्यनास्वःबलय् ताःनाबहाः भगवतीया च्वय् देगः दयेकूगुलिं द्यः तंचाःगुलिं देगः दुंगु खँ धाल । द्यः लय्तायेकेत ३६५ म्ह पशुबलि बियाः तुलजा भगवानीयात ग्वःगः गजू छोगु खः वःगः हे कचा देगः दयेकाः पुज्यात धायेवं द्यः शान्त जुइ धाःगुलिं तलेजु देगः छचाखेरं १२ गः चिचिग्वःगु कचा देगः दयेकाः द्यःयात गजू छुनाः दँय्दसं ३६५ म्ह बलि बी । थौंकन्हय् ३६५ म्ह बलि बी थाकुगुलिं ५४ म्ह भौमेय् व ५४ म्ह दुग बलि बीगु यात । भौमेय् व दुगुया ल्याः१०८ जुइ, ५ व ४ ल्याः ९ जुइ, थ्व बांलाःगु ल्याः नवदुर्गाया प्रतीक नं खः ।
स्याक्वत्याक्व
कौलाथ्व नवमीकुन्हु नेवाःतय्सं स्याक्वत्याक्व हनी । थुकुन्हु सुथन्हापां थःथःगु चलन कथं नःलास्वां पुजाभः वा कलशय् तयाः चबहाँ (ख्येँय्) लिसें ग्वंगः, हँय् वा दुगु पिगंद्यः लिसें थीथी द्यःपिंत भोग बियाः द्यः पुज्याइ । द्यःछेँ, आगं, नःलास्वना क्वथाय् लुखा, खापाय् आदि थासय् मिखा च्वय्गु, खड्ग तरवारय् नं म्हसिन्हः व सपेतां च्वयाः स्वनाः द्यः पुज्याइ । थापिं, देसपा खाय्कोरिं, अन्ति, धौपति स्वनेगु झ्वलय् सरुवा जाकि÷ वा दुगु कुले वा पाथि द्यःने कचिगु लापाँय् नं स्वनी । स्वन्तिइ लक्ष्मी पुजाबलय् लक्ष्मीद्यःयात व हे जाकि बजि पुज्यायेगु, सुकुला तयाः समय्बजि छायेगु जक मखु, गुम्हेगुम्हेस्यां लाया गुंगु थनेगु नं चलन दु । थुकुन्हु माकःदलुखय् मोहनि सिन्हः फइ । थथे नःलास्वना क्वथाय् स्वनाः द्यः पुज्यायेबलय् पचली भैरवलिसे स्वापू दुपिं हाथुद्यः ब्वइपिनि कनास्वां मदयेकं मगाः । नलास्वंगु क्वथाय् ग्वंगः, वाउँछ्यं दुम्ह हँय् स्यानाः छ्यं थापं यायेगु धकाः स्वनेमाःगु, अथेहे ख्वपय् हँेय् स्यानाः झ्यालय् हँय्या छ्यं यखाना तयेमाःगु, दोलखाय् नं खा हँेय्या छ्यं लुखाय् यखाना तयेमाःगु चलन दु । बौद्धमार्गी नेवाःतय् नःलास्वंगु क्वथाय् बलि बीगु चलन मदु । थुकुन्हु विश्वकर्मा पुजा धकाः थम्हं छ्यलीगु ज्याभः पुज्यानाः स्वनी। अथेहे साइकल निसें गाडीइ तकं बलि बियाः पुज्याइ । गुम्हेगुम्हेस्यां कुमारी द्यः पुज्यानाः जक नःलास्वांया क्वथाय् आगमय् पुज्याइगुलिं मस्तय्त कुमार व कुमारी रुपय् पुज्याइगु चलन नं दु । थुकुन्हु छन्हु जक येँय् तलेजु देगलय् लुखा चाइगुलिं सुथंनिसें द्यइके वनीपिं म्वःम्वः दइ ।
