नेपाल संवत् ११४३ या म्हपुजा ग्व ?

म्हपुजा नेवाःतय्सं दँय्दसं कार्तिक शुल्क प्रतिपदाकुन्हु हना वयाच्वंगु छगू अतिकं महत्वपूर्णगु संस्कृति खः । नेपाल संवतया न्हूदँ वा कछलाथ्व पारु नं म्हपुजा कुन्हु हे सुरु जुइ । थुगुसी पञ्चांग निर्णायक समितिं पिथंगु पात्रोयात कयाः मेट्रो एफएम नापं थीथी संचार माध्यमतय्सं एकतर्फि रुपं प्रचार यानाच्वंगु खनेदत । तिथिमिति विवादयात कयाः उकथं सहलह याःगु उचित खःसां एकतर्फि रुपं जक प्रचार जुइगु इलय् झीसं छाय्, छु पर्व माने यायेमाः वा छाय् हना वयाच्वना धइगु भ्रम ल्यनाच्वनी । उकिं झीसं हनेगु वा हना वयाच्वनागु पर्वया वैज्ञानिक पक्षया नं विश्लेषण जुइमाः ।

नेपाल संवत् तःधंगु महत्वया विषय खः । थ्व बारे झी तसकं गम्भिर जुयाः विचाः यायेमाः । नेपाल संवत् सुरु जूगु व म्हपुजाया छुं स्वापू मदु धइकथं मेट्रो एफ एमपाखें सन्देश ब्वलंगु खनेदु । यदि उकथं सन्देश वंगु खःसा थ्व गलत खः । थथे भ्रम जूगु कारणं थन छुं खँ स्पष्ट यायेमाःगु आवश्यकता खनेदत । दकलय् न्हापां ला थुगुसी कार्तिक ६ गते क्वपुजा, ७ गते खिचापुजा व लक्ष्मीपुजा यायेगु खँ पिहां वयाच्वंगु दु । अले ८ गते सुलं वा मौन च्वनाः ९ गते म्हपुजा व १० गते किजापुजा यायेगु पाय्छि धइकथंया खँ प्रचार प्रसार जुयाच्वंगु दु । ६ गते क्वपुजा, ७ गते खिचापुजा व ८ गते लक्ष्मीपूजा यानाः ९ व १० गते छसिकथं म्हपुजा व किजापुजा यात धाःसा न्यान्हुया दिं पाय्छि जूवनी ।

यलया हिरण्यवर्ण महाविहारया आजुपिनि धापू व ज्योतिष कीर्तिमदन जोशीया धारणाकथं नं मदिक्क न्यान्हु माने यायेगु धयातःगु दु । अथे खःसा क्वपुजानिसें हे लगातार न्यान्हु तक न्हिं छगू छगू पर्व हनावंसां जिउ । अथे यात धाःसा न्हूदँ सुरु जुइकुन्हु व पारुकुन्हु हे म्हपुजा लाइगु जुल ।

कार्तिक ६ गते क्वपुजा, कार्तिक ७ गते कुन्हु खिचापुजा छगू जक यानाः वयां कन्हय्कुन्हु सुलं मच्वँसे ८ गते लक्ष्मीपुजा यायेगु खःसा छुं समस्या हे मंत । तर ६ गते क्वपुजा यानाः ७ गते हे खिचापुजा व लक्ष्मीपुजा नं यायेगु खँ पिहां वयाच्वंगु दु । उकिया अर्थ ८ गते बहनीतक औंशी मदुगुलिं वा ५ बजे तक जक औंशी जूगु कारणं थ्व समस्या ब्वलंगु खः ।

नेवाः परम्पराकथं न्हापांनिसें सुथय् सुद्र्यः लुइगु इलय् छु तिथि जुइगु खः, बहनीतक नं वहे पर्व वा तिथि माने यायेगु सामान्य चलन दु । थुकियात विचाः यानाः छसिकथं न्हिनय् तकया तिथियात हे उकुन्हु पुरा तिथि माने याना वनेगु खःसा ६ गते क्वपुजा, ७ गते खिचापुजा व ८ गते लक्ष्मीपुजा याये जिल । मखु ८ गते छन्हु सुलं च्वनेगु हे खत धाःसां छुं मपाः । म्हपुजा ला प्रतिपदा सुरु जुयालिं जक यायेमाः । यदि ८ गते सुलं मच्वँसे म्हपुजा बहनी यायेगु पर्व धकाः उकुन्हु म्हपुजा यात धाःसा नेपाल संवत् ११४३ या म्हपुजा हे तनावनीगु जुल ।

धायेत्यनागु खँ नेपाल संवत् ११४२ या म्हपुजा ला झीसं वंगु कछलाथ्व पारु दछि न्ह्यः हे याये धुंगु जुल । आः ८ कार्तिकं औंशी हे मफुनिगु इलय् झीसं थुगुसीया म्हपुजा यात धाःसा नेपाल संवत् ११४२ य् निक्वः म्हपुजा यानाः नेपाल संवत् ११४३ या न्हूदँकुन्हु वा उगु सालया म्हपुजा हे त्वःफिकेगु थें जुइगु जुल । उकिं ८ गते लक्ष्मीपुजा यायेगु पाय्छि, म्हपुजा ला याये हे मजिउ । ९ गते म्हपुजा व १० गते किजापुजा यायेगुलिइ छुं समस्या मदु । ८ गते म्हपुजा यायेवं ९ गते किजापुजा यायेमाःगु अवस्था ब्वलनीगु जुल । थुकिं झीगु पर्व स्यंकेफु । ६, ७, ८, ९ व १० गते छसिकथं क्वपुजा, खिचापुजा, लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजापुजा याना वनेगु खःसां छुं समस्या मंत । अथे मखसे ६ गते क्वपुजा, ७ गते खिचापुजा व लक्ष्मी पूजा यानाः ८ गते छन्हु सुलं च्वन धाःसा नं पर्व स्यंगु धायेमजिउ ।

