ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

बौद्ध संस्कृतिइ मांअबु

आनन्द मुनि बज्राचार्य

नेवाः बौद्ध संस्कृतिइ मांअबुप्रति अति श्रध्दा भाव तयेगु परम्परा दु । थःत जन्म बिउपिं मांअबुयात सतजीवया इलय् थीथी संस्कृतिया माध्यमं श्रध्दाभाव तयाः द्यःया रुपय् तक नं सम्मान याना वयाच्वंगु दुसा मृत्यु लिपा नं मांअबुया सतगति व भिंगु बांलाःगु थासय् जन्म जुइमा वा सुखावति भुवनय् बास लायेमा, निर्वाणया तहय् तक थ्यनेमा धकाः बौद्ध परम्पराकथं थीथी पुण्य कर्म याइ ।

छम्ह मचा ब्वलंकेत मांअबुं थःगु सकतां रहर, खुसी त्वःताः ल्याय्म्ह ई दक्वं फ्याइ । थथे जुयाः धाइ नापं कि मांअबु मस्तय् निंतिं न्हापांम्ह गुरु खः । चान्हि लिउलिउ न्ह्यः न्ह्यः जुयाः मचायात छुं जुइ भाःपाः माःगु अभिभावकत्व बियाच्वनी । ल“ क्यनाच्वनी । स्यनेकने यानाच्वनी । झीगु संस्कार व संस्कृतिकथं यायेमाःगु मचाबू ब्यंकेगु निसें इहिपातकया सकतां ज्या क्वचायेकाः बांलाःगु शिक्षा दीक्षा बियाः थःगु तुतिइ थम्हं चुइ फयेकेत लजगाः तकं चूलाकाबी । थथिं जाःपिं मांअबुपिंत श्रध्दा भाव तयाः बिचाः यानाः देवत्व तकं बीगु सुयोग्य कायम्ह्याय्या कर्तब्य जुल ।

न्हिन्हिं मांअबुप्रति श्रध्दा भाव तयाः नकेत्वंके यानाः सुसाःकुसाः यायेगु ला जु हे जुल । थ्व बाहेकं दछि छकः मांया ख्वाः स्वयेगु, बौया ख्वाःस्वयेगु धकाः संस्कृतिं हे मचांनिसें मांअबुप्रति श्रध्दा भाव क्यनाः सम्मान यायेगु प्रचलन नं दु । थ्वया हुनिं मांअबुया मस्तप्रति माया ला दइगु हे जुल । लिसेलिसें मस्तय् नं मचांनिसें थः मांअबुप्रति सम्मान यायेगु बांलाःगु संस्कारं क्वातुक्क चिनाबी । मांअबु व मस्तय् स्वापू गबलें नं त्वाः मदइकथं स्वानाबी ।

मांया ख्वाः स्वयेगु तिथि चौलागा औंसि व बौया ख्वाः स्वयेगु तिथि गुंलागा औंसिया दिनय् थः सतजीव मांअबुयात थीथी मरिचरी, सिसाबुसा, वसः आदि तयाः अति भाव भक्तिपूर्वक ख्वाः स्वइ ।

ईकथं मांअबुया उमेर नं अप्वया वनी । थुबलय् ज्याःजंक्व यानाः मांअबुप्रति सम्मान यायेगु संस्कार नं दु । थज्याःगु संस्कारं मांअबुयात देवत्व बियाः द्यः भाःपाः सम्मान याना वयाच्वंगु जुल । न्हय्न्हय्द“य् भीमरथारोहण, चय्च्याद“य् देवरथारोहण, गुइगुद“य् दिब्यरथारोहण धकाः द“, ला, दिन, घडि पलाःतकं मिले यानाः याइ । नेवाः संस्कृतिइ थः सतजीव मांअबुप्रति श्रध्दाभाव व सम्मान यानाः द्यःया तगिमय् तक तइ ।