सुथय् समय् नयाः बहनी सीकाभू भ्वय् नयेगु झ्वलय् स्याःम्ह बाहाँया थँजिकथं सी इना काइ । भ्वय् नयाः ल्यंदुगु क्वँय् मुनाः पिखालखुइ वाइ । पिखालखु क्षेत्रपाल द्यः जूगुलिं पशुतय् पशुयोनीं मुक्त यानाः पुनर्जन्म जुइ धाइ । सीकाभू छगू तान्त्रिक विधिं नयेगु भ्वय् खः ।
चालं÷खड्ग जात्रा÷पायाः
कौलाथ्व दशमीयात चालं धाइ । चालनं चालं धाइ, अर्थात कुछिभ्वय् कुन्हु शक्ति प्राप्तीया निंतिं स्वनातःगु खड्ग ज्वनाः थःगु लागा कथं चाःहिलेगु खः । थ्वयात पायः पिदने, पायाः व खड्ग जात्रा नं धाइ । थुकुन्हु बान्हि बीवं बहनी स्वनिगःया थीथी पिगंद्यःया द्यःछेँ, कोतं अष्टमातृकाया प्रतीक थीथी रंगया वसः पुनाः आजु अजिमायात छानाः पुज्यानातःगु खड्ग तरवार आदि ज्वनाः जिगिजिगि खानाःपायाः पिदनी । न्ह्यःने बौपाः व भुयुफसि ज्वनाः वइ, लिसें धिमे व नाय्खि बाजं नं थाना वइ । थःगु लागा कथं चाःहिले िसधयेवं दानव रुपी भुयुफसि पालाः द्यःछेँ, कोतय् दुहां वनी । स्वनिगःया जक मखु नेवाः बस्तीदुगुथाय् थक्वाः, मंगः बजाः, साय्मितयगु साः, द्वलखा आदि थासय् नं पायः पिदनी । किपुली मिसा पायः धकाः मोहनिया लसताय् मिसातय्सं सिन्हःमू ज्वनाः लँ दुछि म्हासु व भुयु सिन्हः तिका वइ ।
थुकुन्हु सुथ न्हापां नलाःस्वनाः क्वथाय् द्यःयात खेचायेकेवं स्वनातःगु ज्वलं थँजि कथं लःल्हाना बी सिधयेवं दानवया प्रतीक स्वनातःगु भुुयुफसि पाली । फुक्कं सुचुका मुनाः बौपाः कथं पुज्याइ । आगं दुपिनि कोतः तयाः द्यः पुज्यानाः बाहां स्यानाः चाःपुजा याइ । समय् नये सिधयेवं स्वां क्वकायाः बौपाः वांछ्वइ । थकालिं मोहनि सिन्हः, जाकि सिन्हः तिकाः नःलास्वां व ह्याउाबाला –क्वखा) बियाः आर्शिवाद नं बी । थुकुन्हुनिसें चःह्रे तक येँय बसन्तपुली च्वंम्ह कुमारीं सिन्हः तिकी । अथेहे पुन्हि छन्हु न्ह्यव तक थःथितिपिंथाय् सिन्हः तिउवनी । नखत्या नं सःती ।
असं चालं
कौलाथ्व एकादशी कुन्हु असनय् च्वंपिंसं चालं हनीगुलिं असं चालं धाइ । असंया उरायत बाकुननिं दकलय् न्हापां जंक सिधःम्ह मचायात थकाली यानाः लिउलिउ बुरांपिं तक पायः पिदनाः असं बजाः चाःहिली । थुकुन्हु असंभुलु अजिमायाथाय् १२ म्ह द्यःया प्रतीककथं कन्या भ्वय् नं नकी ।
थीथी द्यःया जात्रा
पचिमह्रः –कौलाथ्व पञ्चमी) कुन्हु राजकीय सम्मानसाथ पचली भैरवया जात्रा याइ । चालं कुनहु मरु गनेद्यः, असं चालं कुन्हु असंभलु अजिमा –अन्नपूर्ण देवी)या जात्रा यायेगु झ्वपलय् स्याक्वात्याक्व कुन्हु असनय् मेय्चा जात्रा जुइ ।