लक्ष्मीपुजा यायेगु बहनी अले ८ गते न्हिनसिया ४ः३० ताः ईतक जक औंशी दइगु वयां लिपा प्रतिपदा सुरु जुइगु कारणं समस्या जूगु खः । तर सुथय् सुरु जूगु तिथियात बहनितकं माने यायेगु चलन दुगुलिं ८ गते लक्ष्मीपुजा यायेगु पाय्छि हे खः । उकिं ७ गते हे खिचापूजा नं लक्ष्मीपूजा नं यायेगु बाध्यता मदु । थीथी विद्वानतय्सं लगातार यायेगु नं धयाच्वंगु दु । अथे धइगु लक्ष्मीपुजा, म्हपुजा व किजापुजायात जक धया वयाच्वंगु खः । थ्व धाःसा मिले मजू । लगातार यायेगु खःसा क्वःपुजा, खिचापुजानिसें हे लगातार वा झ्वःलिक यायेमाल ।

यमपञ्चक धकाः झी नेवाःतय्सं नं क्वःपुजा, खिचापुजा व लक्ष्मीपुजा छसिकथं हना वयाच्वंगु हे दु । अथे खःसा ७ गते खिचापुजा यानाः ८ गते म्हपुजा याःसां छुं मस्यं । ९ गते मजुइकं वा प्रतिपदा हे सुरु मजुइकं म्हपुजा याये मजिउ धइगु जिगु तर्क खः ।

परापूर्वकालनिसें वा शक संवत् अर्थात् लिच्छवि संवत् चले जूसांनिसें म्होतिं नं न्याद्वः दँ न्ह्यःनिसें हे प्रतिपदाकुन्हु हे म्हपुजा याना वयाच्वंगु दु । नेपाल संवत्या न्हूदँ नं लिच्छवि संवत् वा शक संवत्या प्रतिपदाकुन्हु लाकाः सुरु याःगु खः । म्हपुजा नेपाल संवत् स्वयां पुलां । नेपाल संवत् सुरु जूगु ११४३ दँ तिनि दत । म्हपुजा द्वलंद्वः दँ पुलांगु नेवाः संस्कार खः । उकिं नं म्हपुजायात न्हूदँपाखें क्वत्ययेके मजिउ । नापं लाकाः हनेमाः । छगू ल्याखं ला म्हपुजा यानाः न्हूदँ हनेमाः । वा म्हपुजाकुन्हु हे नेपाल संवत्या न्हूदँ लायेमाः । म्हपुजा व नेपाल संवतया न्हूदँया अन्योन्याश्रित सम्बन्ध दु । गुलिं विद्वानतय्सं नेपाल संवत् व म्हपुजा छगू हे मखु धकाः न धयाच्वंगु दु । थ्व खयेफु । तर म्हपुजा व नेपाल संवत्या सम्बन्ध हे मदु धइगु गलत खः ।

परापूर्वकालनिसें कछलाथ्व पारु अर्थात कार्तिक शुल्क प्रतिपदाकुन्हु म्हपुजा यायेगु चलन दु । लिच्छवि संवत् व शक संवत् नापनापं वःगु धाइ । दछि व न्याला फरक धाइ । तर नेपाल संवत् शक संवत्लिसे आपालं तिथिमिति मिले जुयाच्वंगु दु । बरु विक्रम संवत् व नेपाल संवत्या छुंकथंया नं स्वापू मदु । लिच्छवि संवत् व शक संवत्लिसें नेपाल संवत्या आपालं खँत ज्वःलानाच्वंगु दु । तिथि च्वइगु इलय् छगू हे लानाच्वनी । ख्वपय् न्यायेकीगु बिस्काः शक संवतकथं चले यानातःगु कारणं विक्रम संवत्लिसें ज्वलानाच्वंगु खः । उकिं म्हपुजा व न्हूदँयात यःयःथं यानाः वा स्यंकाः हनेमजिउ । अथे स्यंकाः थः यथे हनेगु वा सुयागुं खँ मन्यनेगु जुल धाःसा ला थःगु बुदिं हे नं न्हूदँकथं सुरु यानाः म्हपुजा यानाः हंसां जिल । तर थ्व सम्भव जुइमखु ।

मुख्य खँ कार्तिक ८ गते म्हपुजा याये मजिउ । झ्वलिक्क तिथि कथं छसिकथं पर्व माने याना वनेगु खःसां ९ गते जुयाःलि हे जक म्हपुजा याये । सुलं च्वने माल धकाः छुं आपत्ति मदु । लक्ष्मीपुजा व खिचापुजा छन्हुं यात धाःसा सुलं च्वनाः जक म्हपुजा याये । पञ्चांग निर्णायक समितिं थुगुसी पिथंगु पर्व पाय्छि जू । तर नेपाल संवत्यात वास्ता मयासे म्हपुजा हनेगु खःसा व पाय्छि मजू । थ्व नेपाल संवत्या जक विरोध याःगु मखसे समग्र नेवाः सभ्यताया हे विरोध यायेगु थें जुइ । अस्तु ।
(कृष्ण प्रजापतिं यानादीगु खँल्हाबल्लाया लिधंसाय्)