थथे हे मांअबु दिवंगत जुइगु इलय् थीथी संस्कार यानाः दिवंगत मांअबुयात सुगति लाभ जुइमा धकाः मदुगु न्हिनिसें माःगु संस्कारत याइ । दिवंगत जुइवं थःथःगु जातीय संस्कार कथं बाजं तयाः वा मतसे ससम्मान सीथं यंकी । मि तय्त पशु, पंछि व प्रेतया कूलय् जन्म मजुइमा धकाः श्राद्ध याइ । वज्राचार्य, शाक्य व तुलाधरपिनि अस्ति कायेगुलिसें दुर्गति परिशोधन मण्डल दयेकाः पूजा यायेगु याना वयाच्वंगु दु । लोकोत्तर पिण्ड (जाप्यं) थयाः श्राद्ध याइ । थथे श्राद्ध यायेगु इलय् थः मदुम्ह मांअबुयात बुद्ध, धर्म, संघया लिसें सुखावति लोकेश्वर, बाज्या, तापाःबाज्यापिं नापं तयाः देवत्व भाःपीगु याइ ।

वज्रयान बौद्ध परम्पराकथं कुलपुत्रपिनि धाथेंगु जीवन बौद्ध कूलय् प्रव्रज्याभिषेक याये धुंकाः निसें जक सुरु जुइ । थःथःगु विहारय् प्रव्रज्याभिषेक याये धुंकाः थःगु कूलया गुथि, संस्कृति, संस्कार आदिइ दुथ्याकी । थथे जुयाः विहार धइगु जीवनया सुरुवात नं खः । शिक्षा कायेगु थाय् नं खः । जीवन न्ह्याकेगु वा सम्यक आचरणया अभ्यास यायेगु थाय् नं खः । अले जीवनया अन्त जुइगु अर्थात् निर्वाणय् वनेगु थाय् नं खः । थथे जुयाः कुलया पितृपिनिगु चित्त विहारय् बिज्यानाच्वंगु भाव यानाः विहारय् च्वंगु मूल चैत्य न्ह्यःने च्वनाः अभिषेक काइ । मृत्यु जुइधुंकाः दिवंगतया चित्त अनहे लीन जुयाच्वंगु भाःपाः थौंतक नं दिवंगत व्यक्ति सतगति लानाः निर्वाणया ल“य् लायेमा धकाः विहारय् होम यानाः पूजा याइ । लोकोत्तर पिण्ड थयाः विहारय् हयाः बिसर्जन याइ ।

लय्लय् पतिकं मदुम्हेसिया नामं श्राद्ध यानाः श्रद्धाभाव तयेगु याइ । अस्थि काःगु दःसा झिंनिगू तीर्थय् वनाः श्राद्ध यानाः अस्थि बिसर्जन तकं याइ । स्वला, खुला, दकिला, निद“या तिथिया इलय् चचा हालाः पन्चशाली थें जाःगु विशिष्ठ गुह्य पूजा तकं याइ । मदुम्हेसिया नामं पाहां ब्वनाः भ्वय् नकेगु तकं यानावयाच्वंगु जुल । दछियंकं दान यायेगु, निसलाः बीगु, थीथी द्यःयाथाय् वनाः मत च्याकेगुयालिसें गुंपुन्हि, सापारु, ये“याःया इलय् मत च्याकेगु, न्यकू पुइकेगु, बालाचः¥हेकुन्हु बालु वनेगु आदि यानाः थः मदुम्ह मांअबुया सतगति वा निर्वाणया कामना याइ ।
थथे हे थः मदुम्ह मांअबुप्रति श्रद्धा भाव क्यनाः द“य्दसं मांया ख्वाः स्वये कुन्हु मातातीर्थय् व बौया ख्वाः स्वये कुन्हु गोकर्र्णय् श्राद्ध यानाः दानप्रदान नं याना वयाच्वंगु दु । तीर्थय् वने मफुपिंसं थःथःगु कूलया गुरुजु, जनबहाः द्यः, स्वयम्भू, बिज्यासः आदि थासय् वनाः गुरुजुपिंत निसलाः बिया पितृप्रति सम्मान याइ ।