यलय् सप्तमी कुनहु ख्वनाया सिकालि माजुया व बुंगय्नवमी कुन्हु ह्यगृव भैरवया जात्रा याइ । ख्वपय् ब्रम्हायणी देगलय् नःला स्वंसां निसें नवमी तक थःगु म्हय् नःलास्वां पिनाः मत च्याकाः च्वनेगु व नवमी कुन्हु बहनी खँमेय् जात्रा याइ ।
थीथी प्याखं व खड्गसिद्धि लाकेगु
यलय् ने.सं. ७८४ स जुजु श्रीनिवास मल्ल. पिथंगु अहिंसक गंप्याखं (अष्टमातृका नृत्य) कौलाथ्व पारुनिसें नवमी तक मू चुकय् हुइकी । सप्तमी कुनहु ख्वनाय् सिकाली प्याखं हुइकी, चालं कुन्हु थेच्वया नवदुर्गा प्याखं मूचुकय् हुइकी । ख्वपय् नवमी कुन्हु नवदुर्गा भवानी प्याखं पिदनी । येँय् १२ दँय् छक्वः पचली भैरवया गंप्याखं चालं कुन्हु पिदनाः मरु भुतिसलय् जुजुनाप पचली भैलःद्यवं खड्ग विनिमय –हिली) याइ । थ्वयात खड्ग सिद्धि लाकेगु धाइ । थुगु गंप्याखं ने.सं. ५३५ पाखे पचली भैरव व भद्रकाली नाप १२ दँय् छक्वः खड्गीसद्धि प्राप्त यायेगु ज्या जुजु अमर मल्लं याःगु थ्यासफुलिइ च्वयातःगु दु ।खुदँ पाकःजुइगु खड्गसिद्धि १२ दँय् छक्वः भद्रकालीया गंप्याखं पिदनाःचालं कुन्हु मखंया सिंहुदवातय् भद्रकाली नापं जुजुं खड्ग हिली ।
चालं निसें सिघः पुन्हि तक –चःह्रे) तक थःथःगु चलन कथं नःलास्वां पिखालखुइ वाइ । खय्त ला कायाष्टमीकुन्हुनिसें मोहनी वल धयागु छुमां कथं माश्रीधुन पुइगु, पिठ पुजावनेगु, चथाःकुन्हु आगंद्यः पुज्यायेगु मोहिन न्ह्यकायेगु धाइ । झीगु समाजय् चथाः महंककुछि भ्वय् मनय्कं मोहनि नखं हनेमज्यू धयागु चलन दु । कुछि भ्वय् खुन्हु थापं यायेगु धकाःशक्तिप्राप्त यायेगु निंतिं खड्ग स्वनाः पुज्यायेगु खड्गज्वनाः पायः पिदनेगु याइ । मध्यकालय् थ्व नखः विशेष यानाः सामरिक (सांग्रामिक) महत्वया रुपय् हंगु खनेदु । व इलय् शस्त्राभ्यास (खड्गसिद्धि) कथं नखः हनी ।
स्वनाद्यः पुज्यायेगु झ्वलय् दछियंकं छुं मजुइमा धयागु भावं मोहनि सिन्हः तिकाः क्वखा व नःलास्वां बियाः आर्शिवाद नं बी । थुगु नखतं सिनह्ःया गुलित महत्वदु धयागु खँ न्ह्यब्वयाच्वंगु दु । द्यःपिंत बाहां भोग बियाः सिकाभू यानाः नइगु लाया नखः, नतुसुतु मदुसा दाजुकिजाछथाय् मुनेगु, बँय् तुतिं चुइमज्यू धकाः हुस्लुं पुइगु व वा वय् गात धकाः इन्द्रयात पौ छ्वयेगु धकाः भुतुमालि ब्वयेकेगु चलन थौंतकं ल्यनाच्वंगु दनि ।
कुछि भ्वय् मनयेकं स्याक्वत्याक्व व चालं यायेमज्यू धयागु सीकसीकं पात्रोय् च्वयातःगु पाय्छि धकाः नखः हनेगु खँय् वाःचायेकेमाःगु दु ।
LEAVE YOUR COMMENTS