ने. सं. ११४४ कौलाथ्व पारू - नःलास्वनेगु

संघीयता न्ह्याकेत कानून निर्माण

प्रदेश सरकारतय्सं थःगु न्हापांगु कार्यकाल पूवंकेत्यंगु इलय् संघीयताया बारे हानं बहस सुरु जूगु दु । न्हापांगु कार्यकालया दुने प्रदेश सरकारतय् मू भूमिका धयागु कानून निर्माणया खः । तर अझ नं पूर्णरुपं कानून निर्माण मजूनि । थ्व इलय् कानून निर्माण यायेमफुगु कारण व आःया संघीय व्यवस्थाय् दुगु कमजोरीयात भिंका गुकथं थ्व व्यवस्थायात क्वातुकेगु धयागु बिषयय् अप्वः सहलह आवश्यक जू । संघीय व्यवस्था कार्यान्वयन यायेगु निंतिं प्रदेश सरकारतय्सं अझ नं ६० गू स्वयां अप्वः कानून दयेकेमानि । तर व स्वयां न्ह्यः संघीय सरकारं खुगू दर्जनं मल्याः कानून दयेकेमानि । अथेखःसां संघीय सरकारया बेवास्ता कानून निर्माण यायेगु ज्या जुइफयाच्वंगु मदु ।

प्राध्यापक कृष्ण खनालया कथं प्रदेश सरकारया स्वायत्त अस्तित्व व पहिचानया आधार धयागु शान्ति सुरक्षा, प्रशासन व राजश्व खः । तर स्वतां खँ प्रदेशनाप मदुगुलिं उपिं संघनाप आश्रित जुइत बाध्य जुयाच्वंगु दु । संविधानं प्रदेशयात बियातःगु प्रशासन व शान्ति सुरक्षाया अधिकार कार्यान्वयनया निंतिं प्रदेशतय्त निजामती सेवा, प्रदेश प्रहरी, प्रदेश अनुसन्धान सम्बन्धी कानून दयेकूगु, प्रदेश लोक सेवा आयोग नीस्वंगु दु । तर संघीय सरकारया ढिलासुस्ती व हैकमया कारणं प्रदेशं अझ थःगु कर्मचारी व प्रहरी कायम यायेमफुनि । थःगु हे प्रहरी व प्रशासन बिना संघीयताय् प्रदेश सरकारया अस्तित्व हे दइमखु । (कृष्ण खनाल ‘मधेश, संघीयता व राजनीति’, कान्तिपुर न्हिपौ, २०७९ श्रावन १, पृ. ६)

थौं संघीयता कार्यान्वयनया मू समस्या धयागु हे संघीय सरकारया हैकमवादी सोच खः । संविधानं बियातःगु अधिकारतय्त लागू यायेत तकं संघीय सरकार लिचिलाच्वंगु दु । प्रदेश सरकारतय्सं तःक्व इनाप याःसां संघं थुखेपाखे ध्यान बियाच्वंगु मदु । प्रदेश सरकारतय् गृह व आन्तरिक मामिला मन्त्रीतय् छुं ई न्ह्यः च्वंगु मुँज्यां नं सरकारयात कानून निर्माण याकनं यायेत दबाव बिउगु दु । संघीय सरकारं प्रहरी समायोजनय् आलटाल व प्रहरी भर्ना यायेगु अधिकार मबिउगुलिं न्हय्गूलिं प्रदेशया मन्त्रीतय् भेला जनकपुरय् च्वंगु खः । प्रदेशयात बल्लाकेगु निंतिं माःगु अधिकारत मध्ये छगू मुख्य प्रहरी प्रशासन प्रदेशयात मबीत केन्द्र लगे जुयाच्वंगु दु । थुकीया हे फलस्वरुप स्वनिगः दुनेया प्रहरी संघीय सरकार मातहतय् तयेगु विधेयक प्रतिनिधिसभां पारित तकं यायेधुंकूगु दु ।

गथे प्रहरी प्रशासन प्रदेशया मातहत मवयेकं संघीय व्यवस्थाया अर्थ दइमखु अथेहे प्रदेशं थः कर्मचारीत भर्ना यायेमखनेवं प्रदेश न्ह्याबलें केन्द्रय् आश्रित जुइमाली । थ्व निगूलिं मू खँत प्रदेशयात मबीगु धयागु संघीय व्यवस्थायात हे कमजोर दयेकेगु खः । कर्मचारी बिना प्रदेशं यायेमाःगु न्हिया न्हिथंया ज्या निसें मेमेगु अत्यावश्यक ज्याखँ नं यायेफयाच्वंगु मदु । थुकीया पलेसा केन्द्रं प्रमुख जिल्ला अधिकारीतय् व्यवस्था अझ नं यानाच्वंगु जक मखु उमित अझ अप्वः अधिकार बियाः शक्तिशाली दयेकेगु ज्या यानाच्वंगु दु । गुगु खँ संघीयताया अःख जक मखु संघीय व्यवस्थाया मर्मय् यानाच्वंगु प्रहार खः ।