दछियंकं वइगु नखःया इलय् दकलय् न्हापां थः पितृयात नकेगु भावय् भ्वय्ब्व सुनां मथीथाय् सुचिनिचि यानाः अतिश्रद्धापूर्वक तयेगु चलन दु । थथे मदुम्हयात नकेगु भ्वय् ब्व जुयाः थुकियात सिकीब्व वा सिकाब्व धकाः धाइ । पितृ मांअबु व थः पुर्खायात सिकि ब्व मतयेकं थःपनि भ्वय् नइ मखु । थज्याःगु भ्वय् ब्व कन्हय्कुन्हु सुथय् त्वाःजंयात लःल्हानाबी तर थौंकन्हय् त्वाःजंपिं मवइगु हुनिं पिखालखुइ तुं तयेगु चलन जुयावल । थुकिया आसय भ्वय्ब्व सुं नं जीवया म्हुतुइ लायेमा धकाः खः । अथेहे इहिपा थेंजाःगु ततःधंगु ज्या याये न्ह्यः पितृयात निं खुसि यायेमाः धकाः श्राद्ध यायेगु प्रचलन दु । थुकथं स्वयेबलय् पितृयात बौद्ध संस्कार व संस्कृतिइ न्हापांगु थाय् बियातःगु खनेदु ।

दिवंगत मांअबु लगायत पितृ खुसि जुल धाःसा झी भिना वइ, बांलाना वइ, जिया वइ धइगु विश्वास दु । बौद्ध वाङ्गमय् दुने नं पितृया निंतिं आर्थिक व्यवस्था यायेमाःगु प्रचलन खनेदु । थःगु आम्दानीया छब्व पितृया ज्याया निंतिं फ्यायेगु, मेगु ब्व द्यःया पूजा याये निंतिं, अनंलि मदुपिंत मचाःपिंत ग्वहालि यायेया निंतिं व ल्यं दुगु थःगु न्हियान्हिथंया माःगु पूवंकेत खः । थथे हे मांअबु वा पितृ सदां दक्षिण दिशाय् दइ धइगु बौद्ध वाङ्गमयय् उल्लेख जुयाच्वंगु दु ।

बुद्धं धया बिज्याःगु दु ‘पूर्वय् स्वयाः नमस्कार यानाः वन्दना यायेगु धइगु देव गणपिंत, दक्षिणय् स्वयाः नमस्कार याना वन्दना यायेगु धइगु मदुपिं मांअबु व पितृपिंत, पश्चिमय् स्वयाः नमस्कार यायेगु मदुम्ह गुरुपिंत व उत्तरय् स्वयाः यायेगु मदुपिं इष्टमित्रपिंत खः ।’

मांअबुया महत्व धइगु मचाबलय् थःगु ल्हाःतुतिं चुइ मफुबलय् जक मखु थःगु जीवन दत्तले सायद मांअबु सतजीव जुइ बिउ वा दिवंगत जुइ बिउ इमित निं न्हापां सम्मान यानाः झी नखःचखः हनेगु, बिधि व्यवहार यायेगु याना वयाच्वनागु झीगु तःजिगु संस्कृति खः । बौद्ध दर्शन व संस्कृतिं बियातःगु झीत थ्व तःधंगु शिक्षा खः । थ्वया अभ्यासं मांअबुप्रति श्रद्धा, परिवारय् क्वातुगु स्वापू ला दइगु हे जुल । राग, द्वेष, मोह, ईष्र्यायात त्वःताः दान, शीलया परिपालना यानाः मचायेकं झीत बोधिसत्व चर्या याकाः बुद्धत्व अर्थात् निर्वाणया ल“या न्ह्याः वनेगु शिक्षा बियाच्वंगु दु ।