संघीयता कार्यान्वनय् दकलय् मध्ये तःधंगु पंगः थ्वहे जूसां राजनीतिक दलया नेता कार्यकर्तातय्सं नं केन्द्रया नेतातय्त निरन्तर दबाब बियाच्वंगु मदु । इलय्–ब्यलय् प्रदेशया निर्णययात संघपाखें हस्तक्षेप यायेमदु धकाः न्ववाना जूसां सशक्त ढंगं प्रतिवाद यायेफयाच्वंगु मदु । प्रदेशया नामाकरणया सवालय् जक स्वःसां थ्व खँ स्पष्ट जू । नाकाकरण प्रदेशया स्वविवेकया खँ खः । प्रदेशया सांसदतय्सं जनताया न्ह्यःने छगू नां तये धकाः कबुल यानाच्वंगु जूसां अन्त्यय् केन्द्रपाखें वःगु आकाशवाणी कथं हे नामाकरण जूगु खनेदु । नामाकरण थज्याःगु तसकं महत्वपूर्ण खँय् तकं राजनीतिक दलया नेता, कार्यकर्तातय्सं केन्द्रीय नेतातय् ख्वाः स्वयाच्वन । स्वभाविक रुपं थज्याःगु प्रवृत्तिया हुनिं केन्द्रयात थःगु निर्णय लादे यायेत झन् अःपुल । प्रदेशया नेता व कार्यकर्तातय्सं ला झीसं धाःगुखँ न्यनेमाः, प्रदेश संचालन नं झीसं धाःगु कथं हे जुइमाः धकाः केन्द्रयात अझ अप्व आत्मबल वयाच्वंगु दु ।

संघ, प्रदेश व स्थानीय सरकार स्वंगुलिं तह सहअस्तित्व व सहकार्यया सिद्धान्त कथं न्ह्याः वनेमाःगु खः । सहकार्य मजूसा नकनिति ह्वयाच्वंगु संघीय व्यवस्थाय् नकारात्मक लिच्वः लानावनी । सिंहदरवारय् च्वना शासन यानाच्वंपिंत थःपिंके दयाच्वंगु अधिकार कटौति जुइ धयागु तःधंगु ग्याःचिकु दु । जनताया आन्दोलनं संघीय व्यवस्था संविधानय् ला तल । तर उकीयात पूर्णरुपं कार्यान्वयन याःसा थःपिनि अधिकार म्हो जुइ धकाः संघं प्रदेशतय्त मलजल याये चाहे जुयाच्वंगु मदु । गुलिफत उलि आलटाल यायेगु, फुसा प्रदेशया अधिकार अझ क्वपालेगुपाखे सिंहदरबारं ध्यान बियाच्वंगु दु ।

संघीय व्यवस्थायात थुकथं केन्द्रया ग्वाहालि मदयाच्वंगुलिं इलय् थ्व व्यवस्था हे खारेज यायेमाःगु माग सहित छथ्वः मनूत हानं सः थ्वयेकेगु सुरु यानाहःगु दु । स्वतन्त्र राजनीति याये धकाः वयाच्वंपिं गुलिखें मनूत प्रदेशया खारेजी, संघीय व्यवस्था चीकेगु धयागु नारा ज्वना वयाच्वंगु दु । तःक्वः आन्दोलन यानाः वःगु संघीय व्यवस्था ब्वलनेमखंक चीकाछ्वये धयापिं छथ्वः दुसा उकीयात बल बी कथं केन्द्रं प्रदेशतय्त असहयोग यानाच्वंगु दु । थज्याःगु अवस्थाय् संविधानय् दुगु व्यवस्था कथं प्रदेशया माःगु अधिकार बीगु, कानून निर्माण याकनं यायेत दबाब बीगु ज्या निरन्तर जुयाच्वनेमाः ।

प्रादेशिक तहलय् च्वनाच्वंपिं राजनीतिक दलया नेता÷कार्यकर्तातय्सं थःत अधिकारबिहीन यानाः केन्द्रं निर्णय लादे यात धकाः केवल कुंखिनीगु जक मयासें केन्द्रीय नेतातय् थाय् वनाः दबाब बीगु, आवश्यक जूसा आन्दोलित जुइगु ज्या यायेमाः । थज्याःगु प्रवृत्ति गबलेतले भिनिमखु केन्द्रपाखें सहज रुपं अधिकार क्वय्या तहलय् थ्यंकीगु सम्भावना मदु । अथे जूगुलिं संघीयता पक्षधरत फुक्कं एकीकृत जुयाः थुकीयात कार्यान्वयन याकेत रचनात्मक भूमिका म्हिते हथाय् जुइधुंकूगु दु । केन्द्रीकृत मानसिकतायात चीकाः गुलिफत याकनं संघीयता कार्यान्वयनयात माःगु कानून निर्माण याकेत दबाब बीमाःगु दु